Jorg Leijten, Menno Tamminga

Witwasovertredingen ABN Amro doet boete: interne controles deugden niet. Zijn er parallellen met ING in 2018? Blijft de top buiten schot?

Het zal je maar gezegd worden als internationale bank, waarvan de overheid 56 procent van de aandelen bezit. „Het Openbaar Ministerie kwalificeert de geconstateerde gedragingen als illegale handelingen uitgevoerd door een legale onderneming binnen haar normale bedrijfsvoering.”

Deze week trof ABN Amro een schikking van 480 miljoen euro met het OM. De bank had jarenlang de organisatie en IT-systemen niet op orde, waardoor criminelen via de bank geld konden witwassen. Drie oud-bestuurders zijn aangeklaagd.

ABN Amro bleef jarenlang in gebreke om adequate maatregelen te nemen tegen witwastransacties. De bank kende haar klanten onvoldoende: een zakelijke doodzonde. De bank stelde particulieren én bedrijven door dat wegkijken in staat om op „grote schaal” criminele transacties uit te voeren via ABN Amro-rekeningen. Een strafrechtelijke doodzonde.

Dat kost, zo bleek afgelopen week, ABN Amro 300 miljoen euro als schikking in een strafrechtelijk onderzoek, plus nog eens 180 miljoen euro boete. Dat laatste is een schatting van de extra winst die de bank maakte door controlekosten uit te sparen.

Het citaat over illegale handelingen staat in het feitenrelaas dat het OM afgelopen maandag openbaar maakte. Tot eenzelfde oordeel kwam het OM drie jaar geleden in een vergelijkbare schikking met ING. Dat ging toen om 775 miljoen in totaal.

Lees ook: Verdachte oud-bestuurders ABN Amro zijn ‘verrast’ en ‘teleurgesteld’

Wat was er mis? Was het onmacht? Onwil? Of toch onkunde?

Onmacht?

Banken zijn digitale financiële fabrieken. Maar alles draait, heel ouderwets, om vertrouwen. Uw geld en uw gegevens moeten veilig zijn. ABN Amro heeft bijvoorbeeld 5 miljoen rekeninghouders, die per jaar samen 1 miljard transacties laten uitvoeren. Dat is kolossaal en complex. Fijn dat je dat in hoge mate kunt automatiseren. Maar achter de facade begint de onmacht.

Ken uw klant, is de basisregel. Een bank die haar klanten niet kent, kan ze te veel krediet geven, met alle kans op stroppen. Het is een vorm van financieel lijfsbehoud. Maar het is inmiddels ook een dwingende maatschappelijke plicht. Bancaire klanten kunnen rekeningen gebruiken voor witwassen, fraude en ander crimineel gedrag. Dat is voor Nederlandse banken extra gevaarlijk. Nederland is een marktplaats van drugshandel en kent een rijk geschakeerde sector van trustmaatschappijen waarachter snode zakenlieden zich kunnen verschuilen.

De wetgever heeft de banken daarom als poortwachters aangesteld: om verdachte transacties via hun betalingssystemen te herkennen, en om maatregelen te nemen.

En daar gaat de onmacht spelen. ABN Amro had een „versnipperd IT-landschap”, concludeert het OM. Soms werd er handmatig gewerkt. De systemen waren decentraal georganiseerd. Daardoor ontstonden aparte silo’s binnen de bank, die elkaars gegevens en beoordelingen niet kenden.

De versnippering was een erfenis van de nationalisatie in 2008 en de samenvoeging van ABN Amro met Fortis Nederland. Toen werd een cruciale beslissing genomen om alle 5,5 miljoen particuliere en kleine bedrijfsklanten een neutraal risico te geven. Daarna werd er, grove incidenten daargelaten, niet meer naar om gekeken. Dat had gezien de poortwachtersrol wel gemoeten.

Een andere keuze die de bank nu geld kost: hoeveel mankracht is beschikbaar om meldingen over verdachte transacties te beoordelen? ABN Amro kreeg wel meldingen, maar had te weinig mensen, zodat er achterstanden ontstonden en verdenkingen te laat gemeld. ING had juist het omgekeerde: het systeem was zo afgesteld dat het maar drie meldingen per dag gaf.

Onwil?

De controle van klantentransacties kost handenvol geld. Maar banken zijn gewoon bedrijven. Ze willen klanten niet wegjagen, maar helpen, en zo geld verdienen.

Zeker als ze, zoals ABN Amro, vanaf 2013 een beursintroductie voorbereiden. De overheid wilde een deel van haar aandelen verkopen, ABN Amro moest een aantrekkelijke belegging zijn. Toen dat in 2015 succesvol was afgesloten, moesten beleggers tevreden blíjven, met goede winsten.

Vervolgens brak in 2016/2017 een bestuurscrisis uit, die via Het Financieele Dagblad op straat kwam te liggen. De top werd vervangen, de leidinggevende echelons daaronder gekrompen en de president-commissaris vertrok ook.

Was deze instabiliteit de oorzaak dat de top van de bank de uitkomsten van onderzoeken van De Nederlandsche Bank (DNB) en haar eigen interne accountants en juristen halfslachtig opvolgde of negeerde?

De interne cultuur bij de bank was dat-lossen-we-later-wel-op, aldus justitie

Het feitenrelaas van het Openbaar Ministerie geeft een opsomming van klachten en vermaningen, maar het schoot niet op met maatregelen. Op papier speelde geld geen rol bij de controles, maar er moest wel steeds apart budget worden aangevraagd. Justitie suggereert dat de interne cultuur de bank parten speelde. Een dat-lossen-we-later-wel-op-houding.

Onkunde?

Gerrit Zalm, oud minister van Financiën (VVD), is nog niet zo lang bestuursvoorzitter van ABN Amro als hij gastheer is op een dineetje voor commissarissen. Ivo Bökkerink en Pieter Couwenbergh schetsen in hun boek De Staatsbank het volgende tafereel. Een van de commissarissen vraagt Zalm: hoe verschilt het leiden van een bank van het ministerschap. „Het laatste is veel en veel ingewikkelder” zegt Zalm zonder aarzeling. De commissarissen denken: vormt deze man geen bedrijfsrisico?

Afgelopen week, zo zou je kunnen zeggen, heeft dat risico zich gemanifesteerd, juist voor de drie voormalige bestuurders.

Leg het feitenrelaas over ING naast dat over ABN Amro en je ziet de verschillen. Bij ING wilde justitie geen personen vervolgen. Het had de bank „ontbroken aan een cultuur waarin problemen naar boven in de organisatie werden geëscaleerd”. Bij ABN gebeurde dat wel, maar was er juist in de top sprake „van een cultuur waarbij zaken soms mooier werden voorgedaan”.

Na de schikking van ING volgde politieke en maatschappelijke kritiek: de bank was wel aangepakt, maar niet de verantwoordelijke bestuurders. Hoe anders is dat nu. Wie in het ABN Amro-feitenrelaas zoekt op de term ‘bestuur’ als uitvoerenden, krijgt zestien treffers. Bij ING? Nul.

Er wordt bij ABN Amro juist ook naar personen gekeken. Dat komt mede door de nasleep van de ING-zaak. Na een rechtszaak van onderzoeksbureau SOBI zag het Haagse gerechtshof genoeg aanknopingspunten om toenmalig ING-topman Ralph Hamers te vervolgen.

Zeker twee van die aanknopingspunten zijn nu ook bij ABN Amro relevant. Zo hoef je als bestuurder niet tot in de details op de hoogte te zijn van het falen van je eigen organisatie om toch verantwoordelijkheid te dragen. De rechter wees op inspectierapporten van ECB en DNB én op alarmerende interne berichten aan Hamers.

In de ABN Amro-zaak wemelt het van externe onderzoeken, interne rapportages én vragen van de commissarissen.

Het tweede aanknopingspunt is het verweer van Hamers vorig jaar dat hij van toezichthouder ECB niet weg hoefde, ondanks de schikking. Terwijl de ECB iemand die leiding had gegeven aan strafbare feiten echt niet zou laten zitten.

Dat pakte afgelopen week meteen anders uit voor twee van de oud-ABN Amro’ers. Vogelzang en Zalm vertrokken als bestuursvoorzitter, respectievelijk commissaris, bij Danske Bank. Hamers pleitte zichzelf vrij met een beroep op de ECB. Daar ging de rechter niet in mee. Zalm en Vogelzang proberen het nu niet eens meer.

Bron: NRC Handelsblad