Door Pieter Tops

Nederland als narcostaat met een unieke positie op de wereldmarkt en een miljardenomzet; de conclusies in het rapport van hoogleraar Pieter Tops logen er niet om. Nu, bijna een jaar na de presentatie van zijn rapport, gaat hij in gesprek met officier van Justitie Neeltje Keeris. Is er iets met de belangrijkste conclusies van zijn rapport gedaan? Er is nog veel werk aan de winkel, vindt Tops: “Het is mogelijk om van onze vooraanstaande positie af te komen, maar dan moet dit wel een nationaal vraagstuk worden.”

Wat het belangrijkste effect geweest is van zijn rapport Waar een klein land groot in kan zijn? “Dat het inzichtelijk heeft gemaakt dat Nederland zo’n grote, centrale rol speelt in de internationale drugswereld”, zegt bestuurskundige Pieter Tops meteen. Hij richt zich al een aantal jaren op de bestudering van ondermijning.

Tegenover hem zit Neeltje Keeris. Zij is als officier van justitie verantwoordelijk voor het leiding geven aan grote politieonderzoeken naar synthetische drugs (in het werkveld ook wel ‘syndru’ genoemd) en het vervolgen van de drugscriminelen achter die productie. Ze gaan in gesprek over Nederland als een van ’s werelds grootste drugsproducent, de grote geldstroom die ermee gemoeid is en de rol van het lokale bestuur.

Tops merkt sinds zijn onderzoek hoe Nederland in het buitenland bekend staat, namelijk als narcostaat. “Op een bijeenkomst waar afgeronde buitenlandse drugsonderzoeken werden besproken, viel me op dat Nederlandse drugs in bijna al die onderzoeken een rol had. Dat wist ik zelf niet. Het beeld dat Nederland in Europa en de wereld zo’n uitzonderingspositie heeft, vind ik iets om je zorgen over te maken. Zelfs vanuit de politie kreeg ik te horen dat ze niet doorhadden dat het zó groot was.”

En dat vindt Keeris dan weer opvallend: “Dat mensen van hun stoel vielen bij het horen van de omvang, verbaasde mij dan weer, want je weet toch dat Nederland groot is op het gebied van synthetische drugs als amfetamine en MDMA (de werkzame stof voor xtc, red.)?”

“Tonnen vol drugsgrondstoffen worden dag in, dag uit Nederland binnen gereden”

De bijdrage van de Nederlandse synthetische drugscriminelen aan de illegale wereldeconomie schat Tops in zijn onderzoek op 18.9 miljard euro. En dat is dan alleen nog maar voor het jaar 2017. Nederland is daarmee volgens de hoogleraar het enige ‘westerse’ land ter wereld waar er op zo’n grote schaal drugs geproduceerd wordt. Xtc, amfetamine, designerdrugs, vanuit Nederland gaat het de hele wereld over. Die 18,9 miljard euro is een voorzichtige schatting, denkt officier Keeris. Het werkelijke bedrag ligt volgens haar nog veel hoger. Als voorbeeld noemt ze haar onderzoek 26Liovonia, waarbij vrachtwagens vol met enorme hoeveelheden chemicaliën vanuit Polen naar Nederland komen: “Tonnen vol grondstoffen voor drugs die dag in, dag uit naar Nederland gereden werden. En dat is dan nog slechts één criminele groepering die we volgden, terwijl we weten dat er veel meer groepen zijn die dit doen.”

Follow the money

De officier ziet dat de aanpak van ondermijning sinds het onderzoek van Tops meer onder de aandacht is gekomen. Zo heeft minister Grapperhaus van Justitie&Veiligheid er honderd miljoen euro voor uitgetrokken. ‘Een eerste begin’, noemt hoogleraar Tops dit voorzichtig. Hij vindt dat Nederland zijn vooraanstaande positie op de markt van drugsproductie snel kwijt moet zien te raken. “We kunnen van onze bijzondere positie af, maar dan moeten we hier een nationale aanpak voor hebben. Er moet een nationaal vraagstuk van gemaakt worden.”

Hiermee bedoelt hij dat er niet alleen bij opsporingsinstanties zoals het OM en de politie, maar ook bij andere partijen meer oog moet zijn voor de problemen die de drugswereld met zich meebrengt. Zo zouden ook andere overheidsinstanties veel meer met ondermijning bezig moeten zijn. Volgens Tops moet ook bij ministeries als Buitenlandse Zaken, Financiën en Volksgezondheid het besef komen dat de productie van synthetische drugs effect heeft in allerlei andere sectoren en dat dit een grote uitwerking heeft.

“Liquidaties, overvallen en heel veel van dat soort misdrijven zijn allemaal terug te leiden naar drugs. Het draait allemaal om het geld”, zegt officier Keeris. De criminele geldstromen zijn een terugkerend onderwerp als het gaat over de bestrijding van de drugswereld. Volgens officier Keeris heeft het onderzoek van Tops ervoor gezorgd dat belangrijke spelers zoals het ministerie en de politie zich nu veel meer bewust zijn van het belang om geldstromen te volgen. Van Tops wil ze graag weten hoe de overheid dat het beste kan aanpakken.

Tops: “Dat kan alleen maar door internationaal de handen ineen te slaan. Bovendien moet je de geldstroom vaak ook los onderzoeken van de goederenstroom. Ze hebben onlosmakelijk met elkaar te maken, de drugsproducenten willen natuurlijk betaald worden. Maar het zijn wel twee andere werelden die slechts op een paar momenten bij elkaar komen”.

“Als we beter zicht willen op de distributielijnen, moeten we de samenwerking intensiveren”

Ook de Nederlandse brievenbusmaatschappijen spelen daarin volgens Tops een rol: “Ik vind het een steeds fascinerender onderdeel, want telkens blijkt dat niemand de oorsprong van het geld meer kan vinden. Het is een businessmodel; snel het geld naar verschillende bedrijfjes overal ter wereld sturen om zo de herkomst van het geld te maskeren.” De Nederlandse infrastructuur, zowel financieel als digitaal, maakt het wegsluizen van geld erg makkelijk.

Tops: “Veel kenmerken van ons handelsland komen ook in de synthetische drugswereld naar voren. Zo spelen onze goede infrastructuur, onze handelsmentaliteit en het economische belang dat voor het strafvorderlijke belang gaat allemaal een rol. Al die ingrediënten maken duidelijk waarom de illegale productie van syndru zo omvangrijk in Nederland kan zijn”

Grote internationale rol

Internationale samenwerking lijkt de enige oplossing om de grote jongens achter het produceren van de drugs aan te pakken. Neeltje Keeris erkent dat er internationaal meer en sneller zaken gedaan kunnen worden: “Grondstoffen uit China komen nu gemakkelijk via Oost-Europa naar ons land, terwijl de informatie-uitwisseling met China en de landen in Oost-Europa soms achter de feiten aanloopt.”

Tops is wat minder voorzichtig in zijn woorden, hij vindt dat de internationale manier van werken op dit moment veel te traag gaat. Hij pleit daarom voor een intensieve internationale politie- en justitiesamenwerking. Hierdoor zou informatie over criminelen en hun werkwijze snel uitgewisseld kunnen worden, net als hulpverzoeken voor bijvoorbeeld arrestaties. Tops ziet dat er een voorzichtig begin gemaakt wordt van zo’n internationale samenwerking, maar die staat volgens hem nog wel ‘in de kinderschoenen’.

Het buitenland staat volgens Tops ‘te trappelen’ om te helpen. Hij noemt twee concrete voorbeelden; “In Australië weet de borderforce heel goed welke drugs er binnenkomt. Die contacten zouden we best eens wat kunnen aanhalen,” aldus Tops. Ook Zweden is een belangrijke afzetmarkt van Nederlandse synthetische drugs, zoals amfetamine. Tops: “We weten niet precies hoeveel er naar Zweden gaat, maar als we beter zicht willen hebben op de distributielijnen dan zullen we de samenwerking moeten intensiveren.”

“Als de overheidsinstanties echt weer de handen ineen gaan slaan, is de overheid echt een machtige instantie”

Toch ligt een goede aanpak van de syndru-wereld volgens de hoogleraar en de officier van justitie niet alleen maar bij de internationale component, maar ook in eigen land. Het uitwisselen van informatie tussen de instanties die zich bezig houden met de bestrijding van synthetische drugs is in de praktijk nog lastig, zien Tops en Keeris. Maar er zit schot in de zaak.

“Nederland als narcostaat is natuurlijk niet echt reclame. De landelijke instanties gaan dus met elkaar om tafel. Maar hoe kunnen we meer samenwerken?” vraagt Keeris aan Tops. “Als de verschillende overheidsinstanties echt weer de handen ineen gaan slaan, dan is de overheid echt een machtige instantie,” denkt hij. Dichter bij elkaar zitten, kortere lijntjes lijken daarbij volgens hem de toverwoorden. Hij denkt daarbij aan politie en OM voorop, maar ook aan bijvoorbeeld de Belastingdienst en lokale overheden.

Laaghangend fruit

Waar Keeris en Tops duidelijk van mening verschillen is de vraag wie er steviger aangepakt moeten worden. Officier Keeris benoemt de ‘intensivering’, het inzetten van veel acties om drugslabs op te rollen en het productieproces te stoppen. Volgens Keeris wordt daarbij vooral het ‘laaghangend fruit’ geplukt. Ze bedoelt daarmee de loopjongens, mensen die hand- en spandiensten verlenen aan een criminele organisatie.

Keeris: “Er zijn afgelopen jaren veel drugslabs ‘geveegd’, maar er is in mijn beleving te weinig ingezet op de mensen hoog in de boom. Natuurlijk moeten we niet willen dat de ‘kleine criminelen’ niet aangepakt worden, maar we kunnen niet aan de maatschappij verkopen dat je inzet op deze ‘kleine’ loopjongens en niet op de grote spelers die de touwtjes daadwerkelijk in handen hebben.”

“Het strafrecht is niet goed opgewassen tegen de omvang en hardheid van de drugswereld”

Tops kan zich daarin vinden, maar benadrukt dat hij het echte probleem juist wel bij het ‘laaghangend fruit’ ziet; de loopjongens, drugslabchemici en andere mensen die hand- en spandiensten voor criminele organisaties leveren. “Bij hen zit juist de verleiding, dat zijn mensen die normaal gesproken niet in het criminele milieu terecht komen maar die toch een graantje mee willen pikken. Zij willen snel geld verdienen door bijvoorbeeld een hennepkwekerij te beginnen, mee te werken als transporteur of voor tienduizend euro per weekend in een drugslab te werken. De wijze waarop de drugswereld op middelbare scholen is neergedaald en scholieren overhaalt om snel en makkelijk geld te kunnen verdienen, dat vind ik een groot probleem.”

De rol voor het lokale bestuur moet daarbij niet uit het oog verloren worden, vindt Tops. Hij benadrukt de mogelijkheden van bestuursrechtelijke maatregelen. Bovendien vindt hij dat het strafrecht sterker georganiseerd moet worden. De straffen voor drugscriminaliteit zijn in Nederland, in vergelijking met andere landen, erg laag en schrikken niet af. En het duurt lang voordat iemand veroordeeld is.

“Het strafrecht is op dit moment niet goed opgewassen tegen de omvang en de hardheid van de drugswereld”, peinst Tops. Iets wat volgens hem niet meehelpt is het feit dat het OM een ‘uitgewoonde’ organisatie is na alle bezuinigingen: “Ik zie mensen met de tong op de schoenen hun werk doen.” Voor een echt goede aanpak van synthetische drugscriminaliteit is ‘een geoliede machine’ nodig, denkt ook Neeltje Keeris.

“Ik zie mensen met de tong op de schoenen hun werk doen”

Met dat in het achterhoofd hoopt Tops nog dit jaar te kunnen beginnen met zijn tweede onderzoek. Hij wil onder meer gaan kijken naar het verschil tussen de waarde van drugs die net uit een drugslab komen (900 miljoen euro) en de uiteindelijke straatwaarde (18,9 miljard euro). “Dat is nog een witte vlek”, zegt Tops. Hoe kan het zijn dat de drugs ineens zoveel meer waard wordt? En wat gebeurt er met het geld dat ermee verdiend wordt? Vragen waar hij in een volgend onderzoek antwoorden op hoopt te vinden.

Bron: Openbaar Ministerie Nederland / Om.nl