Dirk Waterval

Met de huidige sancties tegen Rusland is er veel kritiek op Nederlandse trustkantoren. Er hangt zelfs een verbod boven de markt. Maar het risico op sanctie-omzeiling is groter in de schimmige uithoeken van de markt, zeggen experts.

Geld verdienen aan de Russische elite? Dat kan na de agressieve inval van president Poetin echt niet meer, lijkt ook de Amsterdamse Zuidas wel aan te voelen. Een deel van de haute finance, de advies- en advocatenbureaus dierijke Russen en bedrijven bijstaan, zegt daar nu dan ook mee te stoppen.

Binnen dat hele ecosysteem aan financieel dienstverleners, gecentreerd rond het Gustav Mahlerplein met zijn glanzende torens, krijgen zogeheten trustkantoren het misschien nog wel het meest voor de kiezen. De trustsector, die zich bezighoudt met het oprichten van Nederlandse investeringsfirma’s voor buitenlandse klanten, heeft al langer een slechte naam in Nederland.

De dreigende woorden van minister Sigrid Kaag (financiën, D66) zullen daarom amper nog een verrassing zijn geweest voor betrokkenen. “We kijken naar de trustkantoren, de dienstkantoren voor Russische investeerders”, zo zei ze vorige week tegen de NOS. “Kunnen we die aanpakken of verbieden?”

Heeft dat zin? En hoe kon het eigenlijk zover komen met die slechte reputatie?

Op naar het Westen

Momenteel kachelt de waarde van de Russische roebel zienderogen achteruit door alle sancties, boycotten en het oorlogsgeweld. Maar de Amsterdamse sanctie-expert Heleen over de Linden is de vorige roebelcrisis ook nog niet vergeten: die van de zomer van 1998, toen ze nog met haar gezin in Moskou woonde.

“Hyperinflatie, banken die failliet gingen… De economie was één grote wildwestpraktijk”, zegt ze over die jaren van financieel wanbeleid, dalende grondstofprijzen en een crisis in Azië. Links en rechts zag Over de Linden dat rijke Russen hun biezen pakten, op naar het Westen.

“Dat waren de oligarchen die je nu in de media tegenkomt”, zegt Over de Linden. Zij wilden hun kapitaal beschermen tegen de devaluerende roebel. Maar ook tegen een mogelijk nieuw dictatoriaal regime, zo legt de vloeiend Russisch sprekende juriste uit. Want aan de democratische jaren van president Boris Jeltsin kon weleens een einde komen.

Twee roebelcrises, met bijna een kwarteeuw tussenbeide. Het verschil? Destijds werden oligarchen warm onthaald door financieel dienstverleners die hen konden helpen met het beheren van hun geld. Ook in Nederland stonden trustkantoren met open armen te wachten.

Dat is inmiddels wel anders, als je branchevereniging Holland Quaestor mag geloven. De nieuwe voorzitter en oud-Kamerlid Martin Wörsdörfer riep vorige week de vraag op of je als Nederlands trustkantoor nog wel met Russen in zee moet willen gaan. “Dat is aan bedrijven zelf, ik kan het niet afdwingen. Maar ik zou zeggen: niet doen.”

De vraag is of het probleem bij de grote trustkantoren op de Zuidas zit: het foute geld kan ook simpelweg verschuiven naar illegale aanbieders van trustdiensten. Naar dienstverleners die er alles aan doen om onder de radar van de autoriteiten uit te komen, en dus ook minder vatbaar zijn voor een verbod.

Wat is een trustkantoor?

Eerst de vraag wat trustkantoren precies doen, want de gemiddelde Nederlander zal er nooit mee te maken krijgen. Trustaanbieders zorgen ervoor dat buitenlandse investeerders hun geldstromen door Nederland kunnen loodsen. Door het gunstige belastingklimaat hier levert dat namelijk vaak fiscaal voordeel op voor hen.

‘Nederland doorsluisland’, is de reputatie ook wel. Dat doorsluizen van geld vindt plaats door internationale investeringen via een speciaal daarvoor opgerichte brievenbusfirma te laten lopen. Een buitenlandse investeerder laat het oprichten van zo’n firma over aan een trustkantoor. Dat beheert de firma’s ook door een van de medewerkers aan te stellen als directeur of bestuurder, die vervolgens handelt in opdracht van de buitenlandse klant. Verder regelt het trustkantoor ook de bankrekening en de administratie.

Officieel heten de firma’s ‘doelvennootschappen’. In de volksmond is er die verwijzing naar een brievenbus: het is niet veel meer dan een adres met een bankrekening, er gebeurt niet veel méér in het bedrijf dan het laten in- en uitstromen van buitenlands geld voor belastingdoeleinden.

Met de juiste vergunning is daar niets illegaals aan. Toch heeft de trustsector die slechte naam. Voor een deel komt dat door veranderde opvattingen over belastingontwijking in de maatschappij, zegt Melis van der Wulp van Libertas Advocaten.

Belastingontwijking én belastingontduiking

De jurist en wetenschappelijk onderzoeker van trustkantoren haalt daarvoor grote journalistieke onthullingen aan, zoals de Panama Papers in 2016, of onlangs nog de Pandora Papers in 2021. Vaak gingen die publicaties niet alleen over belastingontwijking, maar ook over het illegale ontduiken ervan. Met hulp van de trustsector.

Uit een van die publicaties, de Fincen Files uit 2020, bleek bijvoorbeeld hoe een anoniem Russisch netwerk een grote groep brievenbusfirma’s liet aansturen om zo voor miljarden dollars aan Russisch geld wit te wassen. Bovendien wist dat netwerk ongezien het geld van Rusland naar het Westen te smokkelen.

Dat gebeurde via effectenhandel, waarbij aandelen en obligaties in Rusland werden aangekocht met enorme hoeveelheden roebels die de grens over moesten. Vervolgens werden die effecten binnen het netwerk van brievenbusfirma’s geruild, om daarna in het Westen weer verkocht te worden voor dollars of euro’s.

Niemand die dan nog doorhad waar die aandelen ooit vandaan kwamen, of met welk zwart geld daarvoor was betaald. Dus wie die, op zichzelf heel onschuldige, effecten hier aankocht met zijn westerse valuta had waarschijnlijk geen idee dat hij zo meewerkte aan het massaal omkatten van roebels naar dollars.

Die gigantische kapitaalvlucht uit Rusland, waarmee ook sancties te omzeilen zijn, verliep via twee effectenmakelaars in Nieuwegein en Amsterdam. Die werden op hun beurt aangestuurd door een trustkantoor uit Amsterdam, die dus weer handelde in opdracht van een Russisch netwerk van… Ja, van wie eigenlijk?

Dat mocht het trustkantoor niet zeggen, zo zei het op vragen van Trouw, Het Financieele Dagblad en onderzoeksplatform Investico. Klantrelaties zijn vertrouwelijk. Maar het is de vraag of het trustkantoor überhaupt wel wist wie er uiteindelijk aan de touwtjes trokken in Rusland.

Dat wisten immers zelfs de Amerikaanse inlichtingendiensten niet, zo bleek uit een van de gelekte documenten in de Fincen Files. Opsporingsambtenaren uit Washington waren de grootschalige kapitaalvlucht uit Rusland op het spoor. Daarbij kwamen ze onder meer uit in Nieuwegein, maar ze konden hun vinger toch niet helemaal achter de oorsprong van die enorme bedragen krijgen.

Streng toezicht

Dit alles toont aan hoe effectief het voor criminelen kan zijn om zich te verhullen achter een groot netwerk van anonieme bedrijfjes, opgericht door trustkantoren.

“Trustdienstverlening is in zichzelf kwetsbaar voor misbruik”, zegt advocaat Van der Wulp. “Met name voor het witwassen van illegaal verkregen geld.” Dat komt door het risico dat de werkelijke belanghebbenden achter de geldstromen uit het zicht blijven.

Maar, stelt Van der Wulp ook, tegenover die ‘inherente kwetsbaarheid’ staat dat de trustsector bijna nergens zo streng gereguleerd wordt als in Nederland. “We hadden al een strenge trustwet uit 2004, en de nieuwe wet die in 2019 inging is nog vele malen strenger.”

Trustkantoren moeten compleet inzicht hebben in het reilen en zeilen van hun buitenlandse klant, moeten weten hoe die aan zijn geld kwam, wat het doel is van de op te richten vennootschap, en ga zo maar door. Daarnaast verstuurt toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) tegenwoordig persberichten van trustkantoren die een boete hebben gekregen, zodat ze ook nog reputatieschade vrezen bij een overtreding.

En als DNB eenmaal het idee heeft dat er wat mis is bij een bepaald trustkantoor, dan komt er een team langs dat alles ondersteboven keert. Kantoren moeten dan al hun protocollen laten zien – ook de protocollen voor het geval er sancties gaan gelden.

Die protocollen en procedures moeten constant worden aangepast aan nieuwe regelgeving, en de kantoren moeten aantonen dat ze zich er aan houden. Daarnaast worden er steekproefsgewijs transacties gecontroleerd om te kijken of het trustkantoor geen wetten of sancties omzeilt namens zijn buitenlandse klant.

Weinig vrees voor sanctie-omzeiling

Ook advocate Over de Linden, die promoveert op de effectiviteit van sancties naar aanleiding van de annexatie van de Krim, hoort veel verhalen over hoe rigoureus de toezichthouder soms binnenvalt. “De trustjongens die ik erover spreek worden al jaren helemaal gek van DNB”, zegt ze.

De trustsector mag dan een slechte maatschappelijke reputatie hebben, volgens Over de Linden hoef je er weinig sanctie-omzeiling te verwachten. Ten eerste zijn persoonsgerichte sancties heel overzichtelijk voor trustkantoren: staat een persoon of bedrijf op een lijst, dan mag je gewoon helemaal niets meer voor diegene doen.

“En veel keus hebben de kantoren niet. De rekeningen die zij namens een gesanctioneerde Rus beheren, bevriest de bank gewoon.” In andere sectoren worden sancties niet altijd zo goed nageleefd, weet Over de Linden. “In de goederenhandel bijvoorbeeld, de export. Er is daar vaak veel meer onduidelijkheid over wat er nu wel en niet onder de sancties valt. En het toezicht ontbreekt daar ook meer. De douane let er daar niet even goed op.”

Wörsdörfer, voorman van Holland Quaestor, zegt dat de sector inmiddels zo streng gereguleerd wordt, dat de bonafide trustkantoren sowieso bijna geen Russen meer als klant hebben. Dat komt doordat er in de praktijk toch vaak een luchtje zat aan Russisch geld, legt hij uit. Met de hete adem van DNB in de nek kunnen trustkantoren het zich volgens hem al jaren niet permitteren om zich daarover te ontfermen.

Bij zijn de belangenvereniging zijn vooral de grote en middelgrote trustkantoren aangesloten, zoals TMF en Intertrust. Volgens Wörsdörfer zijn de leden qua omzet goed voor ongeveer 80 procent van alle vergunninghoudende trustkantoren.

Schimmige uithoeken van de markt

Toch zit in dat woordje ‘vergunninghoudende’ de crux. Naarmate het toezicht in Nederland steeds strenger werd de afgelopen tien jaar, is het aantal vergunninghoudende kantoren afgenomen. Uit onderzoek van SEO bleek vorige zomer dat de kantoren die wel doorgingen, afscheidnamen van hun hoogrisicoklanten.

En het aantal illegale dienstverleners dat onder toezicht probeert uit te komen? Dat nam juist toe.

In algemene zin bestaat trustdienstverlening uit de combinatie van het oprichten van een Nederlandse vennootschap, en het beheren daarvan in naam van een klant. Maar er zijn partijen die dit ‘opknippen’.

Dan doet één kantoor bijvoorbeeld de administratie voor een buitenlandse klant, om het regelen van een postadres of het openen van een bankrekening dan weer uit te besteden aan iemand anders. De facto komt dat neer op trustdiensten, maar dan dus zonder vergunning. Dat is verboden, maar moeilijk op te sporen.

Wat ook voorkomt is dat een gepensioneerde trustaanbieder gewoon directeur blijft van de brievenbusfirma die hij tijdens zijn vergunningshoudende tijd bestierde voor een buitenlandse klant. Ook dat is verboden.

Zowel Van der Wulp als Wörsdörfer houden er rekening mee dat fout Russisch geld nu naar dit soort schimmige uithoeken van de markt verdwijnt. Zeker als de hele trustsector verboden wordt, iets waar de vorige minister van financiën, Wopke Hoekstra, vorige zomer op hintte.

‘Geen verbod, wél meer controle’

Die uitspraak uit een Kamerbrief was naar aanleiding van het bovengenoemde SEO-rapport, waar ook Van der Wulp als onderzoeker aan meeschreef. Hij vindt die zinspeling van Hoekstra op een totaalverbod ‘ongefundeerd’.

“Hoekstra maakte geen onderscheid tussen vergunninghoudende kantoren en de aanbieders die onder een vergunning willen uitkomen, bijvoorbeeld door het opknippen van de dienstverlening. Juist de dienstverleners zonder vergunning zijn door SEO onderzocht. Die onderzoeksbevindingen kun je niet zomaar gebruiken voor conclusies over de gereguleerde trustsector.”

In plaats van een totaalverbod zou Van der Wulp daarom eerder pleiten voor een grotere capaciteit bij DNB voor controle op de naleving van de huidige strenge wetgeving. Want DNB doet dan wel heel intensief onderzoek naar trustkantoren die zij eenmaal op de korrel heeft, maar de afdeling die de hele sector in de gaten moet houden is nog altijd relatief klein.

Bron: Trouw