Jan Tromp | Topics
Er gaan zulke enorme sommen fout geld in Nederland rond, dat zelfs bankiers ervan schrikken. Miljarden aan drugs- en terrorismegelden worden er per jaar witgewassen. Waarom doen opsporingsdiensten en banken daar zo weinig aan?
De Nederlandse banken zullen over 2019 met een stortvloed aan meldingen komen van ongebruikelijke transacties. Dit zegt de leider van een intern controleteam van een grote bank, die niet met zijn naam in de krant wil. ‘Ik voorzie dat alleen al mijn eigen bank over 2019 met tienduizenden meldingen komt. Van andere banken hoor ik hetzelfde geluid.’ Er zijn twee redenen voor: ten eerste willen de banken na het ING-schandaal van september vorig jaar onder geen beding nieuwe reputatieschade oplopen. De tweede reden is wel zo opmerkelijk: volgens de zegsman klotst het aantal bedenkelijke transacties tegen de plinten op.
De teamleider: ‘Alle banken zijn wakker. Bij de geringste aanwijzingen staan de lichten op rood. Het levert een kolossaal aantal hits op; het gaat soms met duizenden transacties tegelijk. Er waart zo veel fout geld rond, dat is echt ongelooflijk. Er komt ontzettend veel bagger naar boven. Maar ik moet erbij zeggen dat het erg moeilijk is erachter te komen wie de echte klanten zijn achter het grote geld. Misschien is dit wel de kern: de bank weet niet met wie men zaken doet.’
Het afgelopen jaar is voor het indrukwekkende bedrag van 9,5 miljard euro aan verdacht geld langs de bureaus gegaan van bankemployés, notarissen, accountants, makelaars, geldhandelaren en nog 21 andere beroepsbeoefenaren. Met elkaar hebben ze, daartoe door de wet verplicht, in 2018 een paar honderdduizend eigenaardige, ongebruikelijke financiële transacties aangemeld aan een onafhankelijk onderzoeksbureau van de nationale politie. Dat bureau, de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU) publiceerde woensdag zijn jaarverslag over 2018. De FIU probeert greep te krijgen op de gangen van crimineel geld. Het heeft uit de enorme berg van ongebruikelijke transacties bijna 58 duizend transacties gevist waarvan men zegt: hier ligt iets te rotten, dit is geen zuivere koffie. Dikwijls gaat het om pogingen tot witwassen van drugsgeld, het ‘legaliseren’ van grote bedragen aan crimineel verworven geld.
Casus 1: Het kapitale huis van 1 miljoen euro
Een illustratie. In een betere buurt in een kleine gemeente in het Groene Hart zijn nieuwe mensen komen wonen die zich amper laten zien. De wijkagent vertrouwt op zijn intuïtie en vraagt de recherche eens wat antecedenten van de nieuwe bewoners na te gaan. De recherche pakt de zaak op en schakelt een accountmanager van de FIU in.
Het klinkt als een normale, passende gang van zaken, maar in de praktijk blijven veel van dit soort zaken onaangeroerd. De wijkagent heeft meer te doen, de recherche kampt met structurele ondercapaciteit. De FIU stelde vast dat het kapitale huis voor één miljoen euro was gekocht. De Belastingdienst noteerde dat de familie een bescheiden inkomen had. De kopers hadden aan de notaris verteld het pand te financieren uit de verkoop van een antiek beeld. De koopsom was op de derdengeldenrekening van de notaris gestort door een bank uit Dubai.
De FIU kwalificeerde de transactie als verdacht. Het is dan aan politie en justitie om hieraan een vervolg te geven. In dit geval was het slot van het liedje dat op verschillende adressen van de nieuwe bewoners bijna vier miljoen euro aan contant geld werd aangetroffen.
De notaris had niet gemeld.
De banken fout geld?: dat is vooral een ellendige kostenpost
Uit het jaarverslag 2018 van de FIU blijkt dat notarissen, op papier voorname poortwachters in het financiële systeem, bescheiden melders zijn. Ze trokken 800 keer aan de bel. De banken rapporteerden ruim 68 duizend keer een ongebruikelijke transactie. Een record, een verdrievoudiging vergeleken met het jaar daarvoor. Vermoedelijk ook een tijdelijk record; het gaat meldingen regenen. De teamleider bij een grote bank: ‘De FIU zal weten dat men gezegd heeft: jongens, vaar wat scherper aan de wind.’
De banken kunnen zelf bepalen wat men wel en niet meldt. Het heet subjectieve beoordeling. Banken weten meer dan ze melden. Voordat het schandaal rond de bank openbarstte, vond ING drie meldingen per dag van mogelijk witwassen wel voldoende. De Fiod constateerde dat criminelen ‘nagenoeg ongestoord’ van ING-rekeningen gebruik hadden kunnen maken.
Banken beschikken over zogeheten know your customer-parameters en over zogeheten compliance-afdelingen, waar gespecialiseerde medewerkers achter foute klanten en fout geld aangaan. Maar die afdelingen brengen niks op; ze kosten alleen maar geld. De aanmoediging om achter zwart geld aan te gaan, is voor de banken een negatieve: de vrees voor reputatieschade. Die vrees is door de rel rondom ING aanzienlijk gegroeid.
Bovendien is het toezicht vanuit de Nederlandsche Bank verscherpt. De centrale bank laat met regelmaat van chagrijn horen: ‘Onvoldoende klantonderzoek’ en ‘gebrekkige transactiemonitoring’ heet het dan. ABN AMRO trok begin dit jaar 85 miljoen euro uit om beter zicht te krijgen op de herkomst van het geld en, op de achtergrond, van de bijbehorende klanten. ING heeft honderden nieuwe medewerkers aangetrokken voor de interne controle op het betalingsverkeer bij de bank. Bij elkaar doen banken meer dan voorheen, maar het blijft schuren, meldt een insider: ‘Er is spanning tussen de commerciële jongens van de bank en de compliance-afdelingen. De commerciële jongens zijn doorgaans sterker.’
Externe krachten, zoals het ministerie en De Nederlandsche Bank moeten de banken alert zien te krijgen. En dan nog. DNB heeft na de ING-affaire enerzijds ‘een kentering in het bewustzijn’ vastgesteld. Anderzijds constateert de belangrijkste financiële toezichthouder in het jaarverslag over 2018 dat financiële instellingen nog steeds onvoldoende werk maken van hun rol als poortwachter. De bank schrijft dat de instellingen de wettelijke eisen ‘minimalistisch uitleggen en mechanisch toepassen’.
Casus 2: Het cash geld van een bananenexporteur
En dan nog. Alertheid en ingrijpen blijken verschillende dimensies. Er was een vrouw die meer dan een ton op haar bankrekening stortte. Contant geld. Die 100 duizend euro werd vervolgens in stapjes overgemaakt naar een bananenexporteur in Zuid-Amerika. Iedereen weet dat bananen en cocaïne hand in hand gaan. Op de rekening van de partner van de vrouw werd in een paar maanden bij elkaar twee tot drie ton gestort. Ook in contanten. Het geld werd vrijwel direct na storting opgenomen, altijd in bedragen die de tien mille niet overschrijden. Banken worden verondersteld acht te slaan op transacties boven de 10 duizend euro, daaronder vallen ze onder het reguliere financiële verkeer. Van afstand steeg de geur op van een witwasconstructie. Dat vond de bank ook, men deed een melding aan de FIU. Waar het hier om gaat is dat intussen, negen maanden lang de dienstverlening vrolijk werd voortgezet. Geen moment is aan de orde geweest om te zeggen: alles goed en wel, mijnheer, mevrouw, maar wij trekken uw rekening in. Het is tekenend voor de commerciële en de controlerende afdelingen van de bank: het zijn gescheiden werelden.
Oud-minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem schreef in een column in Het Financieel Dagblad dat we niet mogen verwachten dat banken hun maatschappelijke taak serieus nemen ‘zolang mensen in de top van ons bankwezen regelgeving als een zinloze kostenpost zien’.
De opsporingsdiensten: te weinig expertise en nauwelijks mankracht
Met een beperkte bezetting filterde de FIU in 2018 zo’n 58 duizend verdachte transacties uit bijna 400 duizend aanmeldingen. Het is ongeveer 15 procent. Zo’n tien miljard aan fout geld is daarmee nu boven water getild. Hoe wordt al dat geld door overheden vastgenageld en binnengehaald? Overwegend niet.
De FIU stelt ter beschikking, het is aan politie, justitie en Fiod om verdachte zaken al dan niet op te pakken. Daar opent zich een ravijn: capaciteitsproblemen, opeenhoping van strafrechtelijke vervolgingen die wachten op behandeling, te weinig expertise van financieel rechercheren. Of actie wordt ondernomen hangt dikwijls af van de gedrevenheid van individuele politiechefs, rechercheurs of officieren van justitie. Systematisch gebeurt er weinig. Hoeveel onderzoeken door de opsporingsdiensten echt worden gedaan, is niet bekend. Het wordt niet bijgehouden.
Een bron bij de FIU zegt: ‘Wij proberen te verleiden. We zeggen tegen de politie: kijk eens wat een mooi informatiepakket wij hier hebben voor jullie. Pak het op, want het loont.’
De politie beschikt over een centraal computersysteem. BlueView geheten. Alle in Nederland aangemaakte processen-verbaal van aangiften, verhoren, ambtelijke verslagen, dossiers, rapportages en documenten over in beslag genomen goederen zijn terug te vinden en te doorzoeken via BlueView. Het systeem geeft ook aan hoeveel meldingen van verdachte transacties van de FIU zijn bekeken. Hoeveel zaken echt ter hand zijn genomen, laat staan hoeveel zaken hebben geleid tot een veroordeling is niet uit BlueView af te leiden. Verschillende bronnen bevestigen dat in de praktijk de politie alleen van de bevindingen van de FIU gebruikmaakt in lopend onderzoek. Pieterse is op heterdaad betrapt en wordt verhoord. Het kan van pas komen om en passant Pieterses doopceel te lichten en te bezien of hij ook in de berichten van de FIU voorkomt. Menig persoon die door de FIU verdacht is verklaard, komt nooit in aanraking met de politie.
De FIU zou meer verdacht financieel verkeer aan het licht willen brengen. De reden waarom dit niet gebeurt, is personeelgebrek. Zestig mensen moeten jaarlijks de honderdduizenden meldingen verwerken. Uit die brij destilleert de dienst op dit moment zo’n 15 procent als verdacht, het zijn die 58 duizend transacties. Een bron bij de FIU schat dat van die 15 procent verdachte transacties die het bureau dan doorgeeft aan politie, Fiod en OM niet meer dan 10 procent tot opsporing en vervolging leidt. Eén-tiende van 58 duizend, zo’n zesduizend vervolgingen. De overige 52 duizend blijven liggen.
De grote vraag: Wanneer gaan diensten werk maken van fout geld?
In april verklaarde Frank Elderson, toezichtdirecteur van De Nederlandsche Bank in een interview met Trouw dat hij een omslag in het denken proeft: ‘Er zijn geen bankiers meer die denken dat dit niet belangrijk is.’ Tegelijkertijd laakte hij de inzet van publieke en private instellingen jegens de criminele netwerken: ‘Ik heb weleens gezegd: als ik een boef was, zou ik me rot lachen.’
Een voormalig hoofdofficier van justitie zegt: ‘Ik zei weleens: ik wil het helemaal niet weten, van al die verdachte transacties. Want als ik het weet, vind ik dat ik iets moet doen. Het is gewoon te veel, veel te veel.
‘Ik heb ze allemaal een keer aan tafel gehad, al die mensen die verplicht gegevens moeten verstrekken, bankiers, notarissen, advocaten, makelaars, noem maar op. Ik werd met grote ogen aangekeken: nou meneer de officier, vertel eens, wat doen politie en justitie met al die gegevens die men van ons krijgt? Wij werken ons vier slagen in de rondte om u die informatie te kunnen verschaffen, wanneer horen we iets terug? Toen zei ik: jongens, ik heb slecht nieuws. We doen er weinig mee.’
Bron: Volkskrant/Topics