Laurens Verhagen, Marieke de Ruiter

Analyse – De 124 duizend interne Uber-documenten, -mails en -appjes van tussen 2013 en 2017 laten een beeld zien van een bedrijf dat precies weet wat het moet doen om zijn doelen te behalen en geen scrupules kent.

Dat er bij Uber sprake was van seksuele intimidatie, bedrijfsfeestjes met bergen coke, agressieve managers, het negeren van wetten en bedrijfsspionage, was al bekend. Maar het is allemaal nóg erger en nog meer wijdverbreid, zo laten de Uber Files van het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ) zien. De verzameling interne documenten van tussen 2013 en 2017 zijn via de Britse krant The Guardian gedeeld met internationale media, waaronder in Nederland Trouw en Het Financieele Dagblad. Een paar voorbeelden.

1. Innige banden met politici

Waar veel start-ups whiteboards vullen met ‘golden circles’, tekent een Uber-medewerker in december 2014 met watervaste stift de ‘pyramid of shit’ om uit te leggen hoe het bedrijf de markt bestormt. Het is het jaar waarin het techbedrijf maar liefst 31 landen tegelijk probeert te veroveren en in elk land leidt het tot dezelfde ‘shitstorm’: chauffeurs voeren rechtszaken, er volgen onderzoeken en op basis van die onderzoeken nog meer zaken. Want overal loopt Uber tegen wet- en regelgeving aan.

In plaats van zich aan de wet aan te passen, probeert het techbedrijf die wet simpelweg te veranderen. Volgens de Uber Files waren er alleen al tussen 2014 en 2016 meer dan honderd afspraken tussen de Uber-top en politici. Het zou gaan om onder andere de toenmalige Franse minister van Economische Zaken Emmanuel Macron, die een geheime ‘deal’ zou hebben gesloten met een politieke tegenstander van Uber.

En dan is daar ook Neelie Kroes, ‘NK’ voor intimi bij Uber. De oud-Eurocommissaris zit nog in haar ‘afkoelperiode’, bedoeld om belangenverstrengeling te voorkomen, als ze in 2015 voor het techbedrijf aan de slag gaat. Het contact moet dus ‘mega-confi’ blijven. Kroes zou volgens Trouw politici als Henk Kamp van Economische Zaken hebben benaderd. Zodra in mei 2016 haar afkoelperiode is verstreken, treedt ze aan als lid van Ubers adviesraad. Ze krijgt twee ton per jaar.

2. Aangepaste apps

Niek van Leeuwen, de toenmalige Nederlandse Uber-baas, mailt in december 2014 aan Uber-topman Travis Kalanick: ‘Alle ritjes waren aangevraagd door een account waarvan de naam verwees naar het ministerie van infrastructuur.’ Goed bezig, mailt een tevreden Kalanick terug. Uber weet dat ambtenaren het bedrijf in het vizier hebben en wil koste wat kost voorkomen dat zij informatie verzamelen door zelf ritjes aan te vragen in de app Uberpop.

Daar heeft Uber ook wat op gevonden. Gebruikers van wie het bedrijf vermoedt dat ze voor de overheid werken (bijvoorbeeld op basis van creditcardgegevens) krijgen een speciale versie van de app te zien, zonder dat ze het doorhebben. Voor hen lijkt het net alsof er toevallig nooit chauffeurs beschikbaar zijn in de buurt. Pas als een inspecteur de Uber-app op een privételefoon installeert, krijgt hij wél gelijk een chauffeur te pakken en wordt het bedrog duidelijk, zo schrijft . Het past in een patroon: eerder haalt Uber een vergelijkbare truc uit om Apple op het verkeerde been te zetten. Apple-medewerkers krijgen een aangepaste versie van de app te zien, die veel privacyvriendelijker is.

3. De kill switch

‘Please hit the kill switch ASAP’, zo mailt Kalanick op een ochtend in april in 2015 aan de systeembeheerders van het Uber-kantoor in Amsterdam. Deze kill switch is een virtuele noodhendel waarmee in één handeling alle systemen van de werknemers kunnen worden uitgeschakeld. De reden voor de paniekerige mail? Een inval van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) samen met Justitie. Inzet is de app Uberpop, waarmee iedere chauffeur kan optreden als taxirijder. Al het intensieve lobbywerk ten spijt mag de app niet gebruikt worden in Nederland.

Uber trekt zich niets van bestaande wetgeving aan en faciliteert het illegale taxivervoer. ILT wil bewijs verzamelen in de vorm van chauffeursgegevens en kilometerstanden. Niet veel later zit Uber-medewerker Ligea Wells in Amsterdam naar een wit scherm te kijken, zo schrijft The Washington Post in een reconstructie. Ze stuurt haar baas een bericht: ‘Hi. Mijn laptop is uit zichzelf afgesloten nadat hij zich vreemd gedroeg.’ Wat ze niet weet, is dat alles precies volgens plan verloopt.

4. Beïnvloeding publieke opinie

De gesprekken die Uber met beleidsmakers voert, blijken niet alleen belangrijk om regelgeving te beïnvloeden; het techbedrijf houdt er af en toe ook nog eens een wijze les aan over. ‘Zoals in 2016, als Kalanick in Silicon Valley bezoek krijgt van premier Rutte en Neelie Kroes. De premier merkt volgens uitgelekte gespreksverslagen op dat Uber wordt gezien als ‘agressief’. ‘Verander de manier waarop mensen naar Uber kijken door de positieve punten te benadrukken’, luidt het advies van de premier. ‘Dan lijk je knuffelbaar.’

Het is niet aan dovemansoren gericht. Al jaren probeert het techbedrijf de publieke opinie te beïnvloeden. Volgens de Uber Files schakelde het zelfs een adviesbureau in om een lijst samen te stellen van beïnvloedbare ‘stakeholders’. Onder de 1.850 namen zijn, naast bestuurders, ook journalisten en academici.

In de strijd om de beeldvorming gaat het bedrijf soms over lijken. Als Uber-chauffeurs het mikpunt worden van geweld door berooide concurrenten, worden zij door Uber naar voren geschoven om hun verhaal te doen in de media. Zo ook in 2015, als gemaskerde mannen Uberpop-chauffeurs met boksbeugels en een hamer te lijf gaan. Een Nederlandse krant zet het verhaal op de voorpagina. ‘Goed werk’, schrijft een lobbyist volgens The Guardian. ‘Dit is precies wat we willen en de timing is perfect.’

Bron: Volkskrant