Marian Donner beeld Herman van Bostelen
Multinationals hebben ongehoord veel ruimte en macht. Dat hebben politici wereldwijd zelf veroorzaakt. Ze hebben zelf de wetgeving ingevoerd en hebben zelf hun eigen macht ingeperkt. En daarmee die van de burger.
Heel even had ik de fantasie dat het Mark Zuckerberg zelf was geweest die vorige week Facebook, Instagram en WhatsApp platgooide. Omdat ook hij nu eindelijk klaar was met dat gezever over ‘building communities’ en ‘collectieve waarden en gemeenschappelijke menselijkheid’ die ‘de wereld dichter bij elkaar brengt’.
Dat hij daarom de stekker eruit had getrokken: laat ook allemaal maar.
Als we meer van elkaar weten, zo was ooit het idee, onszelf laten zien, dan zouden we elkaar beter gaan begrijpen. Meer openheid en verbinding moesten vanzelf tot meer liefde leiden. Inmiddels is wel duidelijk dat al die openheid en verbinding toch vooral ook zorgden voor meer sociale controle en een mob mentality.
Een dag voordat het Facebook-imperium uitviel, had de Amerikaanse Frances Haugen er nog de noodklok over geluid. Ze werkte twee jaar bij Facebook, kopieerde tienduizenden pagina’s van interne documenten en noemde het bedrijf nu een gevaar voor de samenleving. In het Amerikaanse tv-programma 60 Minutes gaf ze uitleg.
Haugen zei dat Facebooks algoritmen expres #ophef voeden en verspreiden, omdat daar het meeste geld mee wordt verdiend. Maar precies hetzelfde geldt natuurlijk voor sociale media als Twitter en in toenemende mate ook voor de reguliere media of politici als Thierry Baudet (die deze zomer in een artikel op de site van Forum voor Democratie heel helder uitlegde waarom het creëren van ophef de reden van zijn bestaan is).
Haugen zei: ‘Facebook laat steeds opnieuw weer zien dat het winst belangrijker vindt dan veiligheid.’ Inderdaad, precies zoals dat voor alle andere multinationals geldt zolang er geen strenge regelgeving is die ze inperkt. Vandaar dat er sweatshops bestaan, kindslaven die coltan uit de grond halen of een fossiele industrie die al sinds de late jaren zeventig weet wat de klimaateffecten zijn van haar producten, maar desondanks lustig door bleef produceren (en die effecten niet alleen stilhield, maar ondertussen ook actief klimaatontkenning voedde).
Haugen zei: Facebook ‘is tearing our societies apart’. Maar daarover heb ik toch mijn twijfels. Zelf denk ik dat het vooral de politiek is geweest die, met haar neoliberale beleid en geloof in marktwerking, samenlevingen heeft uitgehold. Niet in de laatste plaats door multinationals ongehoord veel ruimte en macht te geven.
Door Facebook richten mensen hun onmacht en woede vooral op elkaar
Een goed voorbeeld van dat laatste is het bestaan van de zogenaamde investeerder-staatarbitrage (ISDS). Opgezet door de Wereldbank geeft dit multinationals de mogelijkheid om landen aan te klagen als ze menen dat hun winsten worden bedreigd door nationaal beleid. Een privaat tribunaal van drie personen velt de beslissing. Onlangs beschreef De Groene Amsterdammer hoe nu voor het eerst Nederland voor zo’n tribunaal is gedaagd. Twee Duitse energiereuzen, RWE en Uniper, eisen ruim twee miljard euro belastinggeld als compensatie voor de vroegtijdige sluiting van hun vervuilende kolencentrales.
In 2011 werd Ecuador aangeklaagd door het Canadese bedrijf Copper Mesa wegens de sluiting van een kopermijn die de grond en het drinkwater vervuilde. Protesten van de lokale bevolking waren jarenlang neergeslagen door gewapende huurlingen. Het ISDS-tribunaal besliste dat Ecuador 24 miljoen dollar moest betalen. In 2012 kwam daar nog eens 1,8 miljard dollar bij (de helft van het jaarlijkse budget van de gezondheidszorg) na een aanklacht van het Amerikaanse Occidental Petroleum omdat hun oliecontract niet werd verlengd.
Thailand is aangeklaagd door het Australische Kingsgate wegens het sluiten van een goudmijn die giftig afval in rijstvelden lekte. Italië is aangeklaagd door het Engelse Rockhopper Exploration omdat het bedrijf niet in de Adriatische Zee, bij de kust, naar olie mag boren. Roemenië is aangeklaagd omdat het de bouw van een mijn afzegde waarvoor drie dorpen vernietigd zouden worden: het Canadese Gabriel Resources eist 5,7 miljard (bijna drie procent van de hele Roemeense economie). Het is allemaal rechtsgeldig en van een gekmakende onrechtvaardigheid. Overal ter wereld strijden lokale gemeenschappen voor een schone, gezonde leefomgeving en áls hun overheden dan luisteren, wordt de staatskas leeggeroofd.
Politici wereldwijd hebben dit zelf gedaan. Ze hebben het ISDS geratificeerd en de benodigde wetgeving ingevoerd. Ze hebben hun eigen macht ingeperkt en daarmee dus de macht van de burger.
En zo zijn er natuurlijk nog talloze andere voorbeelden te vinden van de manier waarop overheden multinationals vrij spel hebben gegeven. Denk aan megabeleggers als het Amerikaanse Blackstone (een bedrijf dat onder andere huursoldaten levert in oorlogen, of aan bedrijven die hun mijn willen beschermen tegen protesten van de lokale bevolking). In steden over de hele wereld, waaronder Amsterdam, koopt het bedrijf sociale woningbouw op om die huizen vervolgens aan expats te verhuren voor een hoofdprijs. Zo hol je gemeenschappen wel uit.
Dus nee, het lijkt me niet dat Facebook eigenhandig samenlevingen verwoest. Maar waar het bedrijf wél voor zorgt is dat mensen hun onmacht, woede en haat vooral op elkaar richten (of op zichzelf, zoals Haugen in het geval van Instagram liet zien). Fake news, informatiebubbels en algoritmen die #ophef opstuwen, zorgen ervoor dat er altijd wel ergens een brandje is waar gebruikers in capslock tegen elkaar tekeer kunnen gaan. Het zijn de schapen tegen de wappies, de wokers tegen de wakkeren, het is iederéén tegen een niet goed gemediatrainde, of een te goed gemediatrainde, politicus.
Bron: Groene.nl