WILLEMSTAD — Onderzoekers aan de Universiteit van Leiden hebben een kinderbriefje uit Curaçao aangetroffen dat de op twee na oudste tekst in het Papiaments blijkt te zijn. Opmerkelijk is dat het briefje uit 1783 door de Nederlandse Anna Elisabeth Schermer-Charje in naam van haar pasgeboren zoontje Jantje Boufet Schermer is geschreven. De brief aan echtgenoot en vader Dirk Cornelis Schermer breidt met zijn circa 80 woorden het Papiaments erfgoed behoorlijk uit.

Volgens de taalwetenschappers roept het briefje intrigerende vragen op, bijvoorbeeld naar het gebruik van het Papiaments onder de Nederlanders die zich op Curaçao hadden gevestigd en over de verstaanbaarheid van het Papiaments voor zeelieden als stuurman, later kapitein, Dirk Schermer die op het Caribisch gebied voer.
Ook kunnen kenmerken van het oudste Papiaments een rol spelen in de actuele discussie over de herkomst van deze taal.
De onderzoekers hebben negen brieven uit 1781 en 1783 die zijn geschreven door leden van de familie Charje, Nederlanders, wellicht van Hugenotenoorsprong, die zich gevestigd hadden op Curaçao: het echtpaar Jacob en Anna Sophie Charje, hun zoon Pieter Andries en hun dochter Anna Elisabeth.

Er is ook een brief van de uit Rotterdam afkomstige Dirk Schermer, die enige tijd daarvoor met Anna Elisabeth Charje was getrouwd. Zij schrijft drie brieven, twee aan haar man en een aan schoonmoeder Elisabeth Schermer-Pipardus in Rotterdam.

Creoolse koosnaampjes
De drie brieven van Anna Elisabeth Schermer-Charje, geschreven begin januari 1783 springen eruit: ze zijn de enige brieven uit het Charje-netwerk waarin het Creools of Papiaments een opmerkelijke rol speelt.
Anna Elisabeth verwijst in de brief voor haar schoonmoeder naar haar man Dirk met myn doesje en mij[n] lieve doesje, naar wiens terugkeer zij zeer verlangt.
Ook de koosnamen Mi Alma dousje & Mi Courasson (‘mijn ziel, lief & mijn hart’), Mi dousje, Mi bieda & Mi courasson (‘mijn liefde, mijn leven & mijn hart’) komen erin voor. Volgens de onderzoekers moest Dirk al deze lieve woordjes wel hebben begrepen.
Ook de heilwens aan het eind van de brief zal hij hebben verstaan: ‘boon anja nobo (gelukkig nieuw jaar) mijn ziel godt schenk uw veel jaaren naa deeze met gesontheijt en voorspoet en dat wij Elkander binne kort met gesontheijt magh om helsen, adu myn ziel, adu mijn hartje lief zijt nogmals van uw lieve vrouw gegroet en gekust te zijn vaart wel.
Uit de kinderbrief waarmee ze haar echtgenoot op de hoogte stelt van de geboorte van hun kind blijkt dat Anna Elisabeth het Papiaments redelijk beheerst.
De brief is volledig in het Papiaments opgesteld.
Dit briefje en Anna Elisabeths brieven met incidentele Papiaments woorden en frasen laten bovendien zien dat niet alleen in Joods Sefardische kringen, maar ook in de Nederlandse gemeenschap van Curaçao het Papiaments werd gehanteerd, in elk geval onder vrouwen.
Dit ondanks het feit dat de WIC, die een sociaal-culturele scheiding tussen blanken en kleurlingen wilde handhaven, op haar plantages en scholen het spreken van Papiaments officieel had verboden.
De werkelijkheid was anders.
De brieven zijn onderdeel van de sailing letters uit de 17e en 18e eeuw, die zich in de National Archives (Kew, UK) bevinden.
Die Nederlandse brieven dateren uit woelige oorlogstijden en zijn afkomstig uit schepen op de grote vaart die tijdens hun tocht werden buitgemaakt door Engelse kapers.
Het NWO-onderzoeksprogramma Brieven als buit/ Letters as loot, Towards a non-standard view on the history of Dutch wordt onder leiding van prof. dr. Marijke van der Wal (geschiedenis van het Nederlands) uitgevoerd aan de Universiteit Leiden.

Foto’s: met dank aan Persbureau Curaçao