Opinie Dr. Jeff Sybesma | “Building a shared future for all life”
Bios betekent in het Latijn: leven. Biodiversiteit betekent dus de verscheidenheid aan leven. Maar wat is leven? Simpel gezegd zijn dat de planten, de dieren, waaronder ook de mens, en overige organismen 1). Onze planeet telt ongeveer 8,7 miljoen soorten organismen. Van die 8,7 miljoen zouden slechts 1,23 miljoen (14,1 procent van het totaal) gecatalogiseerd zijn.
6,5 miljoen soorten zouden op land leven, 2,2 miljoen in het water 2). Er zouden 7,77 miljoen diersoorten zijn, waarvan er net geen miljoen beschreven zijn. Van de 298.000 plantensoorten zijn er 215.644 gecatalogiseerd. Daarnaast komen er nieuwe soorten bij en anderen verdwijnen weer mede door het dynamische karakter van de evolutie. Voor de eenvoud noemen we biodiversiteit vaak ook natuur.
Biodiversiteit omvat ook de genetische code zoals vastgelegd in iedere soort. Daardoor hebben we allerlei soorten eetbare planten en dieren en hun producten. Naast de verscheidenheid aan soorten omvat biodiversiteit ook de diverse ecosystemen (of: leefgebieden) waar die soorten in voorkomen 3).
Bijvoorbeeld de tropische regenwouden, de koraalriffen, de steppen, de bergen, rivieren, meren en woestijnen. Wij leven in die verschillende ecosystemen in nauwe samenhang met de aldaar levende wezens en vormen met hen een gemeenschap die interactie met elkaar hebben en met de lucht, het water en de grond om hen heen.
Biodiversiteit is belangrijk voor de mens omdat simpel gezegd planten en dieren talloze diensten en producten aan ons leveren en als zodanig onmisbaar zijn voor het menselijk bestaan op aarde. Voorbeelden van zogenoemde ‘ecosysteemdiensten’ zijn allerlei planten en dieren die we al of niet gecultiveerd eten, de bestuiving van voedselgewassen door insecten, houtvorming door bomen, waterzuivering, maar ook natuurlijke schoonheid die je buiten kunt beleven.
Stel je eens voor dat we geen natuurlijke gebieden meer zouden hebben. Met onze simpele geest denken we dat het genoeg is om stukken natuur dan maar als park in te richten, maar dat is te weinig. Gelukkig geven we bij de ordening van de leefruimte van onze kleine eilanden natuur ook een belangrijke plaats in de vorm van conserverings- en landelijke gebieden.
In Curaçao hebben we een landsverordening uit 1926 (sic!), tot bescherming van diersoorten, nuttig voor land- en ooftbouw of die langzamerhand uitsterven en op welker voortbestaan prijs wordt gesteld 4).
Deze superverouderde landsverordening is nog steeds van kracht en beschermt slechts een handjevol dieren en geen planten. Terwijl Curaçao een verplichting heeft op grond van de Landsverordening van de 9de februari 1998 houdende regels ‘inzake het beheer van de natuur en de bescherming van de daarin voorkomende dier- en plantsoorten’ om lokale planten en dieren die echt beschermd dienen te worden, –niet alleen omdat ze nuttig zijn-, wettelijk te regelen. Schandalig. Aruba heeft daarentegen wel een bijgewerkte natuurbeschermingsverordening met uitvoeringsbesluiten, waarmee planten, dieren én gebieden beschermd worden. Echter wat ontbreekt is gedegen toezicht en handhaving.
Naast de gebruikswaarde van natuur die ecosysteemdiensten uitdrukken, kunnen mensen ook waarde ontlenen aan de natuur zonder dat zij er gebruik van maken. Dit wordt ook wel de niet-gebruikswaarde van natuur genoemd, waarbij het bijvoorbeeld gaat om waarde die mensen hechten aan simpelweg het bestaan van een soort of ecosysteem zonder deze te willen gebruiken. Ook hier kunnen we wijzen op beschermde natuurgebieden maar ook dieren en planten waarvan wij hun voortbestaan belangrijk vinden. Als je bijvoorbeeld aan iemand vraagt of hij het belangrijk vindt dat het Curaçaose hertje 6) of de Arubaanse Shoco 7) in zijn voortbestaan beschermd moet worden, dan zal de meerderheid vinden van wel, ook al zullen ze er in hun hele leven misschien nooit eentje zien. Hetzelfde geldt voor andere dieren als walvissen, tijgers en olifanten om maar iets te noemen. Of de sequoia- of mamoetbomen in Californië.
Tot slot wordt aan biodiversiteit, naast (niet-)gebruikswaarden, veelal een eigen, intrinsieke, waarde toegekend waarbij het gaat om het voortbestaan van planten en dieren zelf, los van waarde voor de mens 9).
Eenvoudig gezegd: wie zijn wij, de mens, om zonder scrupules planten en dieren te doen uitsterven? Alle organismen hebben recht op leven. De egocentrische houding van de mens past daar niet in.
Hoe dan ook, wereldwijd staat biodiversiteit onder druk door menselijke activiteiten. Door omzettingen van natuur in landbouwgrond en door urbanisatie is op veel plekken in de wereld de oorspronkelijk aanwezige biodiversiteit verloren gegaan. Door gebruik van het omringende gebied, zoals intensief landbouwkundig gebruik of door bebouwing en verkeer, staan natuurgebieden onder druk. Milieu- en luchtvervuiling en afval(water) met chemische stoffen zijn oorzaken waardoor soorten ook uit de natuurgebieden verdwijnen.
Het is om deze voortdurende en toenemende druk op de biodiversiteit dat in 1992 tijdens de Rio Earth Summit, 150 landen het Biodiversiteitsverdrag tekenden. Het verdrag onderkent dat biodiversiteit meer is dan bescherming van planten, dieren en micro-organismen en de ecosystemen waarin ze met elkaar leven en van elkaar afhankelijk zijn. Het gaat ook over mensen die voedsel nodig hebben, medicijnen, schone lucht en water, schuilplaatsen en een schoon en gezond leefmilieu om in te leven. Het verdrag heeft daarom drie hoofddoelen:
- De bescherming van de biodiversiteit;
- Een duurzaam gebruik van alle componenten van biodiversiteit;
- Een eerlijke en gelijke verdeling van de voordelen die voortvloeien uit commercieel en ander soort gebruik van de genetische bronnen aanwezig in biodiversiteit.
We moeten niet vergeten dat wij met bijna 8 miljard mensen het leven op deze aarde ingrijpend aan het veranderen zijn. Ik hoef maar te noemen de wijziging van het klimaat door ons toedoen met alle gevolgen voor het leven op aarde, niet alleen voor ons. Ook het uitsterven van soorten door natuurdegradatie is alom bekend 9). Veel planten- en dierenpopulaties zijn afgenomen in aantal, geografische spreiding, of beide. Het uitsterven van soorten is weliswaar een natuurlijk onderdeel van de geschiedenis van de aarde, maar door menselijke activiteiten verloopt het uitsterven echter minstens honderd keer zo snel in vergelijking met het natuurlijke tempo 10).
Wat moeten we doen om de biodiversiteit te behouden zodat we daar nu en in de toekomst profijt van hebben? Allereerst moeten we ecosystemen beschermen. Natuurparken maar ook gebieden bestemmen in de vorm van conserveringsgebieden, inclusief een actief handhavingsregime. In onze marktgedreven economieën moeten ook instrumenten gebruikt worden waarbij de bescherming van biodiversiteit beloond wordt. Dat kan door middel van belastingsverlagingen dan wel subsidies en ontheffingen. We moeten ons best doen zogenaamde invasieve soorten te vermijden die onze biodiversiteit aantasten en daar waar ze ongewild toch binnengekomen zijn, ze met alle middelen bestrijden.
Een voorbeeld is de exotische koraalduivel of lionfish die onze koraalriffen aantast en als we er niets aan doet tot een degradatie van de riffen zorgt. Ook op land zijn diverse voorbeelden te noemen. Nu de Covid pandemie ons heeft doen realiseren hoe belangrijk het is om in onze eigen voedselvoorziening te voorzien is het daarbij uitermate belangrijk dat we dat integreren met behoud danwel inclusie van biodiversiteit. Zowel landbouw als visserij en zelfs in beperkte mate bosbouw dienen hand in hand met bescherming van de biodiversiteit te gaan.
En tenslotte moeten we om dit allemaal te kunnen bewerkstelligen beschikken over sterke instellingen op alle niveaus. We hebben de juiste wetgeving en beleid nodig en ik zeg niet nieuws als ik dit bestempel als de achilleshiel van onze maatschappij. We moeten niet schromen die zaken aan te pakken die verlies van biodiversiteit veroorzaken. Dat betekent naast wetgeving ook daadwerkelijk handhaven.
We moeten schadelijke praktijken stoppen, duurzame investeringen doen in alle geledingen van onze maatschappij, onze bodem, lucht en water schoon maken en houden en vooral de waarde van onze biodiversiteit vertalen als een economische waarde die we moeten meetellen bij ieder project, klein of groot. En dat betekent ondermeer een veel grotere transparantie van de besluitvormingsprocessen.
2) https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2011/08/2/de_aarde_telt_8_7miljoensoortenorganismen-1-1094560/
3) http://knipselkrant-curacao.com/landen/curacao/opinie-ecosystemen/
4) P.B. 1926, no. 60.
5) LANDSVERORDENING van 13 februari 1995 houdende regels ter bescherming van de natuur en de daarin voorkomende dier- en plantensoorten (AB 1995 no. 2, gewijzigd bij AB 1997 no. 34); https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_wettelijk_beschermde_planten_in_Aruba; https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_wettelijk_beschermde_dieren_in_Aruba; https://www.animalstoday.nl/aruba-beschermt-belaste-gebieden-niet/ .
6) https://caribischnetwerk.ntr.nl/2014/10/04/uniek-curacaos-hert-verliest-terrein/
7) https://antilliaansdagblad.com/aruba/19554-beschermingsproject-voor-shoco-op-aruba
8) https://www.clo.nl/indicatoren/nl1083-wat-is-biodiversiteit
10) https://www.greenfacts.org/nl/biodiversiteit/biodiversiteit-foldout.pdf
Dr. Jeff Sybesma is bioloog én jurist. Hij is lid van de Raad van Advies Curaçao, parttime docent staats- en bestuursrecht én milieurecht. Ook is hij bijzondere rechter in ambtenaren en sociale zaken. Deze bijdrage is volledig op eigen titel geschreven.