John Samson

Waarom wordt in de Cariben nauwelijks een discussie gevoerd over Zwarte Piet, zoals in Nederland? Emancipatie gebeurt op onze eilanden op een andere manier, zegt sociaal en cultureel antropoloog Francio Guadeloupe.

De intocht op Bonaire heeft dit jaar tot verhitte discussies geleid op sociale media, vanwege de aanwezigheid van Zwarte Pieten. Uit reacties van verschillende voorstanders – vooral uit Nederland – zou het eiland hét bewijs zijn dat ‘zwarte mensen dus zelf geen moeite hebben’ met het figuur.

Is dat zo? “Nee, je maakt een fout om het feest op Bonaire vanuit een Nederlandse bril te bekijken”, waarschuwt Guadeloupe, die werkzaam is aan het KITLV en doceert aan de Universiteit van Amsterdam. “Het Sinterklaasfeest is daar weliswaar vanuit de witte Nederlanders ingevoerd, maar in de Cariben emancipeert men op hun eigen manier.”

In de regionale media op de verschillende eilanden is weinig ophef of protest te merken over het figuur Zwarte Piet. Toch is de viering ook op de eilanden aan het veranderen.

“In het Koninkrijk der Nederlanden kwam er al een verbod in de jaren 70: op Sint-Maarten besloot de topambtenaar en onderwijzer Camille Baly dat hun overheid dit feest niet meer gaat financieren. Het was de tijd van de burgerrechtenbeweging en men was solidair met de strijd van de Afro-Amerikanen”, vertelt Guadeloupe. “Maar er zijn ook andere manieren om te emanciperen.”

‘Goed mogelijk dat Sinterklaasfeest heel anders wordt’
“In de Cariben zijn bepaalde koloniale tradities al veranderd in een feest voor protest en vrijheid. Het is goed mogelijk dat het Sinterklaasfeest op de eilanden heel anders wordt dan dat in Nederland.”

Neem bijvoorbeeld de eilanden Grenada en het naburige Trinidad. Met de tijd heeft de zwarte bevolking een eigen traditie ontwikkeld, omdat zij door witte Britten als ‘duivels’ werden gezien, vertelt Guadeloupe. Met Jab Jab, waarbij ze heel hun lichaam zwart schminken, wordt nu vrijheid gevierd.

“Denken ze dat zwarte mensen duivels zijn? Dat ze ons belachelijk willen maken? Dan gebruiken wij de meest zwarte verf en smeren we het over heel ons lichaam, om die duivel te spelen zodat wij hen belachelijk maken. Wij gaan er zélf over, is de gedachte.”

Het is een van de voorbeelden hoe Caribische mensen emanciperen, zegt Guadeloupe. “Je moet dus heel voorzichtig zijn met vanuit Nederland conclusies gaan trekken over wat je ziet op de eilanden.”

Rappende Sinterklaas, met tambú-pieten
Toch speelt weerstand in Nederland tegen Zwarte Piet ook een rol op de eilanden, volgens de antropoloog. Bijvoorbeeld door Curaçaoënaars van kleur (die in Nederland wonen) die bij een eerdere intocht op het eiland hebben gedemonstreerd.

Op Curaçao rapt de Sint in het Papiaments en zie je nu soms Pieten dansen op de tambú, een muziekgenre uit de slavernijperiode om protest mee te uiten.

Het gaat hier om vieringen in de wijk, die niet op tv worden uitgezonden maar wel op sociale media verschijnen. Ook door deze ontwikkelingen kan een oorspronkelijk koloniaal feest dekoloniseren, denkt Guadeloupe.

Nog iets. “Het is mogelijk dat sommige mensen op Curaçao en Bonaire het Sinterklaasfeest al aan het doorontwikkelen zijn in de zin van: ‘ik speel het, want door me te schminken geef ik aan dat Zwarte Piet níet donkere mensen zijn’. Je ziet ook al dat donkere mensen zich ook wit gaan schminken en Sinterklaas spelen. Dit zou passen in een regionale Caribische strategie.”

“Als je de Caribische cultuur niet goed kent, kun je moeilijk vanuit Nederland zeggen: wat zijn ze dom omdat ze niet overstappen op kleurpieten. Of zeggen: zie je wel, Zwarte Piet is niet racistisch is ómdat een zwarte persoon zichzelf zwart heeft geschminkt.”

Waar de viering plaatsvindt, maakt uit. “In Nederland zijn mensen van kleur in de minderheid, op de eilanden niet. De geschiedenis en de cultuur is anders per regio, dus hoe je dekoloniseert óók.”