Opinie | Brede Kristensen

Bijna is het zo ver. De FARC gaat het bijltje erbij neerleggen. Onder het toeziend oog van onder meer de Cubaanse president Raul Castro ondertekenden FARC leader Londono (alias Timochenco) en President Santos de overeenstemming (hopelijk is het draagvlak binnen de FARC sterk genoeg).

De guerrilla’s die in de loop van vijftig jaar samen met de rechtse paramilities zo’n 250.000 mensen liquideerden en over grote delen van Colombia een schrikbewind voerden (naar hun zeggen om een ‘hoger’ doel te dienen) worden ontwapend en gerehabiliteerd.

Binnenkort volgt het omvattende akkoord. Relatieve rust en vrede keren terug in Colombia. Kleine boeren krijgen rechten en grond. Ze stappen over van coca naar andere gewassen. De waanzinnige ongelijkheid in Colombia wordt een beetje aangepakt. Vraag is of dat doel niet op eenvoudiger wijze en met minder slachtoffers was te realiseren. Moest daar nu zo’n verschrikkelijke binnenlandse oorlog voor worden gestreden? Inclusief afpersing, kidnapping, omkoping, drugshandel, moord en doodslag. Wat bezielt mensen eigenlijk om aan dit soort avonturen te beginnen?

Luisterend naar interviews met guerrillero’s valt me iets op. Ze weten wat fout is in de samenleving. Meestal hebben ze naar mijn oordeel gelijk. Ze komen op voor de mensen die slachtoffers zijn van een foute maatschappij. Prachtig. Vervolgens staat hun helder voor ogen hoe de ideale maatschappij eruitziet. Hoe weten ze dat zo precies? Ten slotte denken ze de weg te kennen waarlangs dat schitterende doel gerealiseerd kan worden.

Jammer voor mensen die het anders zien… Hm… “Wij weten wat ons te doen staat”, zei de oprichter van de FARC. In een interview met de Volkskrant (februari 2013) verklaarde FARC-strijdster Tanja Nijmeijer:

“Als iemand een vijand van ons is, volgt vrijwel altijd executie. Wat moet je anders met je vijand doen? Hem onderwijzen? Ik hoef mezelf niet te rechtvaardigen. De strijd is gerechtvaardigd.”

Alles is geoorloofd als het bijdraagt aan de realisatie van het hogere doel… Maar kijk wat die andere Nederlander met FARC-ervaringen, Roelant Jonker, als gijzelaar te vertellen had:

“Toen we in het kamp kwamen, werden we bij de commandant gebracht… Hij zei: ‘weet je wat mensen vaak fout doen als ze iemand willen doden? Ze snijden de luchtpijp door. Dat is dom, dan duurt het twee minuten voordat je doodgaat. Je moet de slagaders doorsnijden, dan is het zo gebeurd’”.

Over barmhartigheid gesproken…

Guerrillero’s roepen in koor: de maatschappij is ziek en heeft een harde heelmeester nodig om te genezen, offers moeten gebracht worden en zieke elementen opgeruimd, zo wordt ons ideaal gerealiseerd. Is dit niet de kern van hoogmoed, hybris? Interessant is hoe de Grieken hoogmoed zagen. Geen karaktertrek, maar een demon die ons dubbel verleidt. Verleidt om twijfel overboord te zetten en verleidt om onszelf een goddelijke volmacht te verstrekken.

Dostojewski’s roman ‘Misdaad en straf’(1866) schiet me te binnen. Hoofdpersoon is de gesjeesde en arrogante student Raskolnikow, die een oude woekeraarster, een van de misère van medemensen profiterend wezen, doodt. Tegen de achtergrond van rampzalige armoede en ongelijkheid in Rusland meent hij een nobele daad te hebben verricht, een daad van ultieme nuttigheid. Opgeruimd staat netjes.

Raskolnikov wordt echter verrast door zijn knagende geweten. De gesprekken met zijn vriendinnetje, de prostituee Sonja (slachtoffer van omstandigheden) doen de rest. Hij snapt dat hij gewoon een ordinaire lul is. Eenmaal van hoogmoed bevrijd worden zijn ogen voor de menselijke gevolgen van zijn daad geopend. Hij beseft welke scheidingen hij teweeg bracht.

De naam Raskolnikov is trouwens afgeleid van raskólnik, iemand die scheuring veroorzaakt tussen mensen. Bovendien in onszelf, doordat we de zin van ons handelen nu lokaliseren in het onbekende straks. Bovendien verschuilen we ons achter een ideologie. Knap schizofreen. Vandaar dat Dostojewski een aartsvader van het existentialisme is.

Aan het FARC-geweld komt hopelijk een einde. Hopelijk ook aan dat van paramilities en andere guerrillabewegingen en aan alle ‘zachte’ vormen van terreur. Iedereen roept dat nu gewerkt moet worden aan verbetering van maatschappelijke condities om herhaling te voorkomen. Prima. Helaas heb ik nog niemand horen zeggen hoe we zelfkennis kunnen stimuleren om de verleidingen van hoogmoed beter te weerstaan.

Brede Kristensen