Interview Veiligheidsexpert Rob de Wijk | Peter Giesen

‘Persoonlijk maakt het me niet zoveel uit of Trump wint of Biden’, zegt Rob de Wijk, veiligheidsexpert, oprichter van The Hague Centre of Strategic Studies van de Universiteit Leiden en veelgevraagd commentator in de media. Het klinkt verrassend uit de mond van iemand die zojuist met zijn collega’s van het HCSS een rapport schreef, De Nederlandse belangen en het multilaterale systeem.

Strekking: de verzwakking van de multilaterale orde – het geheel van organisaties als de EU, de VN, de NAVO of de Wereldhandelsorganisatie WTO – is heel slecht voor landen als Nederland, die niet sterk genoeg zijn om hun eigen belangen te beschermen.

Als Trump wordt herkozen, dan zal hij zijn sloopwerk aan de multilaterale orde toch voortzetten?

‘Dan is het einde liberale wereldorde, maar dat is het nu al. Als Trump herkozen wordt, gaan we keihard door met Europa. Dan wordt de Europese Unie een geopolitieke speler van jewelste. Dat proces wordt vertraagd als Biden wordt gekozen. Biden heeft gezegd dat traditionele bondgenootschappen versterkt moeten worden. Dat klinkt allemaal hartstikke mooi. Maar wat vaak wordt vergeten is dat Biden als vicepresident onder Obama de architect was van de heroriëntatie van Amerika op Azië. De retoriek van Biden zal anders zijn, maar ook onder zijn presidentschap zal het relatieve belang van de Navo voor Amerika afnemen.’

Is Europa wel in staat een geopolitieke speler te worden?

‘Op handelsgebied is Europa allang een geopolitieke speler. Xi Jinping en Trump willen dolgraag een handelsakkoord met de EU, omdat ze toegang willen tot de grootste interne markt ter wereld. Het handelsbeleid wordt door Brussel gedaan, de afzonderlijke lidstaten hebben er niet veel meer over te zeggen. Dan is Europa sterk. Op het gebied van buitenlands beleid heeft de EU het moeilijker, omdat besluiten alleen bij unanimiteit kunnen worden genomen.’

Zo kan Cyprus sancties tegen Belarus blokkeren omdat het strafmaatregelen tegen Turkije wil afdwingen. Een blamage.

‘Zeker. Maar het is natuurlijk wel klein werk. Wat staat er op het spel in Belarus? Ik wil het niet bagatelliseren – je zult er maar wonen – maar het is een side show. Het laatste communistische openluchtmuseum.’

Als Europa al geen vuist kan maken tegen Loekasjenko, hoe kan het dan optreden tegen echte tegenstanders als Erdogan, Poetin, Xi of Trump?

‘De EU maakt wel een vuist tegen Loekasjenko. Er zijn sancties gekomen, maar het duurt lang. Op een moment, en dat gaat heel snel komen, zal de Europese Unie zeggen: beslissingen over buitenlands beleid worden met meerderheid van stemmen genomen. Je ziet binnen de EU een steeds grotere ambitie om een geopolitieke speler te worden. Kijk naar de recente Defensienota van minister Bijleveld. Daar staat het met zo veel worden in: Europa moet het zelf gaan doen.’

U bent daar wel erg optimistisch over.

‘Als ik zie wat er is gebeurd op de Europese top van juli, toen een akkoord werd bereikt over een Europees herstelfonds: toen werd echt een enorme spurt gemaakt in de Europese integratie. Hetzelfde gebeurde tien jaar geleden tijdens de financiële crisis.’

Je kunt je ook een heel ander scenario voorstellen. Trump wordt herkozen, waardoor de nationalisten in Europa verder worden aangemoedigd.

‘Dat is waar. Dat is het enige risico. De grootste bedreiging komt niet van Xi, Poetin of Trump, maar van het nationalisme in Europa zelf.’

Voor Europese nationalisten is het America First van president Trump een bron van inspiratie. Volgens De Wijk vergeten zij dat de Verenigde Staten heel anders zijn dan dan de meeste Europese landen. Net als China is Amerika groot genoeg om andere landen zijn wil op te leggen. Kleine landen als Nederland hebben belang bij internationale betrekkingen die gebaseerd zijn op regels, zodat niet louter het recht van de sterkste geldt. Dat gaat terug tot de 17de eeuw, zegt De Wijk, toen Hugo de Groot in Mare Liberum pleitte voor regels op zee. Alleen op die manier kon het kleine Nederland, destijds de Republiek, zijn maritieme macht handhaven.

Die regels worden gehandhaafd door internationale organisaties. Nu de Verenigde Staten en de Navo minder belangrijk worden, zal Nederland zich steeds meer op de Europese Unie moeten richten om zijn belangen veilig te stellen, aldus De Wijk.

Een grote meerderheid van de Nederlanders is tegen een Nexit, maar de steun voor Europa is minder groot dan hij ooit was. Volgens het rapport van het HCSS heeft Nederland een enorm profijt van de Unie: tegenover een jaarlijkse bijdrage van 150 euro per Nederlander staat een opbrengst die door De Nederlandsche Bank wordt becijferd op 3.000 tot 5.000 euro.

De Wijk: ‘Als je Wilders moet geloven, kun je die 150 euro beter niet betalen, want dan houd je geld over. Dat is totale kletskoek.’

Die 150 euro staat in de begroting. De opbrengst kun je alleen berekenen met ingewikkelde economische modellen.

‘Het is moeilijker uit te leggen. Ik denk dat sommige tegenstanders van Europa het ook niet begrijpen. Ik ken Baudet en het is een intelligente jongen, maar zijn proefschrift over de natiestaat was filosofisch en niet gebaseerd op harde feiten.’

Hij had natuurlijk wel een punt toen hij zei: de natiestaat is de enig werkelijk democratische arena die we hebben.

‘Dat klopt, ja.’

Overdracht van bevoegdheden aan de Europese Unie of andere internationale organisaties gaat ten koste van de soevereiniteit, en daarmee van de democratische controle.

‘Maar Nederland zou überhaupt geen soevereiniteit hebben als het niet onderdeel zou zijn van de EU en de Navo. Een land als Nederland kan niks. Het is te klein om ook maar enige invloed te hebben op de internationale betrekkingen. Daardoor is het ook niet in staat zijn belangen te verdedigen. Dat kunnen handelsbelangen zijn, de beschermingen van aanvoerroutes over zee, luchtvaartbelangen, het belang ervoor te zorgen dat er niet te veel vluchtelingen deze kant op komen. Nederland kan dat alleen doen in multilateraal verband, door internationale samenwerking. De Nederlandse stabiliteit en welvaart is voor 100 procent afhankelijk van internationale samenwerking.

‘Hartelijk gefeliciteerd met je soevereiniteit en je natiestaat, maar als je je land wilt beschermen, betekent dat automatisch dat je moet samenwerken met andere landen en een deel van je soevereiniteit moet inleveren om nieuwe soevereiniteit terug te krijgen.’

U verwacht meer Europese integratie, zeker als Trump wint. Maar meer integratie kan ook het nationalisme versterken.

‘Absoluut. Daarom is het ook spannend. De geschiedenis wijst uit dat je in Europa vaak een terugval hebt, maar dat de krachten naar meer integratie sterker zijn. Dat heeft te maken met het feit dat burgers door de bank genomen niet achterlijk zijn. Die zien heel goed dat je multilateralisme nodig hebt om veilig en welvarend te blijven. Dat is de afgelopen zeventig jaar een ijzeren wetmatigheid geweest.’

Blijft dat zo als de herinnering aan de oorlog vervaagt?

‘Uit elk onderzoek blijkt dat het grootste deel van de jongeren voor multilaterale samenwerking is.’

Bron: Volkskrant