Jan Kleinnijenhuis
De trustsector moet sneller veranderen, vindt directeur integriteit van De Nederlandsche Bank Willemieke van Gorkum. ‘Het is de vraag of ze dat wel willen.’
De Nederlandsche Bank (DNB) blijft trustkantoren dicht op de huid zitten. De toezichthouder is nog lang niet tevreden over de vorderingen in de sector om schoon schip te maken. De Panama Papers brachten vorig jaar deze problematiek nog eens extra voor het voetlicht. “Je merkt dat het maatschappelijk krediet begint op te raken”, zegt Willemieke van Gorkum, directeur integriteit bij DNB in een gesprek met Trouw en Het Financieele Dagblad. “Als je als sector zo doorgaat en er verandert niets, dan is op gegeven moment je license to operate wel verdwenen.”
Dat klinkt nogal zorgelijk. Staat de sector er dan zo slecht voor? Gebeurt er dan niets?
“Nou, in ieder geval zien we bij een aantal trustkantoren waar we hebben opgetreden verbetering. Dus dat is heel positief. Alleen, we hebben beperkte capaciteit, dus we raken maar een deel van de sector. En bovendien is het een vrij beweeglijke sector. Dan zie je cliënten ergens verdwijnen en elders weer opduiken.”
DNB roept nu toch al jaren dat de sector moet veranderen?
“We zien dat de sector langzamerhand wel het gewenste einddoel ziet, maar we komen nog niet echt in de buurt. We merken dat kantoren door de steeds groter wordende urgentie ongemakkelijk worden en zich terugtrekken of zaken sneller op orde brengen. Maar er is nog een hele weg te gaan, daar ben ik het helemaal mee eens.”
Dat klinkt niet hoopgevend.
“Het is altijd de vraag: is het niet kunnen, of is het niet willen? Ik verwacht niet dat op korte termijn de hele sector op orde zal zijn. We zien wel verbetering en stapjes daarin. We hebben afgelopen periode gezien dat de trustsector kleiner is geworden en dat een aantal zwakkere spelers uit de markt is verdwenen. Afgelopen jaar zijn er een kleine 25 trustkantoren uit het register verdwenen. Deels gedwongen en deels omdat zij niet in staat waren te voldoen aan de wet- en regelgeving, of dat niet wilden.”
Helpt de sector goed mee, bijvoorbeeld met het keurmerk van branchevereniging Holland Quaestor? In december 2016 viel de Fiod nog binnen bij keurmerkdrager BlauStein in Amersfoort.
“We zien nog geen verschillen tussen Holland Quaestor-leden en niet-leden. Lang niet alle trustkantoren zijn lid. Van de grofweg 30 leden, die 75 procent van de markt bedienen, heeft een zeer groot deel inmiddels zo’n keurmerk. Maar met een aantal daarvan zijn inderdaad issues. Dus dat stelt Holland Quaestor voor de vraag of die keurmerken wel terecht zijn afgegeven. Moet de kwaliteit van die keurmerken dan niet omhoog?”
DNB heeft zelf gevraagd om aanscherping van de Wet toezicht trustkantoren (wtt). In 2018 moet de nieuwe wet worden ingevoerd. Hoe gaat deze wet het toezicht helpen?
“De nieuwe wtt maakt het in ieder geval mogelijk het toezicht strenger te maken. Het wordt eenvoudiger om vergunningen in te trekken. Er kan meer publiek worden gemaakt over genomen maatregelen, iets wat instellingen buitengewoon vervelend vinden. En we kunnen makkelijker bepaalde dienstverlening verbieden, bijvoorbeeld als we vinden dat er te hoge risico’s aan zitten. Daarnaast hebben we ingezet op een veel strakkere en publiekere lijn, om te zeggen: de rode streep begint nu akelig dichtbij te komen.”
U was in 2004 betrokken bij de invoering van de wtt. Hoe heeft u de sector in die tijd zien veranderen?
“De aanleiding om het trusttoezicht op te zetten was 9/11, de aanslagen in de Verenigde Staten. We wisten niets van deze sector en hoeveel trustkantoren er eigenlijk waren. We kregen enorm veel aanvragen, ook van partijen die helemaal geen trustkantoor waren. Dus die eerste paar jaren zijn we bezig geweest om te filteren.
“Er zat van alles bij, van de krijtstreep bankendochters tot en met de eenpitters die wat uurtjes in de week bijklusten. Soms kwamen we op werkbezoek en werden we ontvangen in een garage met zelfgebakken appeltaart. Dat was dan het trustkantoor.”
Deze trustkantoren kregen niet alleen te maken met toezicht, zij moesten ook via de zogenoemde poortwachtersfunctie precies weten aan wie ze hun diensten verlenen. Hoe goed werkt dat nu?
“Het ministerie van financiën wilde met de invoering van de wtt de poortwachtersfunctie introduceren. Dus beginnen bij de trustkantoren en via hen hopen dat er een goed, gezond, betrouwbaar klantenbestand komt. Er zijn nu kantoren die dat prima doen. Maar het overgrote deel van de bevindingen uit onze onderzoeken is gewoon best zorgelijk. En daar zitten hele ernstige tekortkomingen bij.”
Kan de sector die poortwachtersfunctie wel uitvoeren?
“Het antwoord is ja, natuurlijk kan dat. De vraag is alleen of dat in de praktijk ook gebeurt. Nou, daar hebben wij zo onze bedenkingen bij. Een heel belangrijk facet hierin is: gaat de trustsector zijn eigen verantwoordelijkheid nemen om hieraan te voldoen? Daarbij gaat helpen dat er een aangescherpte wtt komt. Maar ook bijvoorbeeld de Panama Papers en het maatschappelijk debat dragen daaraan bij.”
Wat was de reactie bij DNB toen Trouw en het FD met de publicaties over de Panama Papers kwamen?
“Heel positief. Wij hebben zelf al een hele tijd de cliëntintegriteit hoog op de agenda staan. De Panama Papers hebben ervoor gezorgd dat er extra data beschikbaar kwamen die voor ons een mooie aanleiding waren om onderzoek te verrichten. We hebben er zowel bij individuele instellingen aandacht aan besteed als sectorbreed navraag gedaan. In sommige gevallen was er echt iets aan de hand. Daar zijn in het toezicht maatregelen getroffen, soms heel verstrekkend. Zo hebben we in een paar gevallen aangifte gedaan bij het Openbaar Ministerie.”
Wordt er nog steeds onderzoek gedaan naar aanleiding van de Panama Papers?
“Ja. Zo loopt er een onderzoek samen met andere toezichthouders en staan er nog een aantal vragen uit bij instellingen om overeenkomsten te bekijken. Soms heel simpel. Er zit geen geboortedatum bij: is het hem wel, is het hem niet? Daarnaast hebben we voor dit jaar agressieve belastingplanning (het minimaliseren door bedrijven of particulieren van belastingafdracht door het opzetten van complexe internationale constructies, vaak via belastingparadijzen, red.) en klantanonimiteit geformuleerd als thema-onderzoek. En er is een parlementaire ondervraging aangekondigd naar aanleiding van de Panama Papers.”
Die mini-enquête is nu gepland na de Tweede Kamerverkiezingen van maart. Een deel van de commissieleden keert niet terug in de Kamer, waaronder voorzitter Ed Groot van de PvdA. Denkt u dat de enquête nog doorgaat?
“Dat is afwachten. Aan de andere kant, wij zijn hierover wel zeer recent weer benaderd, dus het staat blijkbaar nog altijd op de agenda. De vraag is wel wat de focus wordt. Als de vraag is wat je zelf nog acceptabel vindt op het terrein van belastingontwijking, dan is het niet echt onze rol daar iets over te zeggen als toezichthouder. Dat is een politiek debat. Gaat het echter over het aan de tand voelen van financiële instellingen over hun dienstverlening, dan komt dat wel meer in de buurt natuurlijk. Maar in dat geval moet je vooral ook de sector uitnodigen.”
We hebben het nu vooral over trustkantoren, maar u gaat ook over integriteitsvraagstukken bij andere financiële instellingen, zoals banken. Hoe is de stand van zaken in andere sectoren?
“Ik denk dat iedere sector momenteel zijn eigen issues heeft. Als je kijkt naar integriteit, dan speelt dat bij alle sectoren. De combinatie met de discussie over fiscaliteit gaat vooral trustkantoren en banken aan. Daar hebben andere sectoren minder mee te maken. Maar voor alle sectoren geldt dat risico’s in beeld moeten zijn en dat vooraf is bepaald wat acceptabel is en wat niet. Naar aanleiding van de Panama Papers zijn ook aan banken vragen gesteld en is dataonderzoek gedaan. Dat heeft nog niet tot definitieve formele handhavingsmaatregelen geleid, maar zeker wel tot trajecten.”
In de Panama Papers kwamen we Nederlandse banken tegen die zogenoemde nomineediensten in het buitenland aanbieden, waarmee aandeelhouders kunnen worden afgeschermd. Wat vindt u daarvan?
“Dat hangt denk ik af van de context waarin het gebeurt. Op zich kan er best een gerechtvaardigde reden zijn waarom je de identiteit van een cliënt afschermt. Zolang een bank maar weet wie zijn klant is en daar de goede vragen over stelt. Maar het kan niet zo zijn dat je als bank geen clou hebt wie nu de uiteindelijke belanghebbende van je dienstverlening is. Daarom hebben we bij een aantal banken nu extra onderzoekstrajecten. Het is te zwart-wit om te zeggen: het mag nooit. Maar ik denk dat het een bepaald type dienstverlening is, waarbij wij extra moeten kijken hoe dat in de praktijk is ingericht en of je dat toelaatbaar vindt.”
Wat is een trustkantoor?
Een trustkantoor beheert vennootschappen in opdracht van (veelal buitenlandse) bedrijven en particulieren; het kantoor doet de administratie en treedt vaak ook op als bestuurder. Omdat Nederland met veel andere landen een belastingverdrag heeft afgesloten en daardoor duidelijk is hoe de belastingafdracht is geregeld, gebruiken veel multinationals en particulieren Nederlandse vennootschappen in hun internationale netwerk. Een kleine 150 trustkantoren in Nederland maken dat mogelijk. Iets minder dan een derde daarvan is lid van Holland Questor, een belangenvereniging die probeert de kwaliteit van de sector te garanderen en te komen tot ‘integer vermogensverkeer en voorkoming en bestrijding van (fiscale) fraude, witwassen en terrorisme financiering’.
Bron: Trouw