Slechts twee regels lang was het persbericht dat ABN Amro donderdagochtend de wereld in zond. Maar die twee regels waren voldoende om de beurswaarde in een dag met meer dan €2 mrd te decimeren. Dat is het effect dat een OM-onderzoek naar het schenden van witwasregels tegenwoordig heeft.

Die regels zijn niet nieuw, dat ze worden geschonden door bedrijven ook niet, maar de aandacht die ernaar uitgaat wel. Door de megaboete van €775 mln die ING vorig jaar kreeg zit de angst om niet aan de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (wwft) te voldoen er goed in.

Voordien kregen banken in Europa hooguit een paar miljoen euro boete als bleek dat ze zich niet aan witwasregels hielden. De ING-top dacht ook lange tijd weg te komen met een boete van enkele tientallen miljoenen, ondanks meerdere waarschuwingen van het OM dat het deze keer menens was.

ING was stelselmatig dermate laks geweest in het controleren van klanten en geldstromen dat rekeningen van de bank jarenlang gebruikt konden worden om honderden miljoenen wit te wassen. Hierdoor kon de bank ook schuld aan witwassen worden verweten. Daar hoorde een boete bij die bank echt pijn zou doen. Het zou de grootste bedrijfsboete worden die tot nu toe is uitgedeeld in Nederland.

Verontwaardiging groot

Toen het nieuws naar buiten kwam was de maatschappelijke en politieke verontwaardiging groot. Hoe had ING zijn poortwachtersrol zo kunnen verzaken? Het was weer een bevestiging van het beeld dat bij banken de winst boven alles gaat.

Dat er politiek veel aandacht is voor witwassen is niet nieuw. ‘We zijn er al sinds de jaren negentig mee bezig’, zegt Bob Hoogenboom, hoogleraar forensic business studies aan de universiteit Nyenrode. ‘Om de vijf jaar zijn er incidenten, die leiden tot ophef, waarop grote woorden volgen over een harde aanpak.’ Vaak was het holle retoriek, stelt Hoogenboom. Politieke daadkracht om echt iets te doen ontbrak. In de praktijk werd er geen vuist gemaakt tegen illegale geldstromen.

“Om de vijf jaar zijn er incidenten, die leiden tot ophef, waarop grote woorden volgen over een harde aanpak. Vaak was het holle retoriek.” (Bob Hoogenboom, hoogleraar Nyenrode)

Maar hij ziet dat er nu een wezenlijk verschil is met eerdere jaren. Het maatschappelijke en politieke draagvlak voor bedrijven die het niet zo nauw nemen met de regels is tanende, gevoed door een lange reeks incidenten.

De onthullingen uit de Panama Papers in 2016 zetten een eerste golf van onvrede in gang. ‘Die legden bloot dat er mondiaal een systeem bestaat voor illegale financiële dienstverlening waar advocaten, trustkantoren, en offshore banken allemaal een rol in spelen’, schetst Hoogenboom.

Witwasschandalen

In diezelfde periode kwamen er diverse witwasschandalen bij Europese banken aan het licht. Een consortium van internationale journalisten legde bloot hoe tientallen miljarden aan illegaal Russisch geld door onder meer Letse banken stroomden. De Amerikaanse toezichthouder sloeg alarm omdat de Letse Bank ABVL op grote schaal witwaspraktijken faciliteerde.

Bij Europese toezichthouders drong het besef door dat ze hadden zitten slapen. Niet zij, maar hun Amerikaanse collega’s en de media zetten de schijnwerpers op witwaspraktijken. In een reactie stelde directeur bankentoezicht Danièle Nouy van de Europese ECB het ‘zeer beschamend’ te vinden dat Europa afhankelijk was van de Verenigde Staten. ‘Dit moet veranderen.’

In deze context nam ook de maatschappelijke en politieke onvrede toe. Onvrede over bedrijven die complexe belastingconstructies optuigen om maar zo min mogelijk belasting te betalen, onvrede over banken die witwasregels niet serieus nemen. ‘Van bedrijven wordt meer en meer verwacht dat zij niet alleen maar oog hebben voor goede financiële resultaten, maar ook voor de maatschappij’, zegt Hoogenboom. Zelfs de VVD, traditioneel de partij die voor ondernemers staat, begint nu zijn stem te verheffen op dit gebied. Dat laat zien dat grenzen zijn bereikt.’

Politiek is de strijd tegen crimineel geld en de vervlechting van boven- en onderwereld hoog op de agenda komen te staan. Ook voor de ondermijnende werking van drugscriminelen komt steeds meer aandacht. Een recent rapport over de drugscriminaliteit in Amsterdam liet zien hoe machteloos de stad daar tegenover staat. Drugscriminelen verdienen grote bedragen, die zij met behulp van de bovenwereld buiten het zich van de autoriteiten weten te houden.

Poortwachtersrol

“Banken hadden voorheen nog wel wat meer moeite met het idee als agent te moeten opereren.” (Jaap van Dijk)

Door deze ontwikkelingen is bij banken ook het besef doorgedrongen dat ze hun poortwachtersrol veel serieuzer moeten gaan nemen. ‘Door de ING-schikking is er wel echt wat veranderd. Banken hadden voorheen nog wel wat meer moeite met het idee als agent te moeten opereren’, zegt Jaap van Dijk, die als director bij RSM banken adviseert, onder meer op het gebied van compliance.

‘Het opsporen van ongebruikelijke transacties werd meer als een noodzakelijk kwaad gezien. Maar toen er bij de minister en Kamerleden zoveel onvrede was over ING is daar een kentering in gekomen’, zegt Van Dijk. ‘Ze zien: wij moeten hierin echt een rol spelen, omdat die geldstromen nu eenmaal over onze platformen lopen.’

Tientallen miljoenen worden geïnvesteerd in verbeterprogramma’s. Geen enkele afdeling groeit zo hard als die waar onderzoek wordt gedaan naar klanten en transacties. Duizenden mensen zijn de afgelopen jaren aangenomen die speurwerk verrichten. Zij moeten vaststellen wie die persoon of dat bedrijf is die bijvoorbeeld jaren geleden een rekening heeft geopend. En kloppen de betalingen die de klant doet wel bij dat profiel? Klanten van wie het gedrag vragen oproept, kunnen steeds vaker een telefoontje verwachten.

Alle inspanningen ten spijt kunnen banken zich de komende tijd nog wentelen in de onverdeelde aandacht van toezichthouders en justitie voor dit onderwerp.

bron: Financieel Dagblad