Joris Polman | Financieel Dagblad

Na het schandaal bij Pels Rijcken, eerder dit jaar, was er kritiek op het toezicht op de advocatuur: dekens zouden grote kantoren te veel met rust laten. Een groot onderzoek naar cultuur en integriteit moet daar verandering in brengen.

In het kort:

• De toezichthouders op de advocatuur werken aan een groot onderzoek naar integriteitsrisico’s bij grote advocatenkantoren.
• Dat onderzoek vormt de opmaat voor meer toezicht op de Zuidaskantoren waar advocaten jaarlijks miljoenen verdienen.
• Het onderzoek komt op een pikant moment: het schandaal bij Pels Rijcken dreunt nog fors na in de advocatuur.

De elf dekens die toezicht houden op de advocatuur hebben hun vizier verlegd naar de grote commerciële advocatenkantoren. Na een antiwitwasonderzoek in 2019 presenteren de dekens dit jaar ook nog een groot onderzoek naar cultuur en integriteit bij grote advocatenkantoren. Dat komt op een pikant moment: de fraudezaak bij Pels Rijcken, waar de topman miljoenen verduisterde, dreunt nog fors na in de advocatuur.

De tien grootste advocatenkantoren, waarvan de meeste op de Amsterdamse Zuidas staan, draaiden in 2020 een gezamenlijke omzet van €1,3 mrd. De grote vraag is hoe giftig al dat geld is voor de cultuur en integriteit binnen deze firma’s. Een onderzoek van het landelijk dekenberaad en het College van Toezicht zal daar naar verwachting nog dit jaar meer licht op werpen. Een publicatiedatum is nog niet bekend.

Advocaten negatief in het nieuws

Advocaten van commerciële kantoren verdienen veel geld in de fusie- en overnamepraktijk. Maar die praktijk is berucht om de soms moordende werkweken en masculiene werksfeer. Een ander voorbeeld van een lucratieve maar omstreden praktijk is die van de fraudeonderzoekers. Advocaten van gerenommeerde kantoren kwamen de afgelopen jaren regelmatig negatief in het nieuws vanwege hun onderzoekswerk voor grote bedrijven als Imtech, SBM Offshore, de NS en Strukton.

Voeg daaraan toe het schandaal bij Pels Rijcken, waar voormalig bestuursvoorzitter Frank Oranje jarenlang miljoenen verduisterde van cliënten, en het is duidelijk dat het cultuuronderzoek van de dekens op een goed moment komt. Toch is het toeval dat het cultuuronderzoek juist in deze zo roerige periode verschijnt, benadrukt Evert Jan Henrichs, die als deken is belast met het toezicht op de advocatuur in het arrondissement Amsterdam.

Het onderzoek was al gestart voor het fraudeschandaal bekend was, zegt Henrichs. ‘Wij hebben eerder al geconstateerd dat cultuur en integriteitsrisico’s in de commerciële advocatuur te weinig aandacht krijgen van de toezichthouders.’

Werkomgeving en tegenspraak

Het toezicht van de dekens was de afgelopen jaren vooral gericht op de afhandeling van klachten en signalen over advocaten en de financiële huishouding van hun kantoren. Daarbij lag de focus op kleinere kantoren en eenpitters. Dat gaat veranderen, zegt Henrichs, al zal het toezicht op grote kantoren er anders uit gaan zien dan bij de kleintjes. ‘Wat betekent commerciële druk voor de onafhankelijkheid van advocaten? Bieden de grote kantoren wel een veilige werkomgeving? Voelen medewerkers ook de vrijheid om tegenspraak te geven?’, somt Henrichs enkele potentiële thema’s op.

Het schandaal bij Pels Rijcken leert verder dat een gebrek aan tegenspraak ook een groot probleem was in de omgeving van partner en bestuursvoorzitter Frank Oranje. Hij was een boegbeeld van Pels Rijcken en als ‘Mister Integriteit’ had hij een aura van onkreukbaarheid. Groot was dan ook de schok toen bleek dat hij over een periode van achttien jaar bijna €12 miljoen had verduisterd van klanten van zijn eigen kantoor. Wat hem precies heeft bezield is nog steeds onduidelijk – hij pleegde in november 2020 zelfmoord. Maar onderzoek van de Haagse deken wees recent uit dat zijn ‘grensoverschrijdende gedrag’ – hij kon erg intimiderend zijn – voeding gaf aan een angstcultuur.

Aanknopingspunten met de accountancy

Henrichs wil desgevraagd wegblijven bij wat de zaak Pels Rijcken voor het toezicht op de advocatuur betekent: ‘In hoeverre kun je aan de hand van één incident een oordeel vormen over de kwaliteit van het toezicht?’ Het cultuuronderzoek van de dekens heeft vooral een verkennend karakter, benadrukt Henrichs. Het rapport moet straks helpen het toezicht op de commerciële kantoren handen en voeten te geven, legt hij uit. ‘Welke integriteitskwesties willen we dan agenderen?’

Henrichs zegt aanknopingspunten te zien in de accountancy. In het vorige decennium werd die in Nederland beheerst door een aantal spraakmakende schandalen, zoals de ondergang van beursfonds Imtech en het derivatendrama bij woningcorporatie Vestia. Accountants lieten daarbij steken vallen. Het maatschappelijke debat daarover spitste zich onder meer toe op de vraag of accountants zich te veel laten leiden door hun portemonnee en te weinig door hun rol als hoeders van het economisch verkeer.

Winstmaximalisatie

De maatschappelijke rol van de advocaat is anders dan die van de streng gereguleerde accountants. Maar advocatenkantoren zijn vaak hetzelfde georganiseerd als accountantskantoren: advocaten en accountants werken niet alleen voor hun kantoor, maar zijn vaak ook aandeelhouders. Zo profiteren ze rechtstreeks van de winst die hun kantoor maakt.

In de accountancy ging die winstmaximalisatie nog weleens ten koste van investeringen in interne controle.

Bron: Financieel Dagblad