Mira Sys, Tom Claessens, Jan Daalder | Follow the Money

Het mengen van goedkoop chemisch afval in scheepsbrandstof is uiterst lucratief, maar ook illegaal. De directeur van een groot Antwerps bedrijf dat brandstoffen vervoert hangt drie jaar cel en een financiële strop van bijna 3,7 miljoen euro boven het hoofd wegens het mengen van afval met zware stookolie uit Curaçao.

In afgetapte telefoongesprekken spreken de verdachten over ‘Cura-rommel’.

Een trots, al wat ouder duo staat in de lente van 2023 voor de Belgische rechter. De vrouw heeft zich mooi opgemaakt, de man strak in het pak: ze zijn vastberaden de rechtbank ervan te overtuigen dat ze niets hebben misdaan. Volgens de man is er sprake van een misverstand. ‘Ik zou het appreciëren als er snel een uitspraak komt,’ zegt hij. ‘Deze zaak duurt nu al tien jaar. Ik kan mijn bedrijf niet verkopen.’

Ze zijn niet de typische figuren die je in verband zou brengen met een criminele organisatie. Toch wordt dit duo ervan verdacht het brein te zijn achter een zwaar milieudelict. Ze zouden op grote schaal (chemisch en gevaarlijk) afval hebben gebruikt om scheepsbrandstoffen van te maken. Deze affaire begint aan de andere kant van de oceaan: op de Nederlandse Antillen.

In het midden van Curaçao, vlakbij Willemstad, ligt een grote baai. Ooit lagen hier prachtige mangrovebossen – een bedreigd ecosysteem – met bomen waarvan de luchtwortels boven het wateroppervlak uitstaken. Maar die zijn er al lang niet meer. Het uiterste puntje van de baai is al meer dan zeventig jaar een ‘ecologisch rampgebied’. In de loop der jaren vulde het water zich met dikke lagen asfalt en andere rommel uit de olieraffinage. Nog steeds kan je, als je langs de randen van het meer loopt, de vervuiling duidelijk zien. ‘Asfaltmeer,’ noemen de omwonenden het al sinds jaar en dag. Onder die naam is het inmiddels zelfs terug te vinden op Google Earth.

Shell laat rotzooi achter

Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog verwerkte Shell In de Curaçaose Buskabaai ruwe aardolie uit Venezuela tot kerosine voor de vliegtuigen waarmee de geallieerde troepen de oceaan overstaken. Restproducten uit die raffinage werden in een mangrove gedumpt en uiteindelijk onder een laag asfalt verstopt. Halverwege de jaren zestig verliet Shell de locatie. Het bedrijf verkocht de raffinaderij aan de Curaçaose overheid voor het symbolische bedrag van een euro, en kwam zo af van de verantwoordelijkheid om de eigen rotzooi op te ruimen.

‘Men klutst afval door elkaar’

Sinds 2006 saneert het bedrijf Asphalt Lake Recovery het 52 hectare grote Asfaltmeer. Het meer wordt sinds 2010 afgegraven. De stroperige drab die daarbij vrijkomt wordt op hoge temperatuur gesmolten. Deze smurrie heeft nog een calorische waarde en kan dus als brandstof gebruikt worden. Om als scheepsbrandstof te kunnen dienen moet het weliswaar verdund worden, maar dat is – als alles goed gaat – nog altijd beter dan nieuwe olie oppompen. Niet alleen brandstofhandelaren varen hier wel bij, zo is het idee, maar ook het milieu.

Het verhaal werd in de lokale pers als een succes voorgesteld: de Curaçaose bevolking droomt hardop van een Green Town op de meest vervuilde plek van hun eiland, met nieuwe woningen en een jachthaven in het groen. De sanering wordt met ronkende nieuwskoppen als ‘Zwarte drab wordt brandstof’ aangekondigd.

Connectie met Antwerpen

Het mengen van brandstoffen om ze geschikt te maken voor gebruik is uiteraard aan regels gebonden. Maar die regelgeving is complex en de brandstofmarkt is internationaal georganiseerd. Bovendien maken strengere eisen rond zwaveluitstoot de zoektocht naar goedkope verdunners steeds aantrekkelijker. Het is een miljoenenbusiness, waarin partijen de grenzen opzoeken en daar regelmatig ook overheen gaan. Follow the Money beschreef eerder al dat chemisch afval op grote schaal wordt bijgemengd in scheepsbrandstof.

Uit Nederlands politieonderzoek bleek dat ook het gesmolten asfalt van saneerder Asphalt Lake Recovery niet alleen verdund werd met lichtere petroleum – het gebruikelijke verdunningsmiddel – maar ook met lokaal ingezamelde afgewerkte smeerolie van garages en in de Antillen opgehaalde gebruikte scheepsbrandstof. Afval dus.

En de onderzoekers vonden nog iets: restproducten uit de Antwerpse petrochemische industrie. Hoe belanden chemische afvalstoffen uit Antwerpen een halve wereld verderop op Curaçao? De link bleek niet ver te zoeken: Asphalt Lake Recovery is voor bijna de helft in handen van Christian K., zaakvoerder van de Antwerpse bunkeraar Oilchart, die ook in Nederland actief is.

Vanwege de link met België riep het Functioneel Parket van Rotterdam halverwege 2017 de hulp in van het Antwerpse parket.

‘Cura-rommel’

Slechte kwaliteit bunkerolie leidt tot veel meer uitstoot van schadelijke stoffen. Ook is het funest voor scheepvaartmotoren. Een schipper vertelde Follow the Money in 2022 dat er door slechte olie problemen ontstonden aan de hoofdmotor van het schip waarop hij werkte. Niet meteen iets aan de hand, dacht de bemanning. Maar ruim een week daarna, nog altijd op volle zee, kregen ze door dat het echt goed mis was. ‘Op dat moment hadden we al ongeveer twee derde van onze brandstof verstookt. Toen we gingen kijken, zagen we dat de stalen onderdelen van de motor chemisch aangevreten waren.’

Ondanks de duidelijke schade die hun werk teweegbrengt, is het lastig om frauduleuze brandstofmengers echt stevig te bestraffen.

 ‘Georganiseerde internationale milieufraude’

Het Asfaltmeerschandaal bracht Oilchart, directeur Christian K. en mededirecteur Sonja V. eind april voor de strafrechter in het Antwerpse Vlinderpaleis. ‘Van recyclage is geen sprake,’ aldus een scherpe procureur. ‘Men klutst afval door elkaar.’

Het bedrijf en de directie moeten zich verantwoorden voor drie transporten vanuit Curaçao naar Antwerpen. Ze worden verdacht van het overtreden van Europese en Vlaamse regelgeving rond het vervoeren van afvalstoffen, en van deelname aan een criminele organisatie.