Marc Chavannes | Illustraties door Esther Aarts
De benoeming van rechters is in Nederland niet beter geregeld dan in Polen of Hongarije. Tijd om een groot lek in het dak van de rechtsstaat te repareren zolang het kan. En reden genoeg waarom de verkiezingen ook over de rechtspraak zouden moeten gaan.
In Polen en Hongarije is de rechtsstaat in gevaar. Dat weet iedereen. In die EU-landen benoemt de regerende partij gewoon rechters en ontslaat collega’s die niet in de pas lopen. Protesteren en demonstreren helpt niet. Schandelijk, heel erg. Tijd voor sancties?
Minder bekend is dat de regels voor de benoeming van rechters in Nederland nauwelijks betere garanties bieden voor hun onafhankelijkheid. De ‘minister voor Rechtsbescherming’ wijst de leden van de Raad voor de rechtspraak aan. Die Raad kiest de bestuursleden van de gerechten, die op hun beurt rechters kansen geven of niet.
Een Nederlandse regering die vindt dat rechters hinderlijke of politiek ongewenste uitspraken doen kan zorgen dat er meer rechters komen die haar visie delen. Met de huidige regels.
Een constructiefout in het bestuur van de Nederlandse rechtspraak
Al jaren wijzen kritische rechters en staatkundigen erop dat de regering in Nederland een veel te directe vinger in de pap heeft. Dat is ook zo volgens de normen van de overkoepelende Raad van Europese Raden voor de rechtspraak en de Internationale Rechtersvereniging. Staatsrechtgeleerde Paul Bovend’Eert typeerde
de bestuursstructuur van de Nederlandse rechtspraak uit het oogpunt van rechterlijke onafhankelijkheid als ‘een serieuze constructiefout’.
Het zou verrassen als het in de verkiezingsdebatten over deze tekortkoming van de rechtsstaat zou gaan
Die kritiek heeft tot nu toe weinig weerklank gevonden. Zo zijn wij toch niet, is de gebruikelijke reactie. Dit is Nederland. Het zou verrassen als het in een van de komende verkiezingsdebatten zou gaan over deze ernstige tekortkoming in de bescherming van de rechtsstaat. De meeste verkiezingsprogramma’s geven hoog op van de rechtsstaat, sommige bepleiten meer geld voor de rechtspraak en sociale advocatuur, maar ook die verlangen geen actie om de benoemingen onafhankelijker van de regering te maken.
Natuurlijk heeft Nederland op dit moment een politieke top die zich – volgens de meeste mensen – niet rechtstreeks bemoeit met de inhoud van de rechtspraak. Dat was tijdens de Tweede Wereldoorlog wel anders. In veel landen is het nu anders. De democratische rechtsstaat
is eerder uitzondering dan regel in de wereld. Toch laat Nederland na de benoemingen van de rechterlijke macht zo te regelen dat een autocratische opvolger van het huidige kabinet niet zomaar zijn vriendjes kan benoemen. De sleutels van de brandkast liggen op tafel.
De rechtsstaat is kwetsbaar
De democratische rechtsstaat is de basis van westerse democratieën. Maar ook in die democratische landen is de rechtsstaat geen onbezorgd bezit. De bestorming van het Capitool was geen Netflixserie. De Europese Unie heeft de grootste moeite Rusland van repliek te dienen op de annexatie van de Krim en het bijna vermoorden en in een strafkamp opsluiten van oppositieleider Aleksej Navalny. Macht en eensgezindheid van de EU schieten tekort voor een antwoord dat de democratische rechtsstaat waardig is.
Ook na de komende Kamerverkiezingen zullen er hier kandidaten zijn die beweren dat de verkiezingsuitslag vals is. Dat zijn deels dezelfde mensen die menen dat covid-19 verzonnen is door machtsbeluste politici van de regerende partijen. Het vertrouwen in het coronabeleid brokkelt af. Al een paar keer heeft de rechter een knoop moeten doorhakken – soms wel, soms niet naar de zin van het kabinet.
De rechtspraak doet dat met ernst en onafhankelijkheid, maar deze derde staatsmacht (naast de wetgevende en de uitvoerende) was al lang vóór de coronacrisis overvraagd en ondergefinancierd. Het gewone werk van de rechterlijke macht kan alleen worden gedaan door gemiddeld 40 procent overwerk. Daar schreef ik de serie Red de rechtspraak
Lees de serie terug in de collectie Red de rechtspraak.
over.
De politiek springt slordig om met de rechtspraak
met deze onmisbare pijler van de rechtsstaat: zij uit te vaak grensoverschrijdende meningen, morrelt aan de rechtswerking van internationale verdragen, heeft zich te veel bemoeid met de bereikbaarheid van het recht door verhoging van de kosten om te procederen, door de sociale advocatuur financieel af te knijpen en door zonder goed nadenken en overleg met betrokkenen rechtbanken en gerechtshoven samen te voegen.
Bovendien kunnen sommige politici de verleiding niet weerstaan
op politiek handige momenten strenger straffen verplicht te stellen; rechters worden daardoor belemmerd in hun werk algemene regels in individuele gevallen toe te passen.
Een andere conclusie van mijn serie was dat parlement en kabinet onvoldoende nadenken over de wijze waarop rechters en hun bestuurders worden benoemd. Het managementdenken dat de hele overheid beheerst is deze eeuw ook toegepast op de rechterlijke macht. Vandaar de instelling van de Raad voor de rechtspraak die namens de minister de gerechten ‘aanstuurt’ en hen dwingt meer op kwantiteit dan op kwaliteit te letten – dat wordt natuurlijk nooit als zodanig erkend, maar is wel een uitvloeisel van de gekozen bestuursvorm. Rechters hebben daar grote moeite mee. En dat zou de Kamer ook moeten hebben.
Succesje voor protest door rechters
Sinds de instelling van de Raad voor de rechtspraak in 2002 wordt door rechters een top-downbestuur ervaren dat onder andere heeft geleid tot het automatiseringsdebacle bekend als het KEI-project. Vanaf 2012 zijn rechters er georganiseerd tegen gaan protesteren, eerst met het ‘Leeuwarder Manifest’,
later met betogingen en een enquête van de kritische rechtersbeweging Tegenlicht. Dat gemotiveerd en constructief verzet heeft een tweede golf van samenvoegingen van rechtbanken kunnen voorkomen.
En droeg eraan bij dat, na taaie onderhandelingen inclusief weglopen door de vereniging van rechters en officieren van justitie (NVvR) en eensgezinde vergaderingen van alle gerechten in het land, per 1 maart dit jaar een nieuwe procedure is afgesproken voor de benoeming van gerechtsbestuurders. Daarin spelen rechters-die-geen-bestuurder-zijn voor het eerst weer een belangrijke rol.
Konden de minister en de door hem benoemde Raad voor de rechtspraak tot voor kort hun eigen voorkeur doordrukken zonder noemenswaardige tegenstand van de rechterlijke ‘werkvloer’, vanaf nu is afgesproken dat gewone rechters en gerechtsambtenaren een beslissende stem krijgen in de vertrouwenscommissie die de Raad voor de rechtspraak adviseert over benoemingen.
De Raad voor de rechtspraak houdt het laatste woord, maar afgesproken is dat voorkomen moet worden dat daar gebruik van wordt gemaakt. Voor een verdergaande, beslissende stem van de rechtsprekende rechters zou de wet op de rechterlijke organisatie gewijzigd moeten worden. Tot voor kort hadden rechters en juridische medewerkers amper een adviserende stem.
Nog steeds ruimte voor politici die rechtspraak willen sturen
Er is dus sprake van een stap voorwaarts. Maar een autoritair regime kan nog steeds bevriende rechters benoemen om gerechten politiek te sturen. Temeer daar aan de benoeming van de leden van de Raad voor de rechtspraak nog niets is veranderd – afgezien van een toezegging van de minister voor rechtsbescherming om zich er wat minder mee te gaan bemoeien.
Volgens de Europese standaard, zoals opgesteld door de koepel van Raden voor de rechtspraak, zou een nationale Raad voor de rechtspraak a) in meerderheid moeten bestaan uit rechters, die b) zonder enige invloed van de uitvoerende of wetgevende macht worden benoemd en c) worden aangewezen door een zo breed mogelijke vertegenwoordiging van ‘peers’, mederechters.
Van alle drie is in de huidige verhoudingen in Nederland geen sprake. De minister benoemt en ontslaat de leden. De Raad bestaat uit vier leden van wie twee rechter zijn, geen meerderheid dus, en ‘peers’ hebben er al helemaal niets mee te maken.
Op grond van deze Europese criteria is de Poolse Raad voor de rechtspraak geschorst uit de Europese vereniging van Raden van de rechtspraak. Maar de Nederlandse Raad, die zich beijverde voor die schorsing, maakt er niet merkbaar werk van om zelf aan die standaard te gaan voldoen.
Raad voor de rechtspraak nog steeds politiek benoemd
De minister voor Rechtsbescherming lijkt er evenmin op aan te sturen. Dat is hem makkelijk gemaakt door een weinig gedurfd advies van de Raad van State.
De afdeling advisering heeft geen rekening willen houden met de zich ontwikkelende Europese meerderheidsopvatting
Het charter van de internationale vereniging van rechters formuleerde regels voor de benoeming van rechters met het oog op hun onafhankelijkheid.
dat rechters omwille van hun onafhankelijkheid een doorslaggevende stem moeten hebben bij de benoeming van hun bestuurders, en niet de politieke leiding.
De Raad van State redeneert dat de minister zijn ministeriële verantwoordelijkheid voor de rechtspraak alleen kan waarmaken als hij daar de benoemingen ook doet. Die verantwoordelijkheid slaat in de eerste plaats op bestuur en financiën, maar de Raad vergeet dat een minister van kwade wil daarmee wel heel dicht bij de inhoud van de rechtspraak kan komen zonder enige wet te overtreden.
Eerst een bange-droom-serie nodig?
Ook de Europese Unie houdt Nederland in de gaten. In het recente rapport van de Europese Commissie over de rechtsstaat in Nederland wordt de benoemingspraktijk van de leden van de rechterlijke macht en de besturende Raad nauwlettend gevolgd en subtiel beschreven als een voortgaand project onderweg naar meer volledige onafhankelijkheid. Werk aan de winkel dus, ook volgens de EU.
Hints genoeg. Of is er eerst een Nederlandse Netflixproductie nodig waarin premier Wilders zijn Forum-minister voor rechtsbescherming opdraagt de dikastocratie binnen twee jaar te vervangen door een rechterlijke macht die de grenzen helpt sluiten, die verdragen niet meer toepast en die de uitspraken van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens naast zich neerlegt?
Meer lezen?
Rechters zijn niet te politiek. De politiek bemoeit zich juist te veel met de rechtspraak Onafhankelijke rechtspraak is een pijler van onze democratie. Maar de politiek is de rechtspraak gaan behandelen als een bedrijf dat gemanaged moet worden met een winst-en-verliesrekening. Het gevolg: overbelaste rechters, veel te lange wachttijden en een verslechterde toegang tot het recht. Toch is het nog niet te laat om de rechtspraak te redden. Zesde en laatste deel van een serie.
Bron: De Correspondent
@Brian S: goed dat ik je duidelijk heb kunnen maken dat rechters dus wel ontslagen kunnen worden.
Lastiwz, een rechter kan niet worden ontslagen om zijn uitspraken in dossiers of omdat er geen geld is. Je snapt ook wel dat een rechtbank geen MCB is.
Dus in feite kan hij niet zomaar worden ontslagen omdat hij bv een crimineel vrijspreekt. Alleen als de rechter nu zelf een crimineeel zou worden dan zou het wel kunnen. Alleen in de praktijk is het ook anders zo was er een rechter die bepaalde fotos van kinderen op zijn computer had en ondanks dat mocht hij aanblijven.
Het komt niet veel voor maar:
https://www.sdnl.nl/rechter-ontslagen.htm
De Hoge Raad kan in bijzondere situaties een rechter schorsen of ontslaan.
Leve internet/google……
@Brian S: eerst zeg je dat rechters in Nederland niet kunnen worden ontslagen en dan zeg je dat het ontslaan van een rechter is wellicht per wet mogelijk maar zeer moeilijk in de praktijk en gebeurt vrijwel nooit.
Welke is het nu?
Lastiwz, rechters worden benoemd voor het leven (of ontslag op eigen verzoek).
Het ontslaan van een rechter is wellicht per wet mogelijk maar zeer moeilijk in de praktijk en gebeurt vrijwel nooit.
@BrianS: sinds wanneer kunnen rechters niet worden ontslagen?
Rechters kunnen niet ontslaan worden en het blijft treurig dat veel rechters meer medelijden hebben met de criminelen dan de slachtoffers.
Wat we hier krijgen is vaak ook niet soeps. Isla mag doorgaan, criminelen krijgen flutstrafjes, en de corruptie bij de overheid wordt niet aangepakt.
Als het in Nederland op bepaalde punten al zo slecht is gesteld, hoe zit het dan op Curacao. Nog beroerder kan ik u verzekering, door de kleinschaligheid.
Ik spreek uit eigen ervaring. Hierbij enkele voorbeelden.
1. Proces tegen het bestuurscollege van Bonaire wegens bemoeilijken van mijn functioneren als ambtenaar. De vers overgevlogen rechter uit Nederland en de eilandsecretaris W.W. – die als gemachtigde voor het eilandgebied optrad – kenden elkaar vanuit het verleden. Ze hadden samen tropisch recht gestudeerd. Dus dat was het meteen ‘ouwe jongens krentenbrood’.
Voor aanvang van de zitting vroeg de rechter aan W.W. of hij wilde roken. (ja echt, dat vroeg de rechter). Ja, meneer W.W. wilde dat wel. Mijn advocaat en ik voelden de bui al hangen.
De rechter had het voornamelijk over de kristal heldere zee, de blauwe lucht en de wuivende palmen. Inhoudelijk werd er nauwelijks op de kwestie in gegaan. Uitspraak: Het bestuurscollege en ik moesten nog eens samen gaan babbelen want dan zouden we er vast wel uitkomen. Niet dus.
Na de zitting gingen de eilandsecretaris en de rechter gezellig samen lunchen en napraten over hun studietijd.
2. Particuliere expat wilde maar een kwart van de rekening betalen voor deskundigendiensten en rapportage. De tegenpartij kwam zonder advocaat. Dat hoefde ook niet want de nieuwe rechter en hij zaten in hetzelfde expat circuit.
Uitspraak: gedaagd hoefde niet eens wat hij wilde voldoen te betalen. Nee, hij hoefde helemaal NIETS te betalen!
3 Civiel proces tegen een, bij half Curacao bekende/(beruchte) autoverkoper en projectontwikkelaar die veel mensen had opgelicht of met een strop van honderdduizenden had achtergelaten. Het ging bij ons om een bedrag van ca. 125000 inclusief rente.
De rechter erkende de claim, maar wees één van de ingebrekestellingen (het waren er 3) af omdat gedaagde R.N. aan zijn advocaat had gezegd dat hij (R.N.) die nooit had ontvangen. Dank je de koekoek. Natuurlijk zegt hij dat want anders hangt hij.
De rechter en advocaat (beiden expats) kenden elkaar uit het sociale circuit (tennis, joggen, zwemmen, bridge? wie zal zeggen). Een handige juridische draai en omkering van feiten in de Conclusie van Repliek opgesteld door de advocaat van de tegenpartij, werd door de rechter gehonoreerd. Dus de heer R.N. hoefde geen cent te betalen!
Goede advocaat dus, mijn petje af. Een volgende keer neem ik hem.
Daarenboven de veroordeling dat wij de proceskosten moesten betalen, die nota bene twee keer zo hoog waren as gebruikelijk is voor dit soort betrekkelijk eenvoudige zaken. Uiteraard hebben wij die kosten nimmer voldaan. De tegenpartij heeft na de uitspraak nooit meer iets van zich laten horen, begrijpelijk want hij was de dans ontsprongen.
Maar zijn tijd komt nog wel, don’t you worry.