Sonny Motké en Mathijs Rotteveel | Financieel Dagblad

Claims naar aanleiding van de wereldwijde beleggingsfraude van Bernard Madoff kwamen via Fortis ook op het bordje van het ministerie van Financiën. Ambtenaren daar waren drukker met het beperken van reputatieschade, dan met terughalen van verdwenen miljarden. Dat blijkt uit interne documenten, die onlangs zijn vrijgeven na een WOB-verzoek.

In het kort

• Nederlandse overheid werd geraakt door de gevolgen van het Madoff-schandaal.
• Oud-Financiën-minister Wouter Bos voelde zich ‘onbehagelijk’ over gebrek aan informatie van Fortis en ABN Amro.
• In 2010 vroeg Financiën de landsadvocaat om advies over juridische stappen ‘tegen de VS’.

Op donderdagochtend 11 december 2008 krijgt Bernard Madoff bezoek van de New Yorkse politie in zijn penthouse in de Upper East Side van Manhattan. Hij bekent meteen dat hij een fraudeur is, een van de grootste uit de geschiedenis van de wereldwijde aandelenmarkten: $17 mrd is verdwenen.

Anderhalf jaar later zijn Nederlandse ambtenaren van het ministerie van Financiën in Den Haag er nog steeds druk mee. ‘Zoals beloofd stuur ik je het definitieve advies van de Landsadvocaat over een arbitrage tegen de VS’, mailt een ambtenaar op 14 juli 2010 naar zijn collega’s. De Nederlandse Staat overweegt blijkbaar een claim tegen de Verenigde Staten. De Amerikaanse beurswaakhond Securities and Exchange Commission (SEC) heeft zitten slapen. Dat is de gedachtegang binnen het ministerie, zo is op te maken uit de mails.

Door nalatigheid van de SEC heeft Madoffs fraude decennialang door kunnen groeien. De Amerikaanse overheid is daar mede verantwoordelijk voor. En de Nederlandse staat denkt eraan een schadeclaim te eisen bij de rechtbank in New York.

De mailwisselingen laten zien dat Fortis en zijn nieuwe fusiepartner ABN Amro er precies hetzelfde over denken. Ambtenaren hebben het onderling over een ‘claim van FBN (Fortis Bank Nederland, red.) bij SEC inzake Madoff fraude’.

De ontmaskering van Bernard Madoff had anderhalf jaar eerder voor een schokgolf gezorgd op Wall Street. Zijn bedrijf is een van de grootste onafhankelijke brokers daar. Bovendien is de dan zeventigjarige Madoff een van de oprichters van techbeurs Nasdaq.

Stabiel rendement, ook bij koersdalingen

Buiten de Verenigde Staten is Madoff dan nog een enigma. Hij heeft in vier decennia een aura van exclusiviteit gebouwd rondom zijn ‘beleggingsfonds’, dat volgens de verhalen jaar op jaar een stabiel rendement behaalt van 10% tot 20%. Ook als de beurskoersen dalen.

Pas later blijkt het te gaan om een piramidefonds. In eerste instantie worden schadebedragen van tegen de $65 mrd genoemd, maar dat was inclusief fictieve rendementen. Volgens de laatste informatie van de curatoren is zo’n $17 mrd gestolen.

Het duurt maar twee dagen voordat het nieuws van Madoff’s arrestatie doordringt in Den Haag. ‘Mij is verteld dat… veel van de hedge fund-of-funds waaraan PFS (Fortis-dochter Prime Fund Solutions, red.) geld leent in Madoff hebben geïnvesteerd’, mailt een ambtenaar op zaterdagochtend 13 december aan onder andere de secretaris generaal.

Bagatelliseren en afschuiven

Het is het eerste in een lange reeks mails en interne nota’s tussen ambtenaren van het ministerie van Financiën en bankiers van de nieuwe staatsbanken Fortis en ABN Amro. Daarin komt een beeld naar voren van een stroeve samenwerking tussen ambtenaren, politici en bankiers die proberen de risico’s van hun beleggingen te bagatelliseren, verantwoordelijkheden af te schuiven en reputatieschade te beperken. Claims bij de Amerikaanse staat en toezichthouders worden al afgeblazen voordat ze echt zijn opgezet.

Een paar dagen na de eerste mail, op 16 december 2008, moet toenmalig minister van Financiën Wouter Bos de kamer informeren over de Madoff-schade bij Nederlandse banken. Inmiddels weten zijn ambtenaren dat Fortis-dochter PFS toch hard geraakt is. Ze willen daarom ‘een verhaaltje’ voor hem schrijven. ‘Vanochtend in de VK (Volkskrant, red.) stonden allerlei Kamerleden te kwetteren over wat Bos allemaal fout had gedaan’, mailt een ambtenaar. ‘Deze misperceptie moet snel de wereld uit.’

Niets aan te doen

De lijn van Bos’ verhaaltje moet worden: Madoff is een bekende en gerespecteerde figuur, het fonds bestond zo’n vijftig jaar en de beste instellingen waren er klant. Op het eerste gezicht niks mis mee dus. ‘Het heeft dus niets te maken met ongebreidelde risicozucht… of met onvoldoende boekenonderzoek… Tegen dit type fraude is niets te ondernemen.’

‘Het heeft dus niets te maken met ongebreidelde risicozucht of met onvoldoende boekenonderzoek. Tegen dit type fraude is niets te ondernemen’
Ambtenaar ministerie van Financiën

Bos komt ongeschonden uit het eerste Madoff-debat. Hij laat de Kamer weten dat de schade voor Fortis maximaal €850 mln bedraagt, maar dat Fortis zelf niet veel valt te verwijten. Hij zegt toe tot op de bodem uit te zoeken hoe de beleggingsbeslissingen bij Fortis tot stand zijn gekomen. Daarover wordt de Kamer spoedig per brief geïnformeerd.

Die toezegging bezorgt zijn ambtenaren al snel hoofdbrekens. Voor zo’n brief hebben ze informatie nodig van Fortis’ dochter PFS, die via een hefboom voor klanten belegde in de zogenoemde feeder funds: beleggingsfondsen die geld van hun klanten direct doorstuurden naar Madoffs fraudevehikel.

Juridische schuilplek

Maar hoe vaak ze het ook proberen, telkens krijgen ze bij Fortis nul op het rekest. De Fortis-bankiers verschuilen zich consequent achter het juridische principe van ‘legal privilege’. Ze betogen dat dat Fortis geen informatie kan delen. Want dan is de kans groot dat die via de minister en de Kamer openbaar wordt. En zo tegen Fortis kan worden gebruikt in Amerikaanse claimzaken, die er ongetwijfeld gaan komen. ‘Het behoeft geen betoog dat we dit willen vermijden.’

Inmiddels ergert minister Bos zich aan het gebrek aan informatie van de bank. Hij heeft de Kamer in december toegezegd de onderste steen boven te halen, maar het is inmiddels een half jaar later en nog is er nauwelijks resultaat geboekt. ‘De minister voelt zich op dit moment onbehaaglijk over het gebrek aan informatie over Fortis/Madoff’, schrijft een van zijn ambtenaren.

‘De minister voelt zich op dit moment onbehaaglijk over het gebrek aan informatie over Fortis/Madoff’

Ambtenaar ministerie van Financiën

Bovendien zal de minister zich zorgen maken om alle rechtszaken die er wereldwijd worden voorbereid, tegen alle betrokkenen bij het Madoff-schandaal. Met een beetje fantasie behoort PFS daar ook toe. Dat bewaarde immers kapitaal en beleggingen voor enkele van Madoffs feeder funds. De curatoren van het failliete Madoff Investment Securities LLC, de Newyorkse advocaten Irving Picard en David Sheehan, stellen veel banken aansprakelijk die met de broker samenwerkten. Die zouden te weinig onderzoek hebben gedaan en daarom medeplichtig zijn.

Nederlandse tegenaanval

De Nederlandse staat denkt eraan in de tegenaanval te gaan en bereidt zelf, zo blijkt uit interne mails, enkele juridische claims voor. Eentje van Fortis tegen de Amerikaanse beurswaakhond Securities and Exchange Commission (SEC). En een arbitragezaak van de Nederlandse overheid tegen de Amerikaanse. Juist zij hadden beter op moeten letten.

Ondertussen blijven de ambtenaren bij hun Fortis-partners vragen om meer informatie. Uiteindelijk boeken ze een succesje. Er komt een presentatie van Fortis over Madoff aan Bos en zijn ambtenaren. Dan kan eindelijk de informatiebrief eruit. Die ontvangt de Kamer op 27 mei 2009, ruim vijf maanden na het eerste Kamerdebat over Madoff.

Veel nieuws staat er niet in. Fortis Bank Nederland heeft een voorziening genomen van €922 mln in verband met de Madoff-fraude. Bos laat ook weten dat landsadvocaat Pels Rijcken & Drooglever Fortuijn zich voorbereidt op eventuele claims van particuliere beleggers bij ‘de betrokken instellingen’. Voor de goede luisteraar: het gaat hier om staatsbank Fortis.

Stilte na de storm

Nu, ruim twaalf jaar later, is het juridische steekspel rondom de financiële erfenis van de eerder dit jaar overleden Bernard Madoff nog steeds in volle gang. De curatoren van zijn failliete bedrijf zeggen een recordbedrag van $14,5 mrd te hebben teruggehaald bij Madoff, zijn familie, feeder funds en andere betrokkenen.

Ook bij Fortis, nu ABN Amro, ligt nog een claim van $230 mln van curator Picard. Hoewel de procedure al jaren loopt, is hij volgens een woordvoerder van ABN Amro, nog in de voorbereidingsfase. ‘Als ABN Amro al verantwoordelijk zou zijn voor enige financiële schade, is de hoogte daarvan nog onbekend.’

En de mogelijke Nederlandse claims bij de SEC en de Amerikaanse overheid? Afgezien van enkele mails tussen Nederlandse ambtenaren en bankiers van Fortis en ABN Amro, is daar nooit meer iets van vernomen. De voormalige Fortis-dochter PFS is voor een onbekend bedrag verkocht aan de Zwitserse bank Crédit Suisse verkocht.

Bron: Financieel Dagblad

Naschrift KKC

Behalve een Nederlandse link was er ook een significante Curacaose Citco/PWC link.