Arthur Debruyne | Financieel Dagblad

Op 7 september aanvaardt El Salvador als eerste land de bitcoin als wettig betaalmiddel, zelfs voor belastingen. President Bukele belooft zijn volk gouden bergen, het IMF vreest macro-economische instabiliteit. Een Salvadoraans surfdorp experimenteert al sinds 2019 met de cryptomunt.

De reacties zijn op z’n zachtst gezegd wisselend. ‘Ik ben $400 aan spaargeld kwijtgeraakt.’

In het kort

• Dankzij een schenking van een anonieme Amerikaan pioniert El Zonte sinds 2019 met de bitcoin.
• Nu wil de Salvadoraanse president Bukele een ‘grote stap voorwaarts’ maken.
• Daar zijn velen niet blij mee, onder wie veel gewone Salvadoranen, maar ook het IMF.
• Mogelijk blijft het gebruik van bitcoin al met al beperkt.

Of we echt in bitcoin kunnen betalen, zoals de ‘aceptamos bitcoin’ op haar karretje aangeeft? ‘Tuurlijk’, glimlacht Dominga De Peña (29), die op het strand schaafijs verkoopt. Net als de meeste handelaren hier in El Zonte, aan de Pacifische kust van El Salvador, ontvangt ze de bekendste cryptomunt als betaalmiddel.

Een ijsje kost één dollar, de valuta in het Midden-Amerikaanse land. De Peña haalt haar smartphone tevoorschijn: ‘Dat zijn dan 2,279 satoshi.’ Satoshi is de basiseenheid van bitcoin, genoemd naar zijn mysterieuze uitvinder. We voeren in onze cryptoapp De Peña’s username in en drukken op ‘send’. Zo betalen we voor de eerste keer met een cryptomunt.

El Zonte heeft geen bank, geen notaris, geen overheidskantoor. Het heeft zelfs geen politiebureau. De meeste straten zijn niet geplaveid, en na een fikse regenbui kan de internetverbinding weleens haperen. De plek was tot kortgeleden vooral onder surfers uit binnen- en buitenland bekend, die op de vervaarlijke golven en surfresorts afkomen.

Nu staat El Zonte opeens in de voorhoede van een spraakmakend experiment.

‘Ernstige implicaties bij mislukking’

Op 7 september gaat El Salvador als eerste land ter wereld bitcoin als wettig betaalmiddel invoeren. President Nayib Bukele belooft dat het initiatief voorspoed en innovatie brengt en ziet er ‘een grote stap voorwaarts voor de mensheid’ in.

Hij wijst op het succes van El Zonte, waar bitcoin al sinds 2019 circuleert dankzij de schenking van een anonieme Amerikaanse donor. Een Amerikaan die rijk werd met bitcoin wilde ergens een lokale economie creëren die erop zou draaien. Via een andere Amerikaan, een ondernemer die in de zone al jaren christelijk vrijwilligerswerk verrichtte, kwam het geld in El Zonte terecht. Voorwaarde voor de schenking was dat het digi-geld niet werd omgezet in dollars.

‘Alsof de regering in een virtueel casino het welzijn van de bevolking op het spel zet’

Ricardo Castaneda, econoom

De uitkomst van de Salvadoraanse testcase kan verstrekkende gevolgen hebben voor ’s lands economie en de wereldwijde aanvaarding van cryptomunten. El Salvador gaat zelfs alle belastingen in bitcoin aanvaarden, wat uiterst riskant kan zijn gezien de volatiliteit van de cryptomunt: de koersen stuiteren op en neer. Ratingagentschap Moody’s verlaagde recentelijk de kredietwaardigheid van El Salvador, met het bitcoinplan als een van de redenen. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank denken ook al dat de monetaire stabiliteit van het kleine land op de helling komt te staan.

‘Het wordt interessant om te kijken hoe het experiment afloopt’, zegt Ricardo Castaneda, econoom bij denktank Icefi (Central American Institute for Fiscal Studies). ‘Als het mislukt zijn de implicaties heel ernstig.’

Digitaal goud

‘Bitcoin is digitaal goud!’, zegt een begeesterde Román Martínez (30) aan de dorpelingen van Conchalío, dichtbij El Zonte. De medeoprichter van Bitcoin Beach, een organisatie uit El Zonte die sociale projecten opzet rond de cryptomunt en het gebruik ervan promoot, tracht de nieuwsgierigen warm te maken voor crypto’s. Installeren ze de wallet, de digitale portemonnee van Bitcoin Beach op hun smartphone, dan krijgen ze $50 aan bitcoin cadeau. Een startbedrag dat ook de ondernemers van El Zonte ontvingen.

Sommigen houden zich afzijdig, schijnbaar wantrouwend. De gestelde vragen illustreren hoe het land ervoor staat. ‘Kan een overvaller onze wallet legen?’ wil een oudere man weten. Een ander: ‘Kunnen corrupte bedrijfsleiders die het boeltje beheren met onze zuurverdiende dollars aan de haal gaan?’ En ook: ‘Wat te doen met de mensen die niet kunnen lezen?’

Terug in El Zonte ziet Santos Franco (23) deze dorpelingen regelmatig over de vloer komen. Hij bemant de bitcoinautomaat in het dorp, een van drie in El Salvador (de regering wil er 1500 laten plaatsen). De ATM, van het Amerikaanse bedrijf Athena Bitcoin, zet voor een fee van 5% bitcoin om in dollars en omgekeerd. Franco: ‘Sommigen denken dat bitcoin iets duivels is en komen meteen cashen.’

Wat houders nog het meest zorgen baart, weet hij, zijn de wilde prijsschommelingen van bitcoin. Na een recordhoogte van ruim $63.000 in april gleed de munt af tot een dieptepunt van $29.000, een verlies van meer dan 50%. In die volatiliteit ziet de financiële gemeenschap een van de belangrijkste argumenten tegen bitcoin als betrouwbare waardeopslag.

Hét gespreksonderwerp

De koers van bitcoin is in El Zonte het gespreksonderwerp bij uitstek geworden. Precies om die reden moet Franklin Martínez (16), die de kassa van familie-kruidenierszaak El Gringo bemant, niets van bitcoin weten. ‘Wij kopen onze waar in op vaste dagen. Wat moeten we als onze bitcoins dan net laag staan?’

Lily Esquivel (28) accepteert in haar klein beautysalon wél bitcoin. Zij en haar echtgenoot, een timmerman die in bitcoin betaald krijgt, hebben dankzij een eerdere bull run in crypto’s hun huis kunnen afwerken.

Alfredo Anaya (60), een bouwvakker in dienst van de organisatie Bitcoin Beach, ontvangt zijn dagloon van $25 al een jaar in bitcoin, net als zijn zoon. Ze houden continu de prijs van bitcoin in de gaten. ‘In mei verloor ik $400 die ik gespaard had in bitcoin, dat doet pijn. Maar men heeft ons gezegd dat je je bitcoin bij dalingen beter kunt laten staan, en geduld moet uitoefenen tot hij weer stijgt. Dat doen we: wachten tot hij omhoog gaat.’
De bitcoinautomaat van El Zonte rekent 5% fee om dollars in bitcoin om te zetten en omgekeerd.

Financiële geletterdheid

Maar liefst 70% van de Salvadoranen heeft geen bankrekening. ‘Daar kan bitcoin mee helpen: financiële geletterdheid’, zegt Jorge Valenzuela (32), mede-oprichter van Bitcoin Beach, met de bekeerdrift van een missionaris. Dankzij bitcoin ziet Valenzuela eindelijk een beloftevolle toekomst weggelegd voor zijn landgenoten. ‘Ik ben er zeker van: dit kan migratie naar de Verenigde Staten stoppen.’

Een flink deel van de migranten die Mexico doorkruisen op weg naar de VS komt immers uit El Salvador. Velen ontvluchten de beruchte moorddadige bendes die zelfs de kleinste handelaren afpersen voor beschermingsgeld. Anderen vinden geen werk en zijn afhankelijk van het geld dat familieleden uit de VS sturen. Deze zendingen waren met $5,92 mrd in 2020 goed voor 23% van het bruto binnenlands product. President Bukele verzekert zijn landgenoten dat bitcoin banen en investeringen met zich meebrengt.

Valenzuela stelt dat cryptoinvesteerders en -ondernemers nu al bij bosjes neerstrijken in El Zonte en bij Bitcoin Beach aankloppen. Ze zien kansen in het ontginnen, of minen, van crypto’s, een energieverslindend proces dat de regering wil vergemakkelijken met de geothermische energie van vulkanen – hoewel de details onduidelijk zijn. Ook de mogelijkheden voor DeFi, gedecentraliseerde financiële dienstverlening, zouden investeerders aanspreken.

Wat hij zegt lijkt niet uit de lucht gegrepen: wanneer Valenzuela ons na ons gesprek naar buiten leidt, staat daar een Amerikaan te wachten die zich voorstelt als onderdirecteur betalingen bij Facebook.

Schaduweconomie

Mogelijk loopt een ongeduldige Bukele op de feiten vooruit. Op het platteland van El Salvador heeft slechts 22,5% van de bevolking een internetverbinding, becijferde de Inter-Amerikaanse Ontwikkelingsbank. In een peiling van de Universiteit Francisco Gavidia begin juli zei 95% van de bevraagde Salvadoranen de dollar te verkiezen voor de financiële stabiliteit van hun huishouden, 65% was niet bereid hun inkomsten in bitcoin te ontvangen.

Daartoe zullen ze ook niet worden verplicht. De officiële bitcoinwallet van de overheid, die ‘Chivo’ gaat heten (Salvadoraans voor ‘cool’), zal zijn gebruikers toestaan bitcoinbetalingen meteen in dollars om te zetten. Economen verwachten daarom dat het gebruik van bitcoin al met al beperkt zou kunnen blijven. De handelaren die we spraken in El Zonte schatten dat 5% à 10% van hun inkomsten van bitcoinbetalingen komt.
Bouwvakker Alfredo Anaya (60) ontvangt zijn dagloon van 25 dollar al een jaar in bitcoin, net als zijn zoon. Ze houden continu de prijs van de cryptomunt in de gaten.

Bitcoin is bovendien de munt van de schaduweconomie. Niet voor niets eisen de hackers die bedrijven lamleggen met gijzelsoftware losgeld in de cryptomunt. Bitcoin maakt het ook makkelijk om geld wit te wassen, en de huidige regering scoort net slecht in de strijd tegen corruptie. El Salvador onderhandelt dezer dagen met het IMF over een belangrijke lening van $1,3 mrd. Die komt in het gedrang nu het fonds zich tegen het bitcoininitiatief verzet. Econoom Ricardo Castaneda wijst erop dat de overheid nu al moeilijker staatsobligaties aan de man weet te brengen, wat tot betalingsproblemen kan leiden.

$30 aan bitcoin cadeau

Om de twijfelaars over de streep te trekken gaat de regering van president Bukele elke Salvadoraan voor $30 (voor sommigen twee daglonen) aan bitcoin schenken in de officiële cryptowallet. ‘En niemand gaat berooid achterblijven’, garandeert hij. Bukele zegt er niet bij dat crypto in de categorie hoogrisicobeleggingen hoort: een fraaie winst is mogelijk, maar een fors verlies ook.

Castaneda acht het niet onmogelijk dat Bukele de ‘bitcoinwet’ afzwakt, uitstelt of zelfs schrapt. ‘Alle Salvadoraanse economen, links en rechts, zijn tegen. Het is alsof de regering in een virtueel casino het welzijn van de bevolking op het spel zet.’

Wie is ‘millennial president’ Nayib Bukele?

Dé animator achter het Salvadoraanse cryptoplan is de 40-jarige president Nayib Bukele, die zichzelf als visionair, daadkrachtig en vooruitstrevend in de markt zet. De zakenman, vaak in leren jack en met een omgekeerd petje op het hoofd, begon in de politieke marketing en maakt gretig gebruik van Twitter. Ook om ambtenaren te ontslaan. Vorige week vrijdag twitterde hij: ‘Je kan innovatie bevechten of omarmen. Wie zal er uiteindelijk winnen, denk je?’ Volgens nieuwsagentschap Bloomberg bezit de ‘millennial president’ al jaren bitcoin.

Bukele krijgt echter steeds vaker het etiket ‘autoritair’ opgeplakt. Onderzoeken naar corruptie in corona-uitgaven drukte Bukele de kop in door de minister van justitie en vijf leden van het Hooggerechtshof de laan uit te sturen. Crypto dient als bliksemafleider, stellen critici. Terwijl buitenlandse media vroeger naar het land afreisden voor reportages over geweld en wanbeleid, berichten ze nu over bitcoin en technologie.

De gerespecteerde journalistieke website El Faro publiceerde documenten en opgenomen gesprekken waaruit blijkt dat de regering bitcoin beschouwt als een voorloper op een eigen digitale centralebankmunt, bekend als cbdc. Twee broers van Bukele voerden gesprekken met cryptobedrijven, hoewel ze officieel niet voor de overheid werken. Een regeringswoordvoerder reageerde dat het plan is opgeborgen, hoewel ingevoerde bronnen zeggen van niet. Een gecentraliseerde digitale munt zou El Salvador, dat sinds 2001 de dollar gebruikt, opnieuw meer monetaire controle geven.

Bron: Financieel Dagblad