Drugshandelaren die ongemoeid worden gelaten, ‘zwijgwijken’ waar burgers willens nillens in de drugshandel getrokken worden en miljarden euro’s aan crimineel geld dat witgewassen wordt via de aankoop van mooie herenhuizen langs de Amsterdamse grachten. Het rapport De Achterkant van Amsterdam, een studie van hoogleraar bestuurskunde Pieter Tops en journalist Jan Tromp in opdracht van de gemeente Amsterdam, leest als een nieuwe fictiereeks van Netflix.

Al is de Nederlandse emeritus hoogleraar criminologie en strafrecht Cyrille Fijnaut allerminst verrast door de inhoud van het rapport. “Een aha-erlebnis”, noemt hij het.

Hoe interpreteert u dit rapport? 

Cyrille Fijnaut: “Het toont hoe de drugsproductie, het druggebruik en de investering van de opbrengsten uit die hele industrie in Nederland zorgwekkende proporties hebben aangenomen. Het rapport concentreert zich op Amsterdam, maar tot op zekere hoogte geldt dit voor heel Nederland. Van Amsterdam tot Maastricht en van Maastricht tot Groningen.

“Dat is geen nieuwe boodschap. Ik heb zelf midden jaren 90 en in 2011 gelijkaardige rapporten geschreven. Dat eerste rapport toonde toen al aan dat de situatie in de binnenstad van Amsterdam behoorlijk alarmerend was.”

Wat is toen met die rapporten gedaan?

“Er zijn toen allerlei plannen gemaakt en die zijn ook deels uitgevoerd. Het tweede rapport uit 2011 was een uitvloeisel van een analyse uit 2007, waaruit bleek dat de gemeente Amsterdam dit niet alleen kon beheersen. Dus toen is ‘het Rijk’ erbij gehaald, zeg maar: het ministerie van Justitie, Binnenlandse Zaken, het Openbaar Ministerie… Het was werkelijk alle hens aan dek. Tot twee keer toe is naar Nederlandse maatstaven zeer ingrijpend gereageerd. Het is niet zo dat het stadsbestuur van Amsterdam op zijn handen is blijven zitten. Dat wordt gesuggereerd, maar dat is onjuist.”

Maar als we de nieuwe studie mogen geloven, floreert de drughandel als nooit tevoren. Waar is het  fout gelopen?

“Na 2011 is het beleid gaandeweg verwaterd. Ten eerste omdat ze in de gemeenteraad heel verschillend dachten over de uitvoering ervan. Wat ook meespeelde: het probleem van de liquidaties in Amsterdam (de stad werd de voorbije jaren opgeschrikt door verschillende afrekeningen in het criminele milieu, SV) en het terreurprobleem. Daarvoor werd heel veel politie aangewend, waardoor die zich niet kon concentreren op de drugscriminaliteit. Tot slot hebben ook de vele reorganisaties binnen het stadsbestuur het beleid bemoeilijkt.”

Had Amsterdam en bij uitbreiding Nederland er anders uitgezien indien het beleid onverminderd was uitgevoerd? 

“Dat is moeilijk te bewijzen natuurlijk. Iets wat niet gebeurd is, kun je niet checken. Maar ik denk wel dat het een verschil had kunnen maken. Als er meer diepgaand recherchewerk was gebeurd, meer antiwitwasoperaties… Kijk, in 2017 was er een grote bijeenkomst over de problemen in Amsterdam. De schatting was toen dat er 15 miljard euro – ja, dat hoort u goed – in Nederland werd witgewassen. Dat is een gigantisch bedrag. Terwijl er in de voorbije jaren geen serieus onderzoek was gedaan naar de witwaspraktijken in de Amsterdamse binnenstad. Dan moet je niet verbaasd zijn dat het probleem escaleert.”

‘Nederland narcostaat’, klinkt het nu. Wat vindt u van die term? 

“Mij zul je die niet in de mond horen nemen. Het roept associaties op met Zuid-Amerika, waar drugscriminelen ook het bestuur in handen hebben. Terwijl de integriteit van het bestuur in Nederland pal overeind staat. Dat is een belangrijk verschil. Een treurig gevolg daarvan zijn de vele bedreigingen waar burgemeesters en officieren mee te maken krijgen.”

Hoe verhoudt Vlaanderen of België zich tot deze problematiek? 

“Het probleem speelt in België iets minder, al heeft een rapport uit 2018 (dat op initiatief van wijlen professor Brice De Ruyver en Fijnaut werd geschreven door onder meer professor Colman van de UGent, SV) aangetoond hoe verweven de industrie is. Het kan ook moeilijk anders. Het gaat om twee piepkleine landjes in de delta, met grote havens, een prima infrastructuur en een gunstige ligging. We zijn een natuurlijke stapelplaats, zeg maar. Ik merk wel hoe het probleem in België almaar groter aan het worden is. Vandaar vrees ik ook dat als Nederland echt de zware middelen uit de kast haalt, je dit de Belgische grens over duwt. Dan loop je het risico dat je je eigen problemen bij de buren op de stoep schuift.”

Is de Antwerpse haven sowieso niet dé drugstrafiekplaats bij uitstek? 

“In Rotterdam zullen ze zeggen dat het daar het ergste is, in Antwerpen vinden ze dat daar de meeste drugs passeren. Dat zijn slagen in de lucht, want ik heb nog nooit een serieuze vergelijking gezien. Bovendien: als het gaat over de hoeveelheden drugs die geconfisqueerd zijn, dan zegt dat meer over de opsporingsintensiteit dan over de werkelijke handel. Hou op met kilo’s te vergelijken, want dat slaat nergens op.”