Als voorbeelden van beïnvloeding noemden ze onderzoeken naar de politie, de brandweer, toepassing nekklem na de dood van Mitch Henriquez en de IND
Koen Voskuil | Algemeen Dagblad
Censuur – Onder druk van topambtenaren heeft de Inspectie voor Justitie en Veiligheid jarenlang onderzoeksresultaten aangepast, waardoor gevoelige informatie is weggehouden voor de Tweede Kamer. Dat stellen klokkenluiders. De justitietop zette een onderzoek naar hun klachten stop.
Maar liefst zeven medewerkers van de Inspectie J en V zijn in 2017 naar de coördinator Integriteit gestapt. Ze dienden klachten in over een cultuur van ‘oneigenlijke beïnvloeding’, waardoor politiek onwelgevallige conclusies uit hun onderzoeken werden geneutraliseerd of zelfs weggelaten voor partijen als de Tweede Kamer.
Met name hun onlangs opgestapte baas van de inspectie, Inspecteur-generaal Gertjan Bos, was gevoelig voor externe druk. Dat zeggen diverse bronnen binnen en rond de inspectie tegen deze krant.
Volgens de klokkenluidende inspecteurs heerste er jarenlang een verkeerde cultuur bij de Inspectie. Sommige inspecteurs kregen burnout-achtige klachten. Anderen gingen bewust eerder met pensioen. Als voorbeelden van beïnvloeding noemden ze onderzoeken naar de politie, de brandweer, de toepassing van de nekklem na de dood van Mitch Henriquez en de IND.
Martelvideo’s
In dat IND-onderzoek is er volgens de inspecteurs zeer gevoelige informatie buiten het rapport gehouden. Bekend was dat op telefoons van asielzoekers martelvideo’s en kinderporno is aangetroffen. Daar is niet in alle gevallen onderzoek naar gedaan. ,,Er zijn mogelijk terroristen doorgevoerd naar een AZC”, aldus een bron bij de Inspectie. ,,Dat mocht niet in het rapport verschijnen.”
De justitietop liet de Auditdienst Rijk (ADR) onderzoek doen naar de in 2017 gemelde misstanden. De ADR zou eerst de totstandkoming van het rapport over de brandweerzorg onderzoeken en vervolgens de andere meldingen. Tot frustratie van de melders zette toenmalig plaatsvervangend Secretaris-Generaal Ronald Barendse echter het onderzoek na de eerste fase stil. Het ADR-rapport werd ook niet naar de Tweede Kamer gestuurd. De cultuur van beïnvloeding ging daarna volgens hen door.
‘Politieke doodzonde’
SP-Kamerlid Ronald van Raak is geschokt dat de crisis bij de Inspectie J en V nu pas, via de krant, naar buiten komt. ,,Aan de top van dit ministerie is de waarheid slechts een optie. Nu blijkt opnieuw dat kritische onderzoeken zijn gemanipuleerd en klokkenluiders opzij zijn gezet. Informatie die de Tweede Kamer had moeten hebben. Ook lijkt het erop dat de Kamer bewust niet is geïnformeerd, met goedkeuring van de minister. Dat is een politieke doodzonde.”
Justitie en de Inspectie J en V ontkennen dat ze verkeerd met de affaire zijn omgesprongen. De Inspectie stelt dat het de Kamer altijd juist heeft geïnformeerd. Na het eerste ADR-onderzoek is een verbetertraject gestart. Volgens justitie was verder onderzoek niet nodig: ,,De achterliggende problematiek was namelijk dezelfde.” Dat de Kamer het ADR-rapport niet te zien kreeg, is volgens het ministerie ‘om privacyredenen’ gebeurd.
Met lood in de schoenen melden zeven ambtenaren van de Inspectie Justitie en Veiligheid misstanden binnen de eigen organisatie. Ze stellen dat onder externe druk inspectierapporten worden bijgesteld. Hun verbazing is groot als een onderzoek naar hun klachten vroegtijdig wordt stilgelegd. Lees hieronder een reconstructie en de reacties van Inspectie en het Ministerie.
‘Ik probeer, zeg maar, het rapport niet naar de Tweede Kamer te sturen’
Op de 35ste etage van het kolossale justitiegebouw aan de Turfmarkt in Den Haag klapperen verzamelde medewerkers van de Inspectie Justitie en Veiligheid in mei 2018 met hun oren. Horen ze Plaatsvervangend Secretaris-generaal Ronald Barendse, de een-na hoogste ambtenaar van justitie, nu écht zeggen dat een onderzoek naar misstanden op hun afdeling is stopgezet?
De bijeenkomst op de 35ste is het gevolg van een jarenlange onvrede binnen de inspectie. Zeven inspecteurs hebben in 2017 geklaagd dat de Inspectietop haar rug niet recht houdt. Wanneer onderzoeksresultaten met de onderzochte partij besproken worden, moeten regelmatig zaken uit hun rapport worden gecensureerd, is hun ervaring. Na zulke gesprekken, die hun baas Inspecteur-generaal Gertjan Bos vaak zelf voert, moet de toon van hun rapport zachter worden, conclusies veralgemeniseerd of in het ergste geval geschrapt. ,,Bos sloeg stelselmatig onderzoeken plat, door zaken weg te laten of te herschrijven”, zegt een inspecteur.
Burnouts
De cultuur van beïnvloeding die zij ervaren, leidt bij sommige inspecteurs zelfs tot burnout-achtige klachten. Anderen gaan hierdoor eerder met pensioen. Los van elkaar stappen de zeven inspecteurs naar de bedrijfsarts en naar de coördinator vertrouwenspersonen. Die laatste leidt de klachten door naar Secretaris-Generaal Siebe Riedstra, de hoogste ambtenaar op het ministerie. Riedstra spreekt in eigen persoon met vijf inspecteurs over de vermeende misstanden bij de Inspectie.
Bronnen die in de afgelopen maanden met deze krant hebben gesproken, stellen dat er al jarenlang een cultuur van ‘oneigenlijke beïnvloeding’ heerst bij de Inspectie J en V, die volstrekt onafhankelijk zou moeten opereren. Het ging volgens hen al mis bij rapporten rond de vorming van de Nationale Politie in 2013. Toen (de in 2017 overleden) korpschef Gerard Bouman bij de inspectie langs zou komen, zagen ze Gertjan Bos zichzelf oppeppen op de gang. ,,Hij was als de dood voor Bouman.” De voorbereiding had weinig zin, want na dat gesprek kwam Bos toch weer aan hun bureau met het verzoek om bevindingen in het rapport aan te passen.
Er zijn potentiële terroristen toegelaten in een AZC
Inspecteur, Inspectie J en V
De klagende inspecteurs komen in 2017 met concrete voorbeelden van onderzoeken die zouden zijn gemanipuleerd. Eén onderzoek draait om de brandweerzorg, waarbij sprake zou zijn geweest van inmenging door de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV). Het tweede is een onderzoek naar de toepassing van de nekklem, naar aanleiding van de tijdens een arrestatie in 2015 gestorven Mitch Henriquez. Het derde onderzoek ligt politiek zo mogelijk nóg gevoeliger. Dat speelt zich af bij de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND).
Asielzoekers die Nederland binnenkomen, worden gecontroleerd in de zogeheten ID-straat. Daar checken IND-ambtenaren zo goed mogelijk hun verhaal: klopt hun identiteit en de regio waaruit ze zeggen te zijn gevlucht? Klopt de vluchtroute? Om die reden lezen ze ook de telefoons van asielzoekers uit. Bij die controles, zo krijgt de Inspectie te horen, doen ambtenaren opzienbarende bijvangsten.
Het ministerie van Binnenlandse Zaken en het ministerie van Veiligheid en Justitie. ANP JERRY LAMPEN © ANP
Expliciete video’s
,,In telefoons van asielzoekers zijn expliciete video’s van martelingen gevonden”, vertelt een bron bij de inspectie. ,,Van die video’s is niet onderzocht of de beelden authentiek waren. Men wist dus niet of het een doorgestuurd filmpje betrof, of dat de asielzoeker zelf betrokken was bij een marteling.” Ook zou er op sommige telefoons kinderporno zijn aangetroffen. Met deze schokkende bijvangst zou de IND in sommige gevallen niets hebben gedaan, zo horen inspecteurs. ,,Er zijn potentiële terroristen toegelaten in een AZC. Dat mocht niet in het rapport verschijnen.”
Op de 35ste etage gaat het verhaal dat de IND-perikelen politiek te gevoelig liggen. ,,Van de leiding mochten deze signalen niet in het rapport richting de kamer worden opgenomen. Het rapport zou verschijnen vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen.” Op 31 januari brengt de Inspectie J en V een persbericht naar buiten waarin geen vuiltje aan de lucht lijkt. Ze meldt dat ,,de opvolging van signalen uit de vreemdelingenketen op orde is.”
WODC-affaire
Als Nieuwsuur soortgelijke klachten over beïnvloeding naar buiten brengt bij het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum, ook onderdeel van justitie, ontstaat er nieuwe onrust bij de Inspectie. Ze vinden de situatie bij hun dienst eigenlijk nog erger en trekken opnieuw aan de bel.
Het is plaatsvervangend secretaris-generaal Ronald Barendse die in februari 2018 een onderzoek door de Auditdienst Rijk (ADR) laat instellen naar de gemelde misstanden bij de inspectie. Op papier wordt vastgelegd dat de ADR zich eerst zal richten op mogelijke beïnvloeding op het rapport over de brandweerzorg. Na afronding van dit onderzoek zullen de andere meldingen (naar o.a. de politie, Mitch Henriquez en de IND) aan bod komen, staat te lezen in een intern document dat in het bezit is van deze krant.
Op 7 mei 2018 brengt de Auditdienst Rijk een vertrouwelijk rapport uit van het onderzoek naar de brandweerzorg. De conclusie luidt dat er inderdaad sprake is geweest van inmenging, in dit geval door de NCTV, maar dat die inmenging wel heeft geleid tot een beter rapport. Verder doet de ADR een serie aanbevelingen. Zo moeten ambtenaren van de inspectie zich vrijer kunnen voelen om misstanden te melden.
‘Dan loopt het uit de bocht’
Inspecteur-Generaal Gertjan Bos roept zijn personeel op de 35ste etage bijeen om het rapport te bespreken. Hij zegt dat er werk aan de winkel is en dat het management aan de slag gaat met de bevindingen van de ADR. Maar als PSG Ronald Barendse aan het woord komt, zegt die iets opmerkelijks. Hij zegt dat hij niet de andere misstanden meer wil laten onderzoeken. ,,Het gaat me meer om de actie dan om de hoofdelijke aansprakelijkheid. Dat is de reden om juist niet nog andere dossiers te onderzoeken. Ik probeer, zeg maar, het rapport van de ADR ook niet naar de Tweede Kamer te sturen, dat heb ik met Grapperhaus afgesproken. Want alles wat je daar leest, geeft aanleiding tot nieuwe vragen. En dan loopt dit helemaal uit de bocht.”
Vooral de zeven ambtenaren die met hun ziel onder de arm naar de vertrouwenspersoon zijn gestapt, weten niet wat ze horen. ,,Het onderzoek naar de brandweerzorg was politiek gezien de minst gevaarlijke van de drie. Dat onderzoek heeft het managementteam tegengewerkt, om daarna het tweede onderzoek te blokkeren”, zegt er één. ,,Onze meldingen zijn dus nooit serieus onderzocht en de Tweede Kamer mocht er niets van weten.”
Kritische passages verwijderd
Ook na het ADR-onderzoek en alle verbeterpunten is de beïnvloeding van inspectierapporten doorgegaan, stellen verschillende bronnen aan deze krant. Zo zou een op 16 december verschenen rapport over het functioneren van de recherche zijn gecensureerd. ,,Het rapport was best kritisch, maar het oorspronkelijke rapport was kritischer”, zegt een bron.
Voorzitter Jan Struijs van politievakbond NPB beaamt dat. ,,Diverse bronnen melden mij dat conceptversies van inspectierapporten worden verstrekt aan de politie, waarna er aanpassingen volgen die de Inspectie overneemt. Dit leidt regelmatig tot irritatie, bij zowel onderzoekers van de inspectie als gegevensverstrekkers binnen de politie. Bij het laatste rapport over de kwaliteit van de recherche zijn kritische passages over het presterend vermogen op verzoek van de politie verwijderd.”
Afgelopen december heeft Inspecteur-generaal Gertjan Bos de Inspectie verlaten. Ambtenaren hopen dat zijn opvolger, voormalig officier van justitie Henk Korvinus, zich minder laat beïnvloeden. Eén van de inspecteurs zegt: ,,Nu het management is vervangen, hoop ik dat de inspectie de rol kan vervullen die het zou moeten. Ze moet pijnlijke conclusies durven trekken. Maar de conclusies werden tot voor kort dusdanig vervaagd dat niemand er iets mee kon. Het was u roept, wij draaien.”
Reacties Inspectie Justitie en Veiligheid
De Inspectie van Justitie en Veiligheid ontkent dat de Tweede Kamer onjuist geïnformeerd is geweest. ,,De Inspectie staat voor de kwaliteit van haar rapporten.”
De Inspectie zegt weet te hebben van de klacht over de integriteit van het brandweeronderzoek. ,,Zoals de minister aan de Kamer heeft gemeld, is de ADR tot de bevinding gekomen dat de ongewenste beïnvloeding niet kon worden vastgesteld.” Van andere klachten zegt de Inspectie niets te weten.
Over het aangehaalde IND-rapport erkent de Inspectie dat er informatie bekend was over ‘beelden op telefoons’ van asielzoekers. ,,Tijdens dat onderzoek is waargenomen dat er op verschillende locaties verschillend met die beelden werd omgegaan.” Dit is niet expliciet in de rapporten opgenomen. De Inspectie meldde ,,in algemene zin dat mogelijke signalen niet altijd uniform worden geïnterpreteerd.”
Ministerie Justitie en Veiligheid
Het Ministerie van Justitie bevestigt dat zeven medewerkers van de Inspectie naar vertrouwenspersonen zijn gestapt. Dit leidde in december 2017 tot twee formele meldingen over ‘mogelijke oneigenlijke beïnvloeding en de werkomgeving bij de Inspectie J en V’.
Het bewuste ADR-rapport naar een deel van die meldingen is volgens justitie niet openbaar gemaakt ,,omdat aan betrokken medewerkers vertrouwelijkheid was toegezegd. Beide melders hebben bij het doen van hun melding geen instemming gegeven om hun identiteit bekend te maken.”
Volgens justitie heeft de ADR in haar rapport verbeterpunten meegegeven aan de Inspectie J en V. ,,De melders zijn geïnformeerd over de uitkomsten van het ADR-onderzoek en hoe de melding is afgehandeld. Hen is ook gemeld dat er is afgezien van vervolgonderzoek naar andere zaken, omdat de verbeteropdracht aan de Inspectie ook de andere elementen dekte. De achterliggende problematiek was namelijk hetzelfde.”
Voormalig Inspecteur-generaal Gertjan Bos
,,Ik heb me als Inspecteur-generaal altijd maximaal ingezet voor een onafhankelijk en onderzoekstechnisch zuiver functioneren van de Inspectie. Ik hechtte daarbij grote waarde aan kwalitatief goede rapporten. Van oneigenlijke beïnvloeding van genoemde onderzoekstrajecten is nooit sprake geweest. Dat kan worden afgeleid uit de vele kritische rapporten van de Inspectie over de afgelopen jaren.”
Op de 35ste etage van het Ministerie van Justitie en Veiligheid, aan de Turfmarkt in den Haag, heerste jarenlang een cultuur van beïnvloeding, zeggen klokkenluiders. © Frank Jansen
Bron: Algemeen Dagblad