Karlijn Kuijpers, Tom Kreling, Jeroen Wester | NRC Handelsblad

Internationaal onderzoek Meer dan vijftien jaar lang was ING dé huisbankier van Abramovitsj. De oer-Hollandse bank was van cruciaal belang voor de Russische oligarch om zich te kunnen nestelen in West-Europa.

Zijn omstreden miljarden stroomden jarenlang ongehinderd door ING.

„Mr. A.”, staat bovenaan een powerpointslide op een groot scherm in de boardroom van ING. Zijn volledige naam wordt niet genoemd, maar dat is voor de aanwezigen – directieleden en advocaten van ING, medewerkers van de financiële opsporingsdienst FIOD en het Openbaar Ministerie – ook niet nodig. Iedereen weet: „Mr. A.”, dat is de steenrijke oligarch Roman Abramovitsj, dan vijftig jaar, geboren in Rusland en woonachtig in Londen. Hij is eigenaar van voetbalclub Chelsea, vertrouweling van de Russische president Poetin, en op dat moment al ruim vijftien jaar klant bij ING.

Abramovitsj kocht bedrijven, leende geld aan politieke vrienden en aan zijn voetbalclub Chelsea, financierde zijn luxe levensstijl, betaalde zijn personeel – allemaal via ING in Amsterdam

Medewerkers van de FIOD en het OM zijn deze maandagochtend in februari 2017 naar het Zandkasteel gekomen in de Amsterdamse Bijlmer, destijds het hoofdkantoor van ING, om de directie te waarschuwen. De bank wordt verdacht van medewerking aan witwassen en andere financiële criminaliteit. Aan de hand van twaalf casussen maakt de FIOD-medewerker duidelijk waar het aan schort. En dat het menens is. Het besef dat er serieuze problemen zijn, was voorafgaand aan de bijeenkomst bij de directie nog niet echt ingedaald. „We hebben hier een bank te runnen”, zullen directieleden later tegen de fiscaal rechercheurs zeggen. Te veel vragen over witwassen, klantonderzoek en risicovolle betalingen leiden af van waar het volgens topman Ralph Hamers om draait: geld verdienen.

Als de FIOD-rechercheur doorklikt naar de slide met „Mr. A”, somt hij de gebreken op: de bank controleert de miljardentransacties van de oligarch onvoldoende, weet niet goed waar zijn vermogen vandaan komt, en heeft hem ten onrechte niet aangemerkt als ‘politiek prominent figuur’ die extra controle vereist. Als de rechercheur klaar is met zijn opsomming, blijft de zaal muisstil.

De macht van de oligarchen

Toen Russische tanks en troepen in februari 2022 Oekraïne binnenvielen, werden de oligarchen rondom Poetin op sanctielijsten geplaatst. Bij de handhaving van die sancties werd het westerse overheden al snel duidelijk hoe diep de oligarchen geworteld zijn in het westerse financiële systeem. En direct rees de vraag: hoe had hun financiële macht zo snel kunnen groeien? Hoe raakten ze zo verankerd in de westerse economie? Uit onderzoek van NRC, Trouw en Het Financieele Dagblad blijkt dat Abramovitsj, die inmiddels op de sanctielijst staat, in de afgelopen vijftien jaar via ING in Amsterdam zijn financiële imperium ongemerkt en ingenieus wist uit te bouwen.

Abramovitsj (57) kocht bedrijven, leende geld aan politieke vrienden en aan zijn voetbalclub Chelsea, financierde zijn luxe levensstijl, betaalde zijn personeel – allemaal via ING in Amsterdam.

We hadden veel te weinig aandacht voor oligarchen. De oorsprong van hun geld, daar stelde je geen vragen over. Maar het had wel iets unheimisch

Ook na de waarschuwingen van de FIOD in 2017, na een schikking met het OM en nadat de internationale reputatie van Abramovitsj is veranderd van troeteloligarch in paria, kan hij bij ING nog altijd terecht voor miljardentransacties. ING reageerde niet inhoudelijk op vragen met als argument dat klantrelaties vertrouwelijk zijn. De bank liet wel weten dat het zeker bij grote klanten lang kan duren voordat je afscheid van hen kan nemen. Abramovitsj gaf ondanks herhaaldelijk aandringen bij zijn advocaat geen antwoord op vragen.

De innige relatie tussen Abramovitsj en ING blijkt uit Cyprus Confidential, een onderzoeksproject van 68 internationale media naar gelekte documenten van enkele financieel dienstverleners uit Cyprus, het belangrijkste Europese toevluchtsoord voor Russisch geld. Het project wordt geleid door het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) en het Duitse onderzoeksplatform Paper Trail Media.

Gelekte documenten van MeritServus, de Cypriotische financieel dienstverlener die Abramovitsj als belangrijkste klant had, tonen hoe ING een spil werd in de financiële handel en wandel van een van de grootste en bekendste Russische oligarchen. En hoe Abramovitsj voor de bank veranderde van een klant die ze verwelkomde in een hoofdpijndossier.

Hoe de Russische oligarch Roman Abramovitsj jarenlang bij ING bankierde

Een astronomisch bedrag komt binnen

De belangrijkste deal uit zijn leven sluit Roman Abramovitsj niet in Rusland, maar met een paar Russische landgenoten op Amsterdam Sloterdijk, aan de Teleportboulevard vlak achter een kantoor van de Nederlandse Belastingdienst. Bestuurders van het daar gevestigde Gazprom Finance BV zetten op 13 oktober 2005 hun laatste handtekening onder de overeenkomst die Abramovitsj in één klap een van de rijkste mensen ter wereld zal maken.

Energieconcern Gazprom, onder controle van de Russische staat, koopt van Abramovitsj een oliebedrijf terug dat hij in de wilde jaren negentig, toen de Sovjet-Unie uiteen was gevallen, in handen kreeg. De prijs die de oligarch voor oliebedrijf Sibneft ontvangt, is ruim het vijftigvoudige van wat hij er tien jaar eerder voor had betaald.

En ING is de bank die het allemaal mogelijk maakt.

Kantoor Moskou van ING heeft Abramovitsj enkele jaren eerder als klant weten binnen te hengelen. En nu ratelen op kantoor Amsterdam Zuidoost onafgebroken de faxen en is het aanpoten. Vijf Cypriotische entiteiten, waarin Abramovitsj zijn te verkopen aandelen in Sibneft heeft ondergebracht, openden allemaal betaalrekeningen in de Bijlmer.

Wat er dan gebeurt, is zelden vertoond in het Nederlandse bankwezen. In het Zandkasteel, gebouwd naar de principes van antroposoof Rudolf Steiner, geroemd om zijn gebrek aan rechte hoeken en met oog voor de menselijke maat, komt op donderdag 20 oktober 2005 een astronomisch bedrag binnen voor één particuliere klant. Naar de net geopende ING-rekeningen maakt Gazprom in totaal 13 miljard dollar over – 13.079.298.058 dollar om precies te zijn.

Als de bank al het geld van alle betaalrekeningen van zijn miljoenen klanten bij elkaar veegt, dan is één op de twaalf euro’s van die berg van de oligarch. De bankmedewerkers dienen het bedrag nog diezelfde dag over te boeken naar weer andere ING-rekeningen op de Britse Maagdeneilanden.

Vanaf dat moment is Abramovitsj de grootste particuliere klant die de bank ooit heeft gehad. ING, een typisch Hollandse huis-, tuin- en keukenbank die haar inkomen vooral haalt uit hypotheken, levensverzekeringen en kredietverstrekking aan middenstanders, speelt ineens mee in de wereld der superrijken. Naar buiten toe kunnen medewerkers – bankgeheim – niet met hem pronken, maar bij hun eigen koffieautomaat is „Klant A.” een goed gespreksonderwerp. Al overzien maar weinigen het hele plaatje.

Verstrengeld met het Kremlin

Door de 13 miljard raakt ING verwikkeld in de complexe relaties tussen oligarchen en het Kremlin, blijkt uit verschillende recente journalistieke publicaties. Abramovitsj kreeg weliswaar 13 miljard dollar van de Russische staat, maar vrijwel niets daarvan kon hij beschouwen als zijn eigen geld, schrijft de Britse journalist Catherine Belton in Putin’s People, een veelgeprezen boek uit 2020 over de Russische oligarchie. De verkoop door Abramovitsj van het voormalige staatsbedrijf Sibneft was „het moment waarop de rijkdom van Abramovitsj nog verder met het Kremlin verstrengeld raakte dan voorheen”, aldus Belton. Diverse bronnen getuigen tegenover haar dat Abramovitsj vanaf dat moment niet zelf meer over zijn geld kon beschikken, maar het moest besteden aan projecten die Poetin belangrijk vond.

Door de 13 miljard van Abramovitsj raakt ING verwikkeld in de complexe relaties tussen oligarchen en het Kremlin

Voor de risico’s van politieke beïnvloeding van oligarchen is bij banken en overheden op dat moment nauwelijks aandacht. Alles is erop gericht de Russische en westerse economieën te vervlechten. Westerse banken zien in het nieuwe Rusland een grote groeimarkt, en West-Europese overheden hopen dat Rusland zal ‘verwestersen’ als economische banden worden aangehaald.

Banken onderzoeken in die tijd nauwelijks waar het geld van rijke klanten vandaan komt. „We hadden veel te weinig aandacht voor oligarchen”, zegt een oud-medewerker van toezichthouder De Nederlandsche Bank, die anoniem wil blijven omdat hij nog in de sector werkzaam is. „De oorsprong van hun geld, daar stelde je geen vragen over. Maar het had wel iets unheimisch.”

Van zo’n ongemakkelijk gevoel is bij ING weinig te merken. Daar krijgt Abramovitsj een voorkeursbehandeling. Grote klanten geef je privileges. In de zomer van 2007 spreekt ING in een aanvullend contract af – een ‘side letter’ – dat de Algemene Bankvoorwaarden op sommige punten niet voor Abramovitsj gelden. Meer dan bij andere klanten accepteert ING financiële aansprakelijkheid als instructies via mail of telefoon niet goed aankomen bij de bank. De band tussen medewerkers van Abramovitsj en ING-bankiers was in de loop der jaren amicaal geworden: „Cliffy, see below”, mailt een medewerker van Abramovitsj in 2007 vanuit Moskou aan ING-medewerker Cliff van ‘KAZO’, zoals kantoor Zuidoost intern heet.

Schimmige zaakjes

Dat oligarchen in schimmige zaakjes zitten, is een wijdverbreid vermoeden. Abramovitsj geeft het in november 2011 zelf toe. Voor een Britse rechter erkent hij in de jaren negentig, tijdens de chaotische privatisering van Russische staatsbedrijven, honderden miljoenen dollars te hebben betaald aan een zakenpartner – vaak in contanten – voor lobbywerk om er president Jeltsin mee om te kopen. Zijn bekentenis staat een voortgang van zijn zakenrelatie met ING niet in de weg.

Via ING betaalt Abramovitsj voor de bouw van zijn superjacht Luna, leent hij geld van een van zijn eigen bedrijven om twee villa’s aan de Franse Côte d’Azur te kopen en bouwt hij een imposante kunstcollectie op met werken van Picasso, Mondriaan en Monet. ING staat met kredietbrieven garant bij de aankoop van schilderijen.

Naast die luxe koopt Abramovitsj via ING, in de jaren na de verkoop van oliebedrijf Sibneft, aandelen in strategische Russische bedrijven, waaronder een Noord-Siberische nikkelbedrijf, een gouddelver en een staalfabrikant die volgens onderzoekscollectief OCCRP levert aan het Russische leger. Hij neemt via ING een belang in een Russisch bosbouwbedrijf waar ook de Russische staat een flink aandeel in heeft. En hij belegt voor tientallen miljoenen euro’s in ING zelf, in de verhandelbare obligaties waarmee de bank geld leent op de kapitaalmarkt.

ING opent steeds meer bankrekeningen voor bedrijven van Abramovitsj, zo blijkt uit de gelekte documenten van Cyprus Confidential. De oligarch heeft al snel meer dan honderd bankrekeningen in Amsterdam voor zijn vennootschappen op Cyprus en de Britse Maagdeneilanden. Ook zijn naaste vertrouwelingen – Chelsea-directeur Eugene Tenenbaum, zijn zakenpartner Eugene Sjvidler en zijn financieel assistent Natalja Choedyk – openen betaalrekeningen bij ING. Waarom zij een Amsterdamse bankrekening hebben is onduidelijk, ze wonen niet in Nederland en hebben hier voor zover bekend ook geen zakelijke activiteiten.

Voor ING is Abramovitsj een ideale klant. Wie stalt er nu permanent miljarden die de bank vervolgens weer kan uitlenen aan klanten? „Klant A”, zoals hij binnen de bank wordt genoemd, leent zelf niet, maar komt gratis geld brengen. De Rus levert ING extra financiële soliditeit.

De 13 miljard euro is het vaatje waaruit de oligarch met leningen, donaties, voorschotten en winstuitkeringen zijn geld over de wereld verdeelt.

Renteloos lenen en kwijtschelden

De vele kredieten die Abramovitsj via ING verstrekt, gaan dikwijls naar bedrijven van hemzelf, renteloos. Twee vennootschappen met hetzelfde adres op de Britse Maagdeneilanden lenen miljarden aan elkaar. Waar al die leningen voor bedoeld zijn, blijft op basis van de documenten veelal onduidelijk: voor „algemene bedrijfsdoeleinden” staat dan bijvoorbeeld in de leenovereenkomsten. Veel schuldenaren – bijvoorbeeld bedrijven van Abramovitsj en zijn zakenpartners – lossen niet af. Honderden keren worden afbetaaldata vooruit geschoven, geregeld scheldt de Rus hun de schulden kwijt, tot miljarden dollars aan toe.

In deze kringen gebruik je leningen niet omdat mensen geld nodig hebben. Leningen gelden als ideale manier voor rijkaards om hun kapitaal zonder gedoe en zonder overmatige belastingafdracht te verschuiven. Je hoeft alleen een kredietovereenkomst aan te passen, de schuld over te dragen aan een derde partij, en je geld is ‘verplaatst’, zonder dat een betaling heeft plaatsgevonden. Als partij A bijvoorbeeld 100 miljoen uitleent aan partij B, kan A de vordering vervolgens overdragen aan een derde partij, C. Als de 100 miljoen vervolgens aan C wordt afbetaald, is er feitelijk geld van A naar C verplaatst, zonder dat een banktransactie heeft plaatsgevonden. Banken horen betaaltransacties in de gaten te houden, maar hebben veel minder zicht op vorderingen die via aanpassing van leencontracten worden verplaatst.

Een bank is wettelijk verplicht te weten wie haar klanten zijn en hoe de ‘kerstboom’ van hun bedrijven eruitziet. Maar ING heeft dat overzicht niet, zal jaren later na onderzoek van de FIOD blijken. De rekeningen van Abramovitsj vallen onder verschillende ING-afdelingen: hij zit bij de trustbalie, bij het filiaal rijke particulieren en soms valt de oligarch met nauwe banden met het Kremlin gewoon onder de afdeling midden- en kleinbedrijf.

Na de Russische inname van de Krim werden we nerveus en gingen we voor het eerst kijken naar geld van Russische oligarchen in Nederland. Maar het kwaad was al geschied. De oligarchen waren al binnen in het financiële systeem

De managers die vanuit Moskou en Cyprus het imperium van Abramovitsj bestieren, houden zijn identiteit het liefst verborgen. Met hulp van trustmaatschappijen, complexe relaties tussen moeder- en dochterbedrijven en wisselende volmachten trekken zij een rookgordijn op, zo blijkt uit correspondentie. Als zij in april 2013 een nieuwe rekening voor hun baas willen openen, vullen zij „Mr. Blue” in als eigenaar op het aanmeldformulier van ING.

Zorro-achtige strepen

Zijn Boeing 767, een volledig omgebouwd passagiersvliegtuig – bijgenaamd ‘de bandiet’ vanwege de Zorro-achtige strepen – met vier slaapkamers, drie badkamers, een vergulde eetzaal en een raketafweersysteem, brengt Abramovitsj onder in een Arubaans bedrijfje. Als zijn manusje-van-alles vanaf Cyprus de vennootschap probeert onder te brengen bij een Arubaanse trustmaatschappij, willen de Arubanen weten wie de eigenaar is. De administrateurs van de oligarch zijn in dubio. Wat moeten ze doen? Ze vragen het aan Irina Panchenko in Rusland, rechterhand van Abramovitsj en voormalig lid van de Doema, het Russische parlement. Haar antwoord is glashelder: je moet de naam van de baas niet noemen.

Het resulteert in een maandenlange discussie met de Arubanen. „Ik stel voor om te zeggen dat ik de uiteindelijke eigenaar ben”, schrijft het belangrijkste Cyprus-contact van de oligarch aan collega’s. Hij wil voorkomen dat zijn baas, die hij „RA” noemt, op het formulier verschijnt. „Want dat zouden de Russische autoriteiten verkeerd kunnen interpreteren.” Welke verkeerde interpretatie de vertegenwoordigers van Abramovitsj vrezen, wordt uit de documenten niet duidelijk.

De discussie loopt zo hoog op dat de privéjet zijn Arubaanse registratie dreigt te verliezen en niet meer mag vliegen. Pas dan nemen de administrateurs op Cyprus hun verlies. Boodschap aan Oranjestad: Roman Abramovitsj is de ‘uiteindelijke begunstigde’.

Rusland neemt de Krim in

Jarenlang is er vanuit banken en toezichthouder DNB weinig aandacht voor het Russische geld dat door Nederlandse banken stroomt. Dat verandert in 2014, wanneer Rusland de Krim inneemt, aldus de oud-medewerker van DNB. „Toen werden we nerveus en gingen we voor het eerst kijken naar geld van Russische oligarchen in Nederland”, zegt de voormalig toezichthouder. „Maar het kwaad was al geschied. De oligarchen waren al binnen. Ze waren al binnen in het financiële systeem.”

Vanaf dat moment gaat DNB langzaamaan meer eisen stellen aan banken: ze moeten beter onderzoeken wie hun klanten zijn, waar hun geld vandaan komt, en welke transacties zij doen.

Voor de financiële opsporingsdienst FIOD gaat het allemaal te langzaam. Zij zien dat er veel fout geld door Nederlandse banken stroomt en vinden de aanpak van DNB te vriendelijk, te vragend. In 2016 doet de FIOD invallen bij ING en begint de dienst strafrechtelijk onderzoek naar de bank.

Terwijl het FIOD-onderzoek loopt, gaan de voor ING risicovolle betalingen door. In december 2016 geven negentien vennootschappen van Abramovitsj opdracht aan de Russische staatsbank VTB om hun tegoeden bij VTB Duitsland te verplaatsen naar ING in Amsterdam op net geopende rekeningen. De Russische VTB is door een veelvoud aan sancties na de invasie van de Krim steeds verder in het nauw gekomen. Niets in de gelekte gegevens wijst erop dat ING met de overdracht van die tegoeden problemen heeft.

Waarschuwingen

Datzelfde jaar krijgt ING ook waarschuwingen van concurrent Deutsche Bank, onthulden Het Financieele Dagblad, Trouw en Investico drie jaar geleden op basis van documenten van de Amerikaanse financiële autoriteit FinCEN. Deutsche Bank ziet tussen 2016 en 2017 voor een kleine 1,3 miljard dollar aan verdachte betalingen van entiteiten van Abramovitsj voorbijkomen, via ING-rekeningen. Deutsche Bank vindt de transacties vreemd, omdat vrijwel identieke bedragen heen en weer flitsen tussen vennootschappen in verschillende landen. Het lijkt erop of het geld enkel wordt rondgepompt, zegt Deutsche Bank die als intermediair bij de transacties betrokken is. Is dit niet verdacht?

Nee, zo antwoordt ING aan collega’s van Deutsche, er is niets aan de hand.

Deutsche Bank meldt zijn zorgen hierover aan de Amerikaanse autoriteiten, een zorgwekkende ontwikkeling voor ING. Als bankiers ergens bang voor zijn, dan zijn het wel zulke meldingen bij een toezichthouder van de VS. Zo kan je de Amerikaanse justitie achter je aan krijgen.

Begin 2017 volgt de berisping in de boardroom van ING, waarbij opsporingsdienst FIOD waarschuwt dat ING te grote risico’s neemt met Abramovitsj. Wat ING daarna doet – of ze een onderzoek instelt naar Abramovitsj, of ze meldingen doet bij de autoriteiten – valt uit de stukken niet op te maken. De FIOD besluit de zaak-Abramovitsj uiteindelijk te laten liggen, omdat de financieel rechercheurs andere casussen uitwerken waarin ING te weinig doet om witwassen te voorkomen. Wel is duidelijk dat de risicovolle transacties na de waarschuwing nog jaren doorgaan.

De reputatie van Abramovitsj verslechtert snel. Wanneer begin 2018 de dubbelspion Sergej Skripal in het Britse Salisbury wordt vergiftigd, lopen de spanningen tussen het Verenigd Koninkrijk en Rusland op. Enkele maanden daarna laat Abramovitsj verstek gaan bij de FA Cup-finale tussen ‘zijn’ Chelsea en Manchester United. Britse kranten speculeren dat hij geen Brits visum kan krijgen.

Ondertussen blijft Abramovitsj ING gebruiken voor risicovolle betalingen. Drie Russische zakenmannen ontvangen een brief van een van de bedrijven van de oligarch dat ze een paar miljoen moeten terugbetalen op een rekening van ING. Een van hen is Konstantin Nikolajev. Volgens Amerikaans Senaatsonderzoek was Nikolajev een belangrijke financier van de Russische spion Maria Boetina, die in 2018 in de Verenigde Staten werd veroordeeld tot anderhalf jaar gevangenisstraf voor illegale spionage. Boetina probeerde via achterdeurtjes een direct communicatiekanaal te creëren tussen de regering-Trump en Rusland, buiten de officiële diplomatieke kanalen om. De vermoedelijke spionnenfinancier Nikolajev moet dus aan ING betalen.

Gevaar voor nationale veiligheid

De Zwitserse krant Tages-Anzeiger onthult in 2018 dat Abramovitsj’ Zwitserse visumaanvraag is geweigerd vanwege witwasverdenkingen en „banden met criminele organisaties”. Hij vormt bovendien een mogelijk gevaar voor de nationale veiligheid, aldus de Zwitserse federale politie.

In datzelfde jaar krijgt ING de grootste witwasboete die een Nederlandse bank ooit werd opgelegd. De bank schikt voor 775 miljoen euro met het Openbaar Ministerie en wordt gestraft voor de slechte controle van dubieuze klanten en onvoldoende tegengaan van witwassen. Het Openbaar Ministerie besluit in de zaak te focussen op vier casussen waarin ING te weinig deed om witwassen te voorkomen. Voor de zaak-Abramovitsj wordt ING niet gestraft. De bank belooft bij de schikking haar antiwitwasbeleid te verbeteren. De Nederlandsche Bank houdt daar toezicht op. ING laat in een reactie weten dat het sinds de schikking afscheid heeft genomen van een reeks klanten die niet meer passen binnen het „risicoprofiel” van de bank. Het verbetertraject is nog steeds in ontwikkeling, laat de bank weten.

Maar ook daarna stoppen de betalingen van Abramovitsj niet.

In oktober 2018 leent de Rus 45 miljoen dollar aan Vasili Anisimov, een oligarch en baas van de Russische judobond. Twee maanden erna kondigt een bedrijf van de oligarch op de Britse Maagdeneilanden aan 2,94 miljard dollar dividend over te maken naar een rekening bij ING. Vanaf die rekening zal het op de privérekening van Abramovitsj moeten worden uitgekeerd. En in 2019 gaat er nog 8 miljoen dollar naar Malkin Naumovitsj, een oud-senator uit de Siberische regio Tsjoekotka.

Van het toneel

Pas in 2020 verdwijnt Abramovitsj bij ING langzaam van het toneel. Transacties die eerst via ING liepen, gaan nu via UBS in Zwitserland. In het voorjaar van 2020 stoppen de betalingen via ING en worden enkele ‘Amsterdamse’ bankrekeningen definitief opgeheven. Drie maanden eerder heeft Ralph Hamers, topman van ING, aangekondigd over te stappen naar UBS. Of deze samenloop op toeval berust, is onduidelijk. Hamers reageert niet op vragen hierover.

Een kleine drie weken na de Russische invasie van Oekraïne komt er een einde aan de financiële machtspositie die Abramovitsj via ING zo zorgvuldig heeft opgebouwd. Europa plaatst hem op een sanctielijst. Franse autoriteiten leggen beslag op het kasteel aan de Côte d’Azur dat Abramovitsj via ING kocht. Drie maanden na de invasie wordt voetbalclub Chelsea verkocht. En het staalbedrijf waarin Abramovitsj via ING een aandelenbelang van 28 procent verwierf, wordt in mei 2022 op de Britse sanctielijst geplaatst. Volgens Britse autoriteiten is het bedrijf de belangrijkste leverancier van staal voor treinrails om materieel en troepen naar het front te sturen. Waar Abramovitsj nu verblijft, is onbekend.

Correctie (14 november 2023): in een eerdere versie van dit artikel stond dat dubbelspion Sergej Skripal in het Britse Salisbury werd vergiftigd en toen stierf. Dat klopt niet: Skripal overleefde het. Dat is hierboven aangepast.

Eindredactie

Guus Ritzen, Renée Peereboom, Hans Wammes

Infographics

Fokke Gerritsma/Studio NRC

Fotoredactie

Paula van Akkeren en Sonny Lensen

Vorm en techniek

Koen Smeets

Bron: NRC Handelsblad