Hooggerechtshof VS maakt eind aan grondwettelijk recht op abortus | Marije Vlaskamp

Het Amerikaanse Hof heeft vrijdag een einde gemaakt aan het landelijke recht op abortus. Een conservatieve meerderheid in het Hof verwierp de uitspraak van 1973 in de zaak Roe vs. Wade, die het federale recht op abortus in de VS vastlegt. De uitspraak geeft staten ruim baan om zwangerschapsafbreking te verbieden.

Dat is een grote overwinning voor conservatieve Republikeinen en behoudende religieuze groeperingen, die al decennia willen dat Roe vs. Wade verworpen wordt. In dertien staten ligt wetgeving met een verbod op abortus klaar, die in werking gaat als Roe vs. Wade wordt geschrapt.

In mei bleek al uit een gelekt conceptbesluit van het Hof dat de hoogste Amerikaanse rechtbank dat inderdaad van plan was. Roe vs. Wade geeft vrouwen het recht te beslissen over hun eigen lichaam. Volgens het Hof is de uitspraak, die de juridische basis vormt voor abortuswetgeving in het hele land, strijdig met de grondwet omdat daarin het recht op abortus niet specifiek wordt genoemd.

Meerderheid Amerikanen wel voor abortus

De Amerikaanse president Joe Biden sprak in een toespraak van ‘een trieste dag voor het Hof en voor het land’. Volgens hem gaan de Verenigde Staten door de uitspraak 150 jaar terug in de tijd. Hij beloofde te blijven strijden voor het recht op abortus. Maar hij heeft nu slechts beperkte mogelijkheden iets tegen de uitspraak te doen, zoals het vergoeden van de reiskosten naar staten waar abortus is toegestaan. Hij riep demonstranten op vreedzaam te protesteren. ‘Geweld is nooit acceptabel.’

Uit opiniepeilingen blijkt dat een meerderheid van de Amerikanen het recht op abortus steunt. Mogelijk werkt de verontwaardiging over het besluit van het Hof in het voordeel van Biden bij de tussentijdse verkiezingen in november. Als Democraten in conservatieve staten verkiezingen winnen, kunnen ze Republikeinse abortusverboden dwarsbomen. Biden riep het land dan ook op te stemmen op volksvertegenwoordigers die het recht op abortus willen vastleggen. ‘Persoonlijke vrijheden staan op het stembiljet.’

Klikpremies

De afgelopen jaren perkte de ene na de andere Republikeinse staat het recht op abortus in. Staten mogen abortus niet verbieden als die wordt uitgevoerd voordat de foetus levensvatbaar is. Die grens ligt bij 22 tot 24 weken. Toch trotseerden staten als Texas, Oklahoma en Mississippi het juridische precedent van Roe vs. Wade met wetten die het vrouwen moeilijk maakten hun zwangerschap te laten beëindigen. Zo verbood Oklahoma alle abortussen, behalve als het leven van de moeder gevaar loopt of als zij het slachtoffer is van verkrachting of incest. Ook kwamen er klikpremies voor burgers die mensen aangeven die vrouwen helpen bij hun abortus. Op assistentie bij zwangerschapsonderbreking kwam in sommige staten zelfs maximaal 10 jaar celstraf te staan.

Lagere rechtbanken hielden die wetten tegen met een beroep op Roe vs. Wade. Nu vijf van de negen rechters van het Hof Roe vs. Wade verwerpen, wordt abortuswetgeving opnieuw overgelaten aan de staten. Vrouwenrechtenorganisaties vrezen dat veel daarvan abortus zullen verbieden. Vrouwen kunnen dan slechts terecht in een tiental liberale, Democratische staten die het recht op abortus blijven beschermen, of ze kunnen online abortuspillen bestellen of hun toevlucht zoeken tot illegale abortusklinieken.

Streep door wapenverbod

Het Hof haalde deze week ook een streep door een New Yorkse wet die het dragen van wapens beperkt, en buigt zich over het inperken van de bevoegdheden van het Amerikaanse agentschap voor milieubescherming EPA om energiecentrales te dwingen minder broeikasgassen uit te stoten.

Het overwicht van conservatieve rechters in het Hof is een erfenis van oud-president Trump, die tijdens zijn verkiezingscampagne in 2016 beloofde rechters te benoemen die Roe vs. Wade zouden terugdraaien. In totaal stemden vijf van de negen rechters in met het schrappen van Roe vs. Wade. De drie door de Democraten aangestelde rechters protesteerden met een gezamenlijke verklaring. ‘Er is maar één reden dat deze rechtbank vandaag een draai heeft gemaakt en dat is omdat de samenstelling van de rechtbank is veranderd. Droevig, voor deze rechtbank, maar vooral voor de vele miljoenen Amerikaanse vrouwen die vandaag een fundamentele grondwettelijke bescherming hebben verloren. Wij zijn het er niet mee eens’, schreven ze.

‘Historische overwinning voor de grondwet’

De Amerikaanse Republikeinse Partij viert de uitspraak van het Hooggerechtshof over het recht op abortus. ‘Dit is een historische overwinning voor de grondwet en voor de kwetsbaarsten in onze samenleving’, aldus Mitch McConnell, voorzitter van de Republikeinen in de Senaat. Ook voormalig president Donald Trump prees het Hooggerechtshof omdat staten nu zelf kunnen bepalen hoe ze met abortus om willen gaan.

De Democratische Partij reageert intussen verbolgen. ‘Deze wrede uitspraak is schandalig en hartverscheurend’, aldus Nancy Pelosi, voorzitter van het Huis van Afgevaardigden. ‘De rechten van vrouwen en alle Amerikanen staan op het stembiljet aankomende november’, zei ze, verwijzend naar de midterms. Volgens voormalig president Barack Obama is door de uitspraak ‘de intenst mogelijke persoonlijke beslissing die je kunt maken overgeleverd aan de grilligheden van politici en ideologieën’.

Religieuze organisaties in de VS zijn verdeeld. Meerdere katholieke bisschoppen zijn verheugd, ook al is een meerderheid van de Amerikaanse katholieken volgens peilingen voor het recht op abortus. De Southern Baptist Convention, het grootste protestantse kerkgenootschap in de VS, laat weten zich in te zetten om in zoveel mogelijk staten anti-abortusregels doorgevoerd te krijgen. Het hoofd van de protestantse Episcopaalse Kerk liet juist weten ‘diep bedroefd’ te zijn. Volgens verschillende Joodse organisaties gaat een verbod op abortus in tegen Joodse regels, waarin het onder omstandigheden wel is toegestaan.

Ook internationaal klinkt er teleurstelling. De secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Antonio Guterres, zegt dat ‘het inperken van abortus niet voorkomt dat mensen toch voor abortus kiezen, het maakt het alleen dodelijker’. De Franse minister van Buitenlandse Zaken, Catherine Colonna spreekt van ‘een grote tegenslag op gebied van mensenrechten’. En de Britse premier Boris Johnson vindt het ‘een grote stap achteruit’. Ook de directeur-generaal van de Wereldgezondheidsorganisatie, Tedros Adhanom, liet weten ‘erg teleurgesteld’ te zijn, ‘want vrouwenrechten moeten beschermd worden’.

Niels Waarlo

De belangrijkste momenten van het Amerikaanse abortusbeleid

Een conservatieve meerderheid in het Amerikaanse Hooggerechtshof verwierp vrijdag de uitspraak uit 1973 in de zaak Roe vs. Wade, die het federale recht op abortus in de Verenigde Staten vastlegt. Dit zijn de belangrijkste momenten in dat abortusbeleid.

1850-1880
Onder druk van de Amerikaanse artsenvereniging AMA (American Medical Association) leggen steeds meer staten strenge beperkingen op aan het uitvoeren van abortussen.

1910-1955
Abortus in alle Amerikaanse staten verboden. De enige uitzondering is wanneer het leven van de vrouw in gevaar is. Het verbod leidde tot een wildgroei aan illegale abortussen, met jaarlijks duizenden sterfgevallen als gevolg.

1955
Om aan deze wantoestanden een einde te maken, begint de gezondheidsorganisatie Planned Parenthood een campagne voor uitbreiding van de voorwaarden voor legale abortussen.

1964-1966
Voorstanders van versoepeling van de strenge anti-abortuswetten pleiten voor het toestaan van abortus om medische redenen. Tal van artsen sluiten zich daarbij aan na het proces tegen de ‘Negen van San Francisco’. Deze artsen hadden abortus uitgevoerd bij vrouwen die rodehond hadden opgelopen en daardoor een grote kans hadden op een zwaar gehandicapt kind.

1967-1973
Steeds meer staten versoepelen hun abortuswetten. New York, Alaska, Hawaii en Washington schaffen die zelfs helemaal af.

1973
Het Hooggerechtshof erkent het recht op abortus met het historische arrest in de zaak Roe v. Wade. Volgens het Hof druisten de wetten die abortus verboden of beperkten in tegen het in de grondwet vastgelegde recht op privacy. De historische uitspraak ontleent zijn naam aan Jane Roe (een alias voor Norma McCorvey) en openbaar aanklager Henry Wade. Roe, een alleenstaande vrouw uit Dallas, raakte in 1969 zwanger van haar derde kind. Ze wilde een abortus, maar in Texas was dat destijds illegaal.

1992
Het Hooggerechtshof bevestigt het recht op abortus in het zogenoemde Casey-arrest. Maar het opent tegelijk de deur voor het afkondigen van allerlei restricties, zolang die niet een feitelijk obstakel vormen voor vrouwen die een abortus willen.

1998
Barnett Slepian, een abortusarts uit de staat New York, wordt in zijn huis doodgeschoten door een anti-abortus-activist. Hij was de vierde arts in de VS die werd vermoord wegens het uitvoeren van abortus-sen. Hun namen werden doorgestreept op een ‘dodenlijst’ op een later verboden website van anti-abortusactivisten.

2000-2016
Steeds meer ‘rode’ (Republikeinse) staten nemen wetten aan die de toegang tot abortus-procedures beperken.

2017
Donald Trump treedt aan als president. Hij krijgt al snel de gelegenheid twee nieuwe, oerconservatieve rechters in het Hof te benoemen, Neil Gorsuch en Brett Kavanaugh.

2020
Een paar maanden voor de presidentsverkiezingen sterft de progressieve rechter Ruth Bader Ginsburg. Als haar opvolger schuift Trump alweer een oerconservatieve rechter naar voren: Amy Coney Barrett. Nu hebben de conservatieven een ruime meerderheid in het Hof.

2021
Texas en Mississippi voeren wetten in die het plegen van abortus na respectievelijk zes en vijftien weken verbieden. Het hooggerechtshof van Mississippi houdt de wet tegen, waarna de zaak bij het Amerikaanse Hooggerechtshof komt te liggen.

2022
Op 24 juni verwerpt het Hooggerechtshof de uitspraak uit 1973 in de zaak Roe vs. Wade, die het federale recht op abortus in de Verenigde Staten vastlegt en die vrouwen het recht geeft te beslissen over hun eigen lichaam. Volgens het Hof is de uitspraak strijdig met de grondwet omdat daarin het recht op abortus niet specifiek wordt genoemd. De vernietiging van die uitspraak, Dobbs v. Jackson Women’s Health Organization, geeft staten weer ruim baan om zwangerschapsafbreking te verbieden.

Bert Lanting

Bron: Volkskrant