Met een kleine dertig man houdt De Nederlandsche Bank toezicht op de trustsector. Die moet samen met de banken als ‘poortwachter’ de geldstromen door Nederland in de gaten houden. Toch komen keer op keer ernstige tekortkomingen aan het licht.
De grote rol van Nederland in internationale geldstromen heeft negatieve kanten. De toezichthouder op de financiële sector, De Nederlandsche Bank (DNB), doet verwoede pogingen om de sector te vrijwaren van misbruik door personen of bedrijven die belasting willen ontduiken, sancties willen ontlopen of anderszins illegaal willen handelen. Vooral wat trustkantoren betreft kost het DNB veel moeite de sector in het gareel te krijgen, zo bleek eind maart tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer. Maar ook bij banken is nog lang niet alles op orde.
De afgelopen jaren is Nederland door zijn aantrekkelijke vestigingsklimaat steeds meer in beeld gekomen als tussenstation bij belastingontwijking door multinationals. Dat levert veel discussies op in de media en het parlement. Inmiddels bekijkt de Europese Commissie, door middel van een onderzoek naar mogelijke verboden staatssteun, fiscaal-vriendelijke constructies van lidstaten, waaronder Nederland. De Panama Papers maken bovendien (opnieuw) duidelijk dat de Nederlandse brievenbusfirma’s worden misbruikt voor illegale transacties en fraude.
Nederland trok de afgelopen decennia veel multinationals dankzij de deelnemingsvrijstelling (die voorkomt dat een bedrijf dubbele belasting betaalt over winst van een dochteronderneming). Ook heeft het een uitstekend netwerk van belastingverdragen en de mogelijkheid vooraf afspraken te maken met de Belastingdienst (tax rulings). Tenslotte hoeft over rente- en royaltybetalingen aan het buitenland geen belasting te worden betaald. Daarmee is Nederland de grootste investeerder wereldwijd geworden en stroomt er jaarlijks bijna 4000 miljard euro door financiële holdings van multinationals.
Brievenbusmaatschappijen
Deze zogenoemde brievenbusmaatschappijen, waarvan er in Nederland zo’n 14.500 zijn, staan onder toezicht van de Belastingdienst. DNB houdt toezicht op de 156 trustkantoren die circa driekwart van die holdings beheren, daar de administratie van regelen en er vaak ook de directie voeren. De trustkantoren beheren naast deze brievenbusmaatschappijen ook nog andere entiteiten voor hun klanten, in totaal zo’n 24.000.
De vraag is of het toezicht op al deze vennootschappen toereikend is. De sector moet vooral zelf toezicht houden, als ‘poortwachter’, en DNB controleert vervolgens of ze dat naar behoren doet.
Maar in de Panama Papers, de administratie van de Panamese juridisch dienstverlener Mossack Fonseca, duiken al veel voorbeelden op van frauduleuze handelingen en constructies waarvan deskundigen zeggen dat Nederlandse dienstverleners er niet aan hadden mogen meewerken. Zo sloten Nederlandse brievenbusfirma’s ondeugdelijke contracten af met sportmarketingbureaus en was er van alles mis bij firma’s van rijke Mexicanen of van bedrijven en vermogenden uit Ecuador.
Tekortkomingen
Nieuw is dat niet, DNB constateerde al eerder ‘ernstige tekortkomingen’ in de trustsector: onvolledige klantdossiers, te weinig oog voor risico’s en gebrekkige kennis van de herkomst van het vermogen en het doel van de vennootschappen. Justitie deed in 2014 en 2015 invallen bij een aantal kantoren. Het OM vervolgt een aantal verdachten in de zaak Trust EU, waarbij de verdenking is dat 123 miljoen euro is witgewassen via Nederland.
In juni 2015 vroeg DNB de minister van financiën om aanscherping van de Wet toezicht trustkantoren (Wtt) uit 2004, in oktober gaf ze aan dat – in ieder geval tot de wet is aangepast – er extra werknemers (8 fte) aan het toezicht worden toegevoegd, om ‘de grootste risico’s te verzachten en het restrisico voorlopig acceptabel te houden’. Momenteel werkt 28 fte aan het toezicht op de trustkantoren, waarvan 15 fte specifiek aan toezicht op integriteit. Ondertussen is het aantal trustkantoren in 2015 afgenomen van 190 naar 156.
Over de risico’s bij banken is DNB iets minder uitgesproken, maar constateert wel dat ook daar de beheersing van deze risico’s nog onvoldoende is. DNB erkende deze week – na vragen van Trouw en het Financieele Dagblad over afscherming door ABN Amro van eigenaren van firma’s in belastingparadijzen – dat ze geen overzicht heeft van welke bank welke diensten aanbiedt. Bij eerdere onderzoeken waren er al vermoedens van integriteitsschendingen en de juridische claims en boetes voor banken nemen in aantal en omvang toe. DNB wil daarom het aantal fte bij het integriteitstoezicht op banken met de helft vergroten: van 22 naar 33 fte.
Poortwachterfunctie
Zoals gezegd moet de financiële sector het echter vooral zelf doen. De poortwachterfunctie komt onder meer tot uiting door het melden van ongebruikelijke transacties bij de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU), voorheen Meldpunt Ongebruikelijke Transacties. Van de meer dan 275.000 meldingen die in 2014 bij FIU binnenkwamen, waren er bijna 15.000 afkomstig van banken en 201 van trustkantoren. Zowel de FIU als DNB vinden dat laatste aantal veel te laag, gegeven de omvang van de sector. De toezichthouder gaat dit jaar bij alle financiële instellingen de monitoring van transacties onderzoeken. Daarbij worden ‘in het bijzonder bij trustkantoren structuren aangepakt die anonimiteit in de hand werken en daarmee het zicht op de herkomst of bestemming van geldstromen belemmeren’.
Het ministerie van financiën zit ondertussen niet stil. Eind 2015 kondigde de minister van financiën al aan de Wet toezicht trustkantoren te willen wijzigen. Daarin moeten structuren die de uiteindelijk belanghebbende anoniem houden, worden verboden. Daarnaast schetste de minister in februari de contouren van een (gedeeltelijk) openbaar centraal aandeelhoudersregister. In dit register moeten de uiteindelijk belanghebbenden van rechtspersonen staan, zodat hun identiteit niet achter vennootschappen en stichtingen verborgen kan blijven. De Panama Papers hebben laten zien dat deze maatregelen bepaald niet overbodig zijn.
Bron: Trouw