Jeroen PiersmaJob Woudt | Het Financiele Dagblad
Madeleine de Cock Buning neemt afscheid als voorzitter van het Commissariaat voor de Media. In de afgelopen tien jaar werd het steeds belangrijker om de politiek op afstand te houden.
Vindt ze het niet jammer om uitgerekend nú aan het einde van haar tweede en daarmee laatste termijn te zijn aanbeland? Madeleine de Cock Buning twijfelt geen moment. ‘Ja, natuurlijk vind ik het jammer.’ Waarna direct de nuancering volgt: ‘Na ruim tien jaar is het ook wel goed geweest. Ik ga met een goed gevoel weg.’
Sinds juli 2009 is De Cock Buning (52) bestuurslid van het Commissariaat voor de Media, de laatste zes jaar voorzitter. Ze vertrekt op 1 juli, net nu mediaminister Arie Slob ingrijpende veranderingen in het omroepbestel heeft voorgesteld.
Commissariaat krijgt zwaardere rol
Het is een afscheidsinterview, waarin ze terugblikt op ruim tien jaar als mediacommissaris. Maar De Cock Buning ontkomt niet aan de actualiteit, hoe vaak ze ook benadrukt de minister en de Tweede Kamer niet voor de voeten te willen lopen.
Want minister Slob wil niet alleen de Ster-reclame op termijn afschaffen en NPO3 omvormen tot regiozender. Ook geeft hij het Commissariaat zwaardere bevoegdheden, zoals inzage in de programmakosten. Verder wil hij de toezichthouder inschakelen om de omroeporganisaties een scherper profiel te geven. Mogelijk verdwijnt het lidmaatschap (met goedkope tv-bode) als middel om in het bestel te mogen zitten.
Lees ook Volledig reclamevrije omroep
Voor het Commissariaat kan dit veel betekenen. Nu houdt de waakhond toezicht op afstand, ‘metatoezicht’ in de woorden van De Cock Buning. Het is de NPO die controleert of het geld doelmatig wordt besteed. De omroepkoepel, die ook de inhoud op de netten coördineert, is daarmee de ‘concrete toezichthouder.’ Door deze rol van de NPO over te hevelen naar het Commissariaat hoopt de minister de gespannen verhoudingen tussen deze koepel en de afzonderlijke omroeporganisaties zoals MAX, EO en BNNVara te verbeteren. Die zitten soms meer tegenover elkaar in de loopgraven dan dat ze samen ten strijde trekken tegen concurrentie van buiten.
Geen ‘cameratoezicht’
‘Het hangt natuurlijk van de uitwerking af’, zegt De Cock Buning over bundeling van toezicht. De onafhankelijkheid van de publieke omroep moet goed gegarandeerd blijven. Daarbij past geen waakhond die in alle hoeken en gaten van Hilversum rondsnuffelt. ‘Wij moeten zien te voorkomen dat het Commissariaat straks gaat kijken hoe veel camera’s er bij een bepaald programma worden ingezet.’
Mediabedrijven houden informatie achter
Het Commissariaat voor de Media beschermt de onafhankelijkheid, pluriformiteit en toegankelijkheid van het media-aanbod. Dat staat er in Nederland ‘behoorlijk goed voor’, concludeert Madeleine De Cock Buning, ondanks machtsconcentratie in de bedrijfstak. Zo is het overgrote deel van de dagbladpers in handen van twee Belgische familie-uitgeverijen.
Neemt niet weg dat er zorgen zijn, zoals het verschraalde nieuwsaanbod in de regio. ‘Als er nog meer titels omvallen, heb je een diversiteitsprobleem bij regionaal en lokaal nieuws. Het water staat hun daar echt tot aan de lippen.’ Ook is er veel onduidelijkheid over de algoritmes die de grote techbedrijven gebruiken voor hun nieuwsfeeds. Het risico bestaat dat de nieuwsconsument zo een eenzijdig nieuwsaanbod krijgt voorgeschoteld.
Via een jaarlijkse ‘mediamonitor’ houdt het Commissariaat de ontwikkelingen in de gaten. Maar mediabedrijven zijn steeds minder happig om met cijfers naar buiten te komen. De oplages van dagbladen zijn niet meer openbaar. Mediamagnaat John de Mol weigert stelselmatig zijn jaarcijfers te deponeren. ‘De transparantie neemt af’, zegt de scheidend voorzitter, zonder op specifieke bedrijven te willen ingaan. ‘En ook de algoritmes zijn allesbehalve transparant.’
Haar opvolger zal zich hard moeten maken voor verandering. Het Commissariaat zou meer bevoegdheden moeten krijgen om relevante data en algoritmen boven tafel te krijgen.
In de afgelopen tien jaar heeft ze gemerkt dat de politiek zich meer en meer is gaan bemoeien met de omroepen. En dat beperkt zich allang niet meer tot een doelmatige besteding van de middelen of de vraag of amusement wel of niet op de publieke zender mag. Er gaat geen dag voorbij of een politicus heeft er iets over te zeggen, of het nu gaat om het salaris van presentator Mathijs van Nieuwkerk, de nevenactiviteiten van Yvon Jaspers (Boer zoekt Vrouw én ForFarmers) dan wel het vele gereis van Floortje Dessing.
De Cock Buning vindt het begrijpelijk dat Den Haag ‘gedachten heeft’ over de omroepen. Het grootste deel van het budget van pakweg €800 mln komt immers voort uit belastinggeld. ‘Maar we moeten voorzichtig zijn als het over de inhoud gaat. Ik heb in ieder geval zo veel mogelijk geprobeerd om dit te voorkomen.’
Kan ze concrete voorbeelden geven hoe ze daarin heeft opgetreden? De Cock Buning moet even nadenken en geeft vervolgens het antwoord via een omweg. Ze vertelt hoe ze als voorzitter van de Europese club van mediawaakhonden ERGA een brief op poten schreef naar haar Poolse collega. Die deelde ten onrechte een boete uit aan Discovery Channel, omdat die zich zou hebben bezondigd aan het verspreiden van nepnieuws. In werkelijkheid ging het om kritische berichtgeving tegen de regering. De boete werd niet veel later ingetrokken.
Poolse toestanden
Dan toch naar Nederland. Poolse toestanden zijn hier niet aan de orde, maar bemoeizucht is er wel degelijk. ‘Ik kreeg ook wel eens telefoontje uit Den Haag met de vraag: kun je dit of dat doen?’, zegt de Cock Buning. Twijfels over ledenwerfacties of over — inderdaad — de salarissen van presentatoren. En of de onafhankelijke waakhond niet eens uit zijn hok zou moeten komen. Ze koesterde haar rol als stootkussen tussen bemoeizuchtige politiek en onafhankelijke omroep. ‘Dan ga ik er netjes tussenin zitten.’
Net als minister Slob hecht De Cock Buning aan een ‘stevige publieke omroep’ die breed is geworteld in de samenleving. Dat de vanzelfsprekendheid hiervan onder druk is komen te staan, moge duidelijk zijn. Nederlanders besteden inmiddels meer tijd aan kijken via internet dan aan het klassieke tv-kijken, zo bleek vorige week. YouTube (van Google), Facebook en Netflix zijn op afstand de meest geliefde onlinekanalen. Zeker bij de jonge kijker heeft de publieke omroep het nakijken.
Opvolger nog niet bekend
Een onafhankelijke commissie onder leiding van SER-voorzitter Mariëtte Hamer is op zoek naar een nieuwe bestuursvoorzitter van het Commissariaat voor de Media. De benoeming valt niet voor 1 juli te verwachten, de dag waarop de huidige voorzitter Madeleine De Cock Buning haar pasje heeft ingeleverd. Zij is verder nog actief als hoogleraar digitale politieke economie aan het European University Institute in Florence en als hoogleraar Mediarecht aan de Universiteit Utrecht. Tevens is zij bestuurslid van het Rathenau Instituut.
Maar de laatste jaren leek het wel of er meer over de omroepen werd gediscussieerd dan dat er programma’s werden gemaakt. Ook ontstond herhaaldelijk onderling gekissebis over wie het nou in Hilversum voor het zeggen had. De aanhoudende bezuinigingen verhoogden ook al niet de feestvreugde.
Politiek compromis
‘Ik gun de publieke omroep niet weer een nieuwe situatie van onduidelijkheid’, zegt ze over de Kamerbrief, die al direct bekritiseerd werd als een politiek compromis tussen de coalitiepartijen. D66 zette in op reclamevrij, VVD op bezuinigingen, ChristenUnie op meer macht voor omroepen en het CDA op meer aandacht voor de regio. ‘Ja, het is voor alle partijen wat wils’, erkent ze.
De Cock Buning roept politiek en omroepbestuurders op voortvarend knopen door te hakken, zodat de publieke omroep op een bestendige wijze verder kan. De blik moet naar voren zijn gericht, zegt ze. ‘Het is echt één voor twaalf. Er is geen tijd meer voor interne discussies.’
Bron: Het Financiele Dagblad