TV recensie Jean-Pierre Geelen

Ze tutoyeerden elkaar zonder uitleg vanaf de eerste minuut, Janine Abbring en haar Zomergast Glenn Helberg. Daarin openbaarde zich al het eerste contrast met die voorbeeldige, uitgebalanceerde aflevering met Eberhard van der Laan, vorige week.

De twee hadden elkaar eerder al uitgebreid gesproken, zo bleek na ongeveer een uur, ook al deed Helberg nog even een poging dat te ontkennen. Misschien dat hij daarom nauwelijks nader werd geïntroduceerd, terwijl hij lang niet voor elke kijker even grote bekendheid zal genieten.

Ondanks het amicale karakter bekende Abbring halverwege dat ze ‘deels’ had opgezien tegen het gesprek. ‘Omdat ik bang ben fouten te maken, de verkeerde woorden te gebruiken.’ Dat gevaar ligt inderdaad op de loer, in een avondvullend gesprek over racisme en ongelijkheid. Aan beide kanten van de tafel trouwens. Helberg: ‘Denk je dat ik niet bang ben om verkeerde woorden ten zeggen, waardoor heel Nederland morgen over me heen valt?’

Fundamenteel relationeel
De psychiater, mensenrechtenstrijder en lijstduwer van de politieke partij Artikel 1 gebruikte zijn avond voor een drie uur durend college over racisme, ongelijkheid, identiteit en vrijheid. Dat deed hij aan de hand van grotendeels oude, maar verrassende fragmenten.

‘Een van de kernen van racisme, is dat ontkend wordt dat iets racistisch is.’ #Zomergasten pic.twitter.com/jbnbXWo2r6

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) August 6, 2017

Met de film ‘Nise, the heart of madness’, over een Braziliaanse inrichting waar psychiatrische patiënten werden behandeld met lobotomie, wilde hij zijn credo illustreren: ‘De mens is fundamenteel relationeel, er is altijd interactie.’ Vrijheid en wederzijds respect vormden de rode draad door zijn college.

Schaamtemeter
Helberg had sterke fragmenten uitgekozen. De giftige schrijver James Baldwin, geïnterviewd door ‘Kenmerk’. De rellen rond de Amerikaanse gay-club Stonewall Inn; ze vormden het ontstaan van de Gay Prides zoals we die afgelopen zaterdag nog beleefden. De documentaire ‘Curaçao’, van Sarah Vos en Sander Snoep, toonde hoe Albert Heijn op Curaçao op paternalistische wijze trainingen gaven aan lokaal personeel om beter handen te schudden en mensen aan te kijken. ‘Mijn plaatsvervangende schaamtemeter slaat hier uit naar het rood’, zei Abbring, en ze was de enige niet.

‘De mens is fundamenteel relationeel’, aldus Glenn Helberg #Zomergasten pic.twitter.com/7cAszbnRSA

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) August 6, 2017

Het fragment van de Miss Universe verkiezing 1968, toonde hoe Miss Curaçao tweede werd, net na Miss Brazilië, die het in elk geval niet van haar tekst moest hebben. Helberg wist erbij te vertellen hoeveel die tweede plaats betekende, in een tijd waarin zwarte mensen ‘niet mooi werden bevonden’. Tegelijk bleek later dat Miss Brazilië niet mocht afhaken, want dan zat de organisatie met Miss Curaçao in de maag: ‘Er mocht geen zwarte Miss Universe zijn.’

Fraaie beeldspraken
Het waren niet de enige pijnlijke fragmenten, die niet bedoeld waren om witte mensen persoonlijk van racisme te beschuldigen, maar om ‘te onderzoeken wat ermee bedoeld wordt’ wanneer ‘mensen van kleur’ vertellen over hun werkelijkheid. Alles volgens Helbergs principe: ‘Ik leg een zes op tafel, en jij ziet een negen.’

‘In mijn vak zijn mijn patiënten mijn boeken’ #Zomergasten pic.twitter.com/7vrqvZVaPc

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) August 6, 2017

Fraaie beeldspraken had hij wel meer. ‘Mijn patiënten zijn mijn boeken. Ik leer veel van ze.’  ‘Iemand van een minderheid is misschien minder in getal, maar niet minder waard.’

Haastige formule
In zijn college ontstond nogal wat ruis. De verhouding was er al snel een van de gekleurde docent die zijn leerling de basisprincipes van alledaags racisme en ‘white washing’ moest uitleggen, die zich al snel ongemakkelijk of beschuldigd voelt en zich bijvoorbeeld moeilijk kan verplaatsen in het idee dat de afwezigheid van vaders in voormalige koloniale culturen nog altijd een gevolg zou zijn van de slavernij.

‘De civil rights movement is een van de zaken waarom jij vandaag vrij kunt zijn.’ #Zomergasten pic.twitter.com/zVrTLZMhB1

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) August 6, 2017

Een deel van het ongemak schuilt ook in de formule van het huidige Zomergasten: te veel fragmenten, vaak ultrakort, die allemaal vertoond moeten woord. Daardoor ontstaat haast, met veel interrupties en het afkappen van zinnen en betogen – precies wat in de eerste aflevering, met Rosanne Hertzberger, ook al wrong (en in de veel bezonkener aflevering met Van der Laan niet). Of we, tegen het einde van de avond, nu ‘de goede kant op’ gingen in het Nederlandse racismedebat, wilde Abbring weten. Een echt antwoord kwam er niet.

Iets te gezellig
Zo ontbrak er wel meer. Aan het begin van de avond werd aangekondigd dat Helbergs ‘spiritualisme’ uitvoerig aan de orde zou komen. Het bleef hooguit bij Helbergs overtuiging dat de groene jurk die Abbring droeg ‘een boodschap’ van zijn overleden moeder inhield.

‘We moeten de liefde leren.’ Glenn Helberg in #Zomergasten. pic.twitter.com/Le1sh2932r

— VPRO Zomergasten (@zomergasten) August 6, 2017

Helberg moest de ‘impertinente’ vraag beantwoorden wanneer hij voor het laatst ‘echt was aangeraakt’, om direct daarna te erkennen dat hij geen partner heeft (en dat wel mist). Voor enkele woorden over zijn keuzefilm, ‘Selma’ van Ava DuVernay, was geen tijd meer. Ook is geen woord gerept over Helbergs (vermeende) betrokkenheid bij de omstreden zorginstelling Vitalis ggz, waarover deze krant onlangs nog berichtte. In plaats daarvan besloten Abbring en Helberg deze Zomergasten dansend door de aftiteling. Net iets te gezellig voor een echt spannende avond.

Bron: Volkskrant