Joris Polman | Financieel Dagblad
Het schandaal bij Pels Rijcken roept prangende vragen op over het antiwitwasbeleid bij grote advocatenkantoren. Het toezicht hierop ligt onder vuur: ‘Dekens moeten steviger en pro-actiever optreden.’
In het kort
Schandalen bij Pels Rijcken en NautaDutilh roepen vragen op over het antiwitwasbeleid bij grote advocatenkantoren.
Advocaten zijn poortwachters, maar blijven ver achter als het gaat om meldingen van ongebruikelijke transacties.
Het toezicht hierop ligt onder vuur: ‘Dekens moeten steviger en pro-actiever optreden.’
Dit is het eerste deel van een serie over bestuur en toezicht bij grote advocatenkantoren. Terwijl de gevolgen van de fraudezaak bij landsadvocaat Pels Rijcken nog nadreunen, onderzoekt het FD hoe de firma’s omgaan met witwasrisico’s.
8 oktober 2019. In de grote zaal op de 23ste etage van de ITO-toren op de Zuidas in Amsterdam krijgen ruim veertig partners van advocatenkantoor Houthoff een oorwassing van Gerhard Gispen. De Houthoff-bestuurder is geagiteerd. Over een kleine twee weken komen toezichthouders van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) op bezoek. Ze komen ‘in het kader van een Wwft-audit’ de administratie van Houthoff doorlichten. ‘Het bestuur houdt rekening met het ergste scenario’, waarschuwt Gispen. Dat wil zeggen: een boete van €4 mln en de schande van openbaarmaking.
De aanpak van criminele geldstromen staat pas sinds 2016 op de agenda van de advocatuur. Natuurlijk, advocaten weten er alles van. Ze adviseren het bedrijfsleven volop over de wet die witwassen en financiering van terrorisme (Wwft) moet voorkomen. En vanzelfsprekend staan ze verdachten bij in Wwft-gerelateerde strafzaken, zoals ING en ABN Amro en hun bestuurders. Maar hoe alert zijn de grote advocatenkantoren zelf als het gaat om witwassen?
Pels Rijcken
Deze vraag is extra actueel door schandalen rond twee prestigieuze firma’s. Pels Rijcken, het kantoor van de landsadvocaat, is al maanden in de greep van een affaire rond oud-topman Frank Oranje: hij sluisde meer dan €10 mln weg van cliënten van Pels Rijcken. Toen het justitiële net zich rond Oranje begon te sluiten, maakte hij een einde aan zijn leven. En NautaDutilh, één van de oudste advocatenkantoren van ons land en gezaghebbend raadgever van het bedrijfsleven, is in België verdacht van betrokkenheid bij witwassen. Beide kantoren wensten niet mee te werken aan dit artikel.
Er zijn meer indicaties die vragen oproepen. Advocaten zijn net als bankiers, accountants en notarissen aangewezen als poortwachters van het financiële systeem. Advocaten die adviseren bij fiscale kwesties, vastgoedtransacties, fusies, overnames of die geld beheren van cliënten hebben er allemaal mee te maken: het zijn typisch taken waar de grote Zuidaskantoren mee bekend zijn.
‘Ongebruikelijke transacties’
Deze advocaten moeten ook ‘ongebruikelijke transacties’ melden bij de FIU, de overheidsinstantie die deze meldingen beoordeelt op verdachte kenmerken. Wie dat niet doet, is strafbaar. Maar wie naar de cijfers van de FIU kijkt, ziet dat advocaten ver achterblijven ten opzichte van hun collega-poortwachters. Bankiers meldden in 2020 meer dan 245.000 transacties. Accountants bijna 2500. En de meer dan 17.000 Nederlandse advocaten? Die kwamen in 2020 niet verder dan 21 meldingen.
CvT: ‘Antiwitwastoezicht in advocatuur moet steviger’
Dekens moeten steviger optreden als Wwft-toezichthouder op de advocatuur. Dat zegt Andrée van Es van het College van Toezicht (CvT) van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA). Het driekoppige CvT is op zijn beurt weer aangesteld om toezicht te houden op de dekens.
Het CvT bevraagt elk jaar de dekens op het toezicht van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft), vertelt Van Es. ‘Inderdaad valt het relatief geringe aantal meldingen bij de FIU op (21 in 2020, red.). Dat is deels te verklaren, maar deels ook niet, vinden ook de dekens zelf’, zegt de CvT-voorzitter.
De dekens zijn sinds 2015 verantwoordelijk voor het toezicht op de Wwft. Bij elk kantoorbezoek door dekens wordt volgens Van Es de naleving van de Wwft besproken en waar nodig gecontroleerd. ‘Dat leidt volgens de dekens regelmatig tot handreikingen en correcties waar dankbaar gebruik van wordt gemaakt door kantoren.’
Maar dat neemt niet weg dat er genoeg te verbeteren valt, zegt Van Es. ‘Dekens zullen, mede gelet op de aard van de problematiek, pro-actiever en steviger moeten optreden als toezichthouder. Dat moet zichtbaar zijn voor zowel instanties die signalen kunnen geven over mogelijke Wwft-overtredingen door advocaten, als voor advocaten zelf.’
Is het laksheid? Wie de via het FD uitgelekte notulen leest van de partnervergadering van Houthoff op 8 oktober 2019 zou dat zomaar kunnen geloven. Bestuurder Gispen fulmineert over ‘het hardnekkige gebrek aan compliance awareness binnen kantoor’. Hij wijst zijn compagnons op zijn eerder verspreide notities die ‘kennelijk onvoldoende effect’ hebben gehad.
De meeste ‘fee earners’ (advocaten die verantwoordelijk zijn voor de omzet, red.) blijken de regels niet te kennen en hebben de Wwft-instructie niet gelezen. ‘We moeten onze verantwoordelijkheid nemen in plaats van naar een ander te wijzen’, briest Gispen. Hij vindt het ‘onbegrijpelijk dat er kennelijk nog steeds dossiers zónder cliënt (kunnen) worden geopend’, een flagrante schending van het know your customer-beleid (ken uw klant, oftewel KYC, red.).
‘Zaken gaan op zwart’
En of dat nog niet genoeg is, staan binnen twee weken onderzoekers van de Nederlandse Orde van Advocaten (NOvA) op de stoep voor een inspectie. Gispen vreest dan ook het ergste. ‘De Orde heeft vorig jaar aangekondigd te zullen handhaven. Het ziet ernaar uit dat we als groot kantoor en nota bene het kantoor van de landelijk deken (de inmiddels als deken teruggetreden oud-Houthoffpartner Johan Rijlaarsdam, red.) ten voorbeeld worden gesteld.’ Als Houthoff niet heel snel in actie komt lijkt een boete van €4 mln onafwendbaar. Gispen: ‘Het is comply or die!’
Het FD beschikt over meer aanwijzingen dat Houthoff zijn winkel niet op orde had. Zo mailt Gispen op 5 augustus 2019, ruim twee maanden voor de Wwft-audit, een waarschuwing aan een praktijkgroep dat ‘bijna twee op de drie dossiers geen gecompleteerde KYC-check kent.’ De bestuurder benadrukt dat ‘zaken op zwart gaan als de KYC niet is gecomplementeerd’. Gispen: ‘Jullie dossiers zijn ook relevant voor de controle door de NOvA, omdat er advocaten in jullie praktijkgroep werkzaam zijn.’
Bijna twee jaar later is er van de paniek bij Houthoff ogenschijnlijk weinig meer over. Die boete is er nooit gekomen en onregelmatigheden zijn niet gevonden, verzekert bestuurslid Edward de Bock. Dat is in overeenstemming met de cijfers die het landelijk dekenberaad er zelf over publiceert. In de zes jaar dat de dekens toezicht houden op de Wwft is er slechts één keer een boete opgelegd. Dat was in 2017, twee jaar voor de inspectie bij Houthoff.
Geen commentaar
De in de geheime notulen zo beeldend vastgelegde paniek binnen Houthoff roept de vraag op hoe diepgaand het Wwft-onderzoek bij het kantoor was. Het FD heeft zowel het landelijk dekenberaad als de Amsterdamse deken Evert-Jan Henrichs gevraagd om commentaar op deze bevindingen. Voorzitter Jan Frederik Schnitzler van het beraad heeft ondanks herhaalde verzoeken niet gereageerd. Henrichs laat weten dat hij wegens drukte geen tijd heeft.
Houthoff-bestuurder De Bock wel. Hij wijst erop dat het bezoek aan Houthoff niet zo zeer ‘een audit’ was, maar onderdeel was van een aselecte steekproef onder advocatenkantoren. En inderdaad, in het jaarverslag 2020 rapporteert het landelijk dekenberaad over ‘een Wwft-themaonderzoek’ in 2019 en 2020. Het beraad had daarvoor de Unit Financieel Toezicht Advocatuur (FTA) gevraagd. Deze vierkoppige afdeling bezocht in enkele maanden tijd vijftig advocatenkantoren, Houthoff was daarbij het enige kantoor uit de top 20. ‘De belangrijkste conclusie is dat alle onderzochte advocatenkantoren een goed beeld hebben van hun cliënten en wat de aard van de gevraagde diensten is.’
Hoe dat te rijmen valt met de Houthoff-notulen? We kunnen het Gerhard Gispen niet meer vragen. Hij is op 13 mei 2020 plotseling op 60-jarige leeftijd overleden. Edward de Bock heeft wel een verklaring. ‘Ik kan me voorstellen dat de notulen stijf aangezet overkomen, maar dat was ook de bedoeling. Niet omdat er een majeure kwestie was, maar omdat Gispen zero tolerance eiste. Reputatie is voor ons een key asset: daar leven we van.’ Volgens De Bock was Gispen iemand met een duidelijke mening. ‘Hij was een Rotterdamse rouwdouwer. Hij schuwde de zweep niet.’
Boete is ‘een papieren tijger’
Wie de zweep wel schuwen zijn de dekens zelf, blijkt uit een rapport over het toezicht op de advocatuur dat in 2020 is opgesteld in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC). Dekens zijn zelf ook advocaten en ze vinden het opleggen van bestuurlijke boetes aan hun collega’s maar lastig, schrijven de onderzoekers. Advocatenkantoren kunnen er namelijk tegen in bezwaar. Dat is ‘tijdrovend en duur’, verzuchten de dekens, en het instrument is daardoor niet meer dan ‘een papieren tijger’, laat een deken anoniem optekenen.
Hoe nu verder? Het landelijk dekenberaad heeft de Wwft inmiddels uitgeroepen tot ‘een speerpunt’, zo blijkt uit het jaarverslag 2020, maar richt zich daarbij primair op kleine kantoren. De dekens hebben vorig jaar ‘gewerkt aan de verspreiding van kennis onder advocatenkantoren over deze wet en aan het bewustzijn van de herkomst van ontvangen gelden van cliënten’. Wat dat heeft opgeleverd, blijft vooralsnog onduidelijk. Nog dit jaar komt er een nieuwe evaluatie van het toezicht, beloven de dekens.
Edward de Bock maakt zich geen zorgen. De managing partner bevestigt dat Houthoff niet vaak antiwitwasmeldingen maakt. ‘Maar als iemand ergens tegenaan loopt, doen wij in dit huis wat we moeten doen.’ Houthoff, dat onder meer de Russische staat als klant heeft, vertrouwt daarbij ook op de integriteit van zijn cliënten, zegt De Bock. ‘De klanten die wij bedienen kennen deze wetgeving ook. Zover wij kunnen nagaan speelt dit niet bij onze klanten.’
Bron: Financieel Dagblad