NRC commentaar | Trustkantoren

De verdediging van de rechtsstaat: opeenvolgende kabinetten hebben daar tijdens Europese discussies over Polen en Hongarije meer dan terecht aandacht voor gevraagd, op hoge toon. Dat maakt het des te pijnlijker om te lezen dat het Nederland zelf ook vaak niet lukt om misbruik van de eigen rechtsstaat te voorkomen en hier in veel gevallen zelfs toe uitnodigt.

Onlangs was er al het nieuws dat een kwart van de notariskantoren de eigen wettelijke taak niet naar behoren vervult, terwijl zij cruciale ‘poortwachters’ zijn tegen witwassen en ondermijning. Zaterdag kwam daar het verhaal bij over de miljarden die Russische oligarchen met hulp van een trustkantoor in Hoofddorp wisten weg te sluizen.

Lees ook: Hun roebels wegsluizen – dat deden Russische oligarchen via Hoofddorp

Dat het gebeurt is niet verrassend: het Europees Parlement heeft Nederland al jaren in het vizier als land dat de belastingopbrengst in andere landen ondermijnt met slimme wetgeving. Op de Amsterdamse Zuidas is hier een industrie omheen gebouwd. Het patroon, dat niet alleen op Russische oligarchen van toepassing is, is steeds ruwweg hetzelfde: zakenmensen kopen staatsbedrijven voor minder dan ze waard zijn en bieden in ruil financiële steun aan de dienstdoende machthebbers. Vervolgens brengen ze hun vermogens onder in het buitenland, buiten het zicht van de Russische fiscus, in landen waar de rechtsstaat wél functioneert en ze niet zomaar kunnen worden onteigend.

Vooral opvallend aan de jongste onthullingen is hoe lang de twijfels over deze praktijken al bestaan bij politie en Openbaar Ministerie – en hoe moeilijk het is om ze aan te pakken als de politieke wil om dit te doen ontbreekt. Vanaf 2001 deden de politie en opsporingsdienst FIOD onderzoek naar het grootschalig witwassen van geld uit Rusland via Nederland. Hoewel de rechercheurs gedetailleerd lieten zien hoe rijke Russen hun kapitaal witwasten, kwam het nooit tot een veroordeling.

Dat het OM afhaakte is goed verdedigbaar: de oligarchen die in beeld raakten, zoals Michail Chodorkovski en Boris Berezovski, ontpopten zich later tot Poetin-critici en raakten in ongenade. Vanaf dat moment bleken de Russische autoriteiten graag bereid om het Nederlandse onderzoek te ondersteunen. Met veel oligarchen die klant waren in Hoofddorp zou het slecht aflopen: ze werden vastgezet of kwamen onder verdachte omstandigheden om. Dat justitie in Nederland niet wilde meewerken aan een politieke afrekening is begrijpelijk. Dat maakt de praktijk – het ‘legaal plunderen’ van landen via Nederland – niet minder verontrustend. Fiscale wetgeving is nooit sluitend te krijgen, maar hoeft daarom nog niet aantrekkelijk te worden gemaakt. Met de door rechercheurs en justitie opgedane kennis werd niets gedaan.

In zijn recente videospeech tot de Tweede Kamer toonde de Oekraïense president Zelensky zich mild. Hij had zijn Haagse toehoorders om de oren kunnen slaan met de Nederlandse belastingpraktijk en hoe die jarenlang heeft bijgedragen aan de rot in de Russische samenleving, maar bedankte vooral voor de wapenleveranties tot nu toe. Dat laat onverlet dat er nu echt een eind moeten komen aan het doorsluizen van geld of eigendommen met een evident schimmige herkomst. Begin maart, nadat Rusland zich op Oekraïne had geworpen, zei Wopke Hoekstra (CDA) – eerst minister van Financiën, nu van Buitenlandse Zaken – „dat we ons te lang niet hebben gerealiseerd” waar het Nederlandse belastingregime voor gebruikt is. Na de jongste onthullingen klinkt dat onoprecht. De kennis hierover is er al heel lang.

Dit is het dagelijkse commentaar van NRC. Het bevat meningen, interpretaties en keuzes. Ze worden geschreven door een groep redacteuren, geselecteerd door de hoofdredacteur. In de commentaren laat NRC zien waar het voor staat. Commentaren bieden de lezer een handvat, een invalshoek, het is ‘eerste hulp’ bij het nieuws van de dag.

Bron: NRC Handelsblad