Karlijn Kuijpers
Nederland garandeerde jarenlang anonimiteit en een veilige haven voor Russisch kapitaal. De financiële sector is de afgelopen decennia zo sterk verknoopt geraakt met Russisch geld, dat het nu praktisch onmogelijk is om Russische oligarchen met sancties effectief te raken.
Het is druk in de haven van de Malediven. Verschillende steenrijke Russen koersten hun luxe jachten de afgelopen dagen in de richting van de eilandengroep in de Indische Oceaan om ze te beschermen tegen inbeslagname. De afgelopen week werden dagelijks Russische oligarchen toegevoegd aan de Europese of Amerikaanse sanctielijsten. Op de Malediven gelden vooralsnog geen sancties, en dus vluchten de oligarchen daar naartoe. Het is gedaan met hun mondaine levensstijl: ze kunnen niet meer vrijelijk over de wereld reizen, kunnen hun glimmende witte boten niet op elke willekeurige plek voor anker leggen, en hun creditcards weigeren bij de kassa. Ze zijn paria’s geworden.1
Dat was lange tijd wel anders. Decennialang deed de Nederlandse financiële sector er juist alles aan om Russisch geld aan te trekken. Maar nu Rusland Oekraïne is binnengevallen en de wereldorde de afgelopen week flink door elkaar werd geschud, moet volgens de Tweede Kamer ook op de Zuidas het roer definitief om. De Kamer nam een motie2 aan om bevroren tegoeden van oligarchen in een fonds te stoppen voor de wederopbouw van Oekraïne. ‘Je moet alle kanalen kunnen sluiten, zeker als het gaat om oligarchen die op allerlei slimme manieren hun geld wegzetten’, zei3 minister van financiën Sigrid Kaag tegen de NOS.
Maar is het wel mogelijk om de geldstromen van Russische oligarchen via de Zuidas zomaar stil te leggen? Investico deed de afgelopen jaren samen met Trouw, Het Financieele Dagblad, en de internationale journalistencollectieven ICIJ en OCCRP meermaals onderzoek naar verdachte Russische geldstromen 4 via Nederland. Daaruit blijkt telkens weer dat we simpelweg niet weten welk geld van oligarchen afkomstig is. Een echte oligarch heeft geen spaarrekening op zijn naam staan, en staat ook niet keurig ingeschreven in de Kamer van Koophandel.
Die verschuilt zich achter brievenbusbedrijven, stromannen, ‘laundromats’ en ‘spiegelhandel’. Een creditcard is snel geblokkeerd, een visum is makkelijk ingetrokken, maar het vermogen van oligarchen is ongrijpbaar en verstopt over de hele wereld. Ook met alle politieke wil van de wereld kúnnen we hun geld dus niet zomaar bevriezen of confisqueren.
Ook met alle politieke wil van de wereld kúnnen we hun geld dus niet zomaar bevriezen of confisqueren
En dat hebben we aan onszelf te danken. Nederland garandeerde jarenlang anonimiteit en een veilige haven voor Russisch kapitaal, waardoor we nu simpelweg niet weten welke oligarchen met Nederlandse bv’tjes hun geld verhullen, en of hun miljoenen nog altijd over Nederlandse bankrekeningen lopen. De vertrouwelijkheid en anonimiteit die het nu zo moeilijk maken om oligarchen met sancties hard te raken, hebben we jarenlang aan hen verkocht, dat was het product waarvoor ze naar Nederland kwamen.
$49.650.700 van Protonius Investment Ltd. naar Prestigio Holdings Limited. $51.125.300 van Allport Investments Limited naar Cantley Investments Limited. $32.452.000 van Galenica Holdings Limited naar Farleigh International Limited. Het zijn betalingen die allemaal op één en dezelfde dag, 18 maart 2016, over ING-bankrekeningen in Amsterdam lopen. Het is aan de betalingen niet te zien, maar al dit geld is afkomstig van een ’s werelds rijkste oligarchen, Roman Abramovitsj5. Britse parlementsleden pleitten er afgelopen week voor om Abramovitsj op de sanctielijst6 te plaatsen vanwege zijn nauwe banden met Poetin. De Rus zette zijn voetbalclub Chelsea alvast in de verkoop7.
Abramovitsj had tot ten minste 2017 zeker tien bankrekeningen bij ING. Tussen 2016 en 2017 boekte hij in elf maanden tijd ruim 1,3 miljard dollar – een vijfde van zijn toenmalige geschatte vermogen – van zijn bedrijf in Cyprus via ING met heen-en-weerbetalingen naar de Britse Maagdeneilanden. Amerikaanse banken maakten zeker tien keer melding bij hun toezichthouder omdat ze de betalingen verdacht vonden, maar ING zei geen probleem te zien. Volgens een woordvoerder van Abramovitsj waren de transacties onderdeel van een interne herstructurering van diens bedrijven en zijn ze onderworpen aan uitgebreide controles.
‘De financiële zaken van Mr. Abramovitsj voldoen aan de internationale belastingwetten en -regels’, aldus de woordvoerder, ‘iets anders suggereren is onterecht.’
ING was onbekend met haar klanten
Waarom de Rus – die volgens de Zwitserse Tages-Anzeiger8 door de Zwitserse politie in verband werd gebracht met ‘verdenkingen van witwassen’ en ‘banden met criminele organisaties’ – tot 2017 klant kon blijven bij ING is onbekend. Wel is duidelijk dat banken jarenlang veel te weinig deden om witwassen of sanctieontwijking tegen te gaan. ING moest in 2012 in de VS een recordbedrag van 619 miljoen dollar9 betalen voor het opzettelijk schenden van sancties tegen Cuba en Iran. Uit onderzoek van Investico uit 2020 bleek dat ING in 2014 nog heimelijk 45 miljoen 10 overmaakte voor een Russische bank die ook wel ‘de spaarpot van Poetin’ wordt genoemd en op de sanctielijst stond wegens haar betrokkenheid bij de annexatie van de Krim.
En in 2018 bleek uit strafrechtelijk onderzoek dat ING niet goed wist wie haar klanten waren. Of er een oligarch of een Russische politicus achter een Nederlandse betaalrekening schuilging, was bij de bank regelmatig onbekend. De bank schikte voor 775 miljoen11 vanwege haar falende anti-witwasbeleid en verbeterde haar controles. Bij ABN Amro was het niet veel beter: deze bank betaalde vorig jaar bijna 500 miljoen euro boete 12 en een strafrechtelijk onderzoek13 naar oud-topman Gerrit Zalm en twee andere oud-bestuurders loopt nog. Ook ABN Amro had vaak geen idee wie haar klanten waren.
Poetin heeft een geschat vermogen van 200 miljard dollar, maar geen cent daarvan staat op eigen naam
Diezelfde banken, die het jarenlang niet voor elkaar kregen om criminele betalingen tegen te gaan, moeten nu de sancties handhaven waar onze reactie op de Oekraïne-oorlog voor een groot deel op drijft. Hoewel banken de afgelopen jaren honderden mensen aannamen voor het controleren van illegale betalingen, is de kans miniem dat ze de sancties effectief weten te handhaven. De Europese Commissie stelde de dag na de Russische inval persoonlijke sancties14 in tegen Poetin, maar die zijn naar verwachting enkel symbolisch. Poetin heeft volgens sommige experts een geschat vermogen van 200 miljard dollar15, maar heeft waarschijnlijk geen cent daarvan op zijn eigen naam staan. Banken weten simpelweg niet welk geld dat over hun rekeningen stroomt van Poetin of zijn entourage is.
Buitenlandse kantoren zijn de zwakke schakel
Terwijl de grootbanken de afgelopen jaren alerter zijn op verdachte klanten en illegale transacties, blijven hun buitenlandse kantoren een zwakke schakel. Vaak zijn het deze kantoren, ver weg van de boardrooms, waar de controles zwak zijn, en waar geld ongezien in en uit kan stromen. ING werkt bijvoorbeeld met tientallen oude computersystemen, in elk land gelden andere regels waardoor data moeilijk samen zijn te voegen, en sommige kantoren weigeren simpelweg te investeren of informatie te delen met het hoofdkantoor. ‘Je krijgt er maar geen grip 16 op’, zei een ervaren anti-witwasmedewerker in 2020.
Zo bleek in 2018 dat ING via een filiaal in het Zwitserse Genève tientallen risicovolle Russische klanten uit de olie- en gassector bediende17. En in 2020 bleek uit onderzoek van Investico dat ING Polen jarenlang als doorgeefluik had gefungeerd voor verdacht Russisch geld. ING deed vanuit de Poolse industriestad Katowice miljardenbetalingen voor twee bedrijven die onderdeel waren van het criminele Moskouse mirror trading netwerk, een netwerk dat met behulp van verhullende transacties miljarden euro’s van dubieuze oorsprong uit Rusland naar West-Europa wist te verplaatsen18. Wie er achter het netwerk schuilgaat is onduidelijk, maar vermoedens wijzen in de richting van de Russische geheime dienst en Poetins inner circle19.
Diezelfde banken, die het jarenlang niet voor elkaar kregen om criminele betalingen tegen te gaan, moeten nu de sancties handhaven waar onze reactie op de Oekraïne-oorlog voor een groot deel op drijft. Hoewel banken de afgelopen jaren honderden mensen aannamen voor het controleren van illegale betalingen, is de kans miniem dat ze de sancties effectief weten te handhaven. De Europese Commissie stelde de dag na de Russische inval persoonlijke sancties14 in tegen Poetin, maar die zijn naar verwachting enkel symbolisch. Poetin heeft volgens sommige experts een geschat vermogen van 200 miljard dollar15, maar heeft waarschijnlijk geen cent daarvan op zijn eigen naam staan. Banken weten simpelweg niet welk geld dat over hun rekeningen stroomt van Poetin of zijn entourage is.
Buitenlandse kantoren zijn de zwakke schakel
Terwijl de grootbanken de afgelopen jaren alerter zijn op verdachte klanten en illegale transacties, blijven hun buitenlandse kantoren een zwakke schakel. Vaak zijn het deze kantoren, ver weg van de boardrooms, waar de controles zwak zijn, en waar geld ongezien in en uit kan stromen. ING werkt bijvoorbeeld met tientallen oude computersystemen, in elk land gelden andere regels waardoor data moeilijk samen zijn te voegen, en sommige kantoren weigeren simpelweg te investeren of informatie te delen met het hoofdkantoor. ‘Je krijgt er maar geen grip 16 op’, zei een ervaren anti-witwasmedewerker in 2020.
Zo bleek in 2018 dat ING via een filiaal in het Zwitserse Genève tientallen risicovolle Russische klanten uit de olie- en gassector bediende17. En in 2020 bleek uit onderzoek van Investico dat ING Polen jarenlang als doorgeefluik had gefungeerd voor verdacht Russisch geld. ING deed vanuit de Poolse industriestad Katowice miljardenbetalingen voor twee bedrijven die onderdeel waren van het criminele Moskouse mirror trading netwerk, een netwerk dat met behulp van verhullende transacties miljarden euro’s van dubieuze oorsprong uit Rusland naar West-Europa wist te verplaatsen18. Wie er achter het netwerk schuilgaat is onduidelijk, maar vermoedens wijzen in de richting van de Russische geheime dienst en Poetins inner circle19.
De meest louche klanten zitten al lang niet meer bij de officiële, gereguleerde trustkantoren
Maar de meest louche klanten zitten al lang niet meer bij de officiële, gereguleerde trustkantoren. Na publicatie van de Panama Papers in 2016 gingen trustkantoren risicovolle klanten weren: zij konden voor hun administratie en bankzaken niet meer bij hen terecht en zochten hun heil bij ‘ondergrondse’, illegale trustkantoren. Economisch onderzoeksbureau SEO probeerde vorig jaar de omvang in kaart te brengen, maar kwam niet verder dan schattingen. De onderzoekers vermoeden dat vijftien procent van de markt ‘ondergronds’ zit, en telden maar liefst 690 adressen waar mogelijk illegale trustkantoren23 zijn gevestigd. Zij zullen met maatregelen tegen trustkantoren niet getroffen worden.
In de chaos en snelheid waarmee Europa reageerde op de Russische agressie is eigenlijk niet goed duidelijk wat we met de sancties hopen te bereiken. Willen we de oligarchen dwarsbomen in de hoop dat zij hun invloed zullen aanwenden om Poetin tot inkeer te brengen? Of willen we zorgen dat de Russische staat geen toegang meer heeft tot de potten geld van oligarchen waarmee ze de oorlog kan financieren? Josep Borrell, hoge buitenlandvertegenwoordiger van de Europese Unie, kwam vorige week niet verder dan: ‘zij die de invasie in Oekraïne faciliteren zullen een prijs betalen24 voor hun daden’.
De sancties drijven oligarchen in de armen van Poetin
Of een geblokkeerde creditcard de oligarchen ertoe zal brengen om Poetin op andere gedachten te zetten is hoogst onzeker. Een enkeling sprak zich uit tegen de oorlog, maar het overgrote deel hield zich stil. Dat is niet gek: Russische oligarchen zijn volledig afhankelijk van de staat. Vallen ze uit Poetins gratie, dan zijn ze hun rijkdom en zelfs hun vrijheid niet zeker. Nu oligarchen in het westen in het nauw zitten, zullen ze alleen maar afhankelijker worden van Poetin, schreef de Russische politiek analist Andrei Kolesnikov vorige week in Foreign Affairs. De sancties drijven hen in de armen van Poetin: ‘de elite is gedoemd om met Poetin tot het bittere einde te gaan25 in Oekraïne. Ze lijken bereid – of gedwongen – om hem te volgen waar hij hen heen leidt.’
Dat maakt het alleen maar urgenter om de vermogens van oligarchen te bevriezen, zodat Poetin daar niet langer over kan beschikken om zijn oorlogskas te vullen. Maar juist die optie lijkt gedoemd te mislukken. De Nederlandse financiële sector is de afgelopen decennia zo sterk verknoopt geraakt met Russisch geld, dat de boel nu moeilijk te ontwarren is. En dus weten we niet hoe effectief de sancties zullen zijn, zegt Dawid Walentek26, die aan de Universiteit van Amsterdam promoveerde op de effectiviteit van sancties. ‘We hebben geen idee of de sancties werken. De economische elite van Rusland heeft meer dan de helft van z’n bezittingen offshore staan. We weten daardoor niet of we oligarchen kunnen raken met sancties.’
De gewone Rus wordt armer van de algemene sancties tegen Russische banken en sectoren, en de ongelijkheid zal toenemen
Wat we wél weten, zegt Walentek, is dat de gewone Rus armer wordt van de algemene sancties tegen Russische banken en sectoren, en dat de ongelijkheid zal toenemen. ‘Het is vooral de gewone bevolking die onder sancties lijdt’, zegt Walentek. ‘En het geld dat oligarchen wél verliezen zullen ze proberen terug te krijgen. We weten uit ervaring dat ze dit uit de eigen bevolking zullen knijpen, Russische oligarchen zijn daar heel goed in. Nadat de sancties zijn opgeheven zal dat geld weer West-Europa in stromen. Dat is hoe het gaat.’
Karlijn Kuijpers
Bron: Investico
Het antwoord is een keiharde NEEN. Het zal alleen de burgers van de EU raken. Die zullen steeds meer knaken moeten neerleggen voor hetzelfde product. Politici zullen iets mompelen van “compensatie voor de laagste inkomens” en daar blijft het bij. Rusland is het zat en laat het ook merken. Al meer dan een eeuw, onder aanvoering van het zooitje uit de afvalput van gesjeesde politici, gerommel vanuit Ukraine. Terwijl iedereen met een geel en blauw vlaggetje als een debiel staat te zwaaien, zitten zij straks te klappertanden van de kou. Het gehalte stinkende mensen zal oplopen, omdat velen niet met koud water zullen willen douchen. Binnenkort lopen de auto kerkhoven vol, omdat velen geen litertje benzine meer zullen kunnen betalen. De burger zal straks niks meer te vreten hebben en langs lege schappen struinen. Ondertussen draait de economie van Rusland als een tierelier. Via hun strategische partners blijven de gelden binnenstromen, er is brandstof genoeg en hun zitten er warmpjes bij met hun eigen gas. Grijnzend kijkt de heer Putin toe hoe al die grootmuilen als de EU,NATO en de VS niks maar dan ook niks kunnen uithalen en aantonen wat een nutteloos orgaan het allemaal is. En u als burger betaalt de prijs. Maar aangezien u door de media bent voorgespiegeld dat Rusland slecht is en Ukraine goed, geeft u de verkeerde de schuld. De politici hebben er geen last van. Het rubberbootje dat zo een oligarch inlevert, daar koopt hij er honderd voor terug plus hij krijgt zijn bootje via via weer in bezit met geld toe. Maar goed de mens is door middel van zijn smartphone en de media horende blind en ziende doof dus verwacht alleen maar meer debiel vlaggewapper en geen actie tegen de werkelijke schuldigen
De sancties raken de Russische oligarchen en Poetin in het bijzonder niet zo’n beetje, maar keihard. Het zijn echte sancties, sommigen heel geraffineerd bewust uitgekozen. Ook de Russische bevolking wordt hard getroffen, zelfs de honderden MacDonald vestigingen in Rusland hebben hun deuren gesloten. Zag een paar dagen geleden nog een reportage waar lange rijen Russen uren in de rij stonden voor een laatste hamburger of Macmaaltijd. Daar komt ook nog bij dat nu al tienduizenden bewuste, vaak hoogopgeleide Russische burgers hun Land verlaten.
Ik kan me niet herinneren dat er in de afgelopen 25 jaar zulke zware sancties opgelegd zijn aan een uit de pas lopend land. Of in het geval Oekraïne een op hol geslagen president Poetin. Poetin die naar het zich laat aanzien misschien wel de grootste vergissing ooit begaan heeft tijdens zijn werkzame politieke leven.
Niet alleen de deskundigen, maar iedereen, d.w.z. ook de amateurs, met de nodige interesse voor de ontwikkelingen is min of meer aan het speculeren geslagen hoe het Oekraïne avontuur dat Poetin voor ogen heeft voor hem zou kunnen aflopen. Sommigen denken aan een soort van paleisrevolutie waarbij Poetin gevangengenomen of gedood wordt. Een andere optie is dat het Poetin lukt om het land Oekraïne in te lijven en er een puppet regiem te installeren die hem, dus Rusland, welgevallig is maar in feite Oekraïne tot een vazalstaat reduceert. Nog zo’n speculatie is dat Oekraïne zich overgeeft ofwel toegeeft aan de Russische eisen en een soeverein land blijft, mits Oekraïne het streven laat varen lid te worden van zowel de EU als de NAVO.
De engste speculatie is het risico dat het Westen loopt ook meegezogen te worden in de oorlog als het nog te lang voortduurt. Bijv. vanwege onvoorziene omstandigheden, foute beslissingen of vergissingen zou de oorlog in Oekraïne tot een wereldoorlog kunnen leiden.
Gisteren hebben Russische buitenlandmedewerkers al laten doorschemeren, eigenlijk een waarschuwing gegeven, dat het niet uit te sluiten is dat zij=het Russische leger, wapenzendingen uit het Westen met bestemming Oekraïne aan flarden zullen schieten. Ja, Vladimir Poetin speelt hoog spel. Zolang hij onvoorspelbaar ‘lijkt’, zal het Westen niet te ver door pushen. Niet omdat de USA en de NAVO landen bang zijn voor het Rusland van Poetin, maar vanwege het verschrikkelijke alternatief dat de wereld, m.n. de Westerse wereld waaronder ook de Oost-Europese landen en Rusland, dan te wachten staat. Dat wil niemand.
Het lijkt symbolisch, maar het is het niet.
Het vermogen van de oligarchen is met name gebaseerd op hun aandelen in bepaalde bedrijven. De Russische bedrijven zijn vrijwel in 1 klap waardeloos geworden, die aandelen kunnen niet meer worden verhanded en de afzetmogeijkheden voor die bedrijven zijn nagenoeg verdwenen. Immers, er kan geen internationaal betalingsverkeer plaatsvinden, dus ligt die handel plat.
En wanneer dat gebeurt dan gaat het heel erg hard omlaag met het vermogen van deze oligarchen. Dus wat vorige week nog 14 miljard was is deze week hooguit nog een paar honderd miljoen, in sommige gevallen al veel minder.
Dus ja, je raakt de oligarchen op deze manier wel en dat vinden ze niet leuk, derhalve zullen ze uiteindelijk druk op Putin gaan uitoefenen. Ook zij snappen dat het voor de toekomst van Rusland niet best is wanneer het vertrouwen in het zakenleven tot onder het vriespunt zakt. Investeerders aantrekken zal dan onmogelijk zijn en zonder investeerders kan Rusland het op de lange termijn wel vergeten.
En vwb al die jachten ?
Heel fijn dat die nu veilig liggen, maar wanneer de oligarchen de kosten niet meer op kunnen brengen of willen brengen dan houdt het ook daar snel mee op. Al die speeltjes kosten ongelofelijk veel geld. Dilbar kost ong 50 miljoen op jaarbasis om in de vaart te houden. Niet erg wanneer je 28 miljard hebt, maar wanneer je nog maar 100 miljoen op je bankrekening hebt staan wil je geen 50 miljoen uitgeven voor een stuk speelgoed.
Bij veel jachten zien we dan ook al dat de bemanning naar huis wordt gestuurd en wordt vervangen door een Russische skeleton crew. Verkoop van de jachten heeft ook geen zin, want geen hond gaat zich aan deze jachten branden.
Anders gezegd, de oligarchen zijn inmiddels gereduceerd tot paupers (vergeleken bij wat ze hadden) en als ze iets niet leuk vinden is het wel dat iemand aan hun geld komt. Er zijn dan ook inmiddels steeds meer oligarchen die van mening zijn dat Putin op moet houden. En die toon hebben we nog nooit eerder gehoord.
@Jobanna: Sterker nog stel Venezuela valt Curacao binnen omdat Maduro vindt dat Curacao tot Venezuela behoort…mensen willen soms de meest waanzinnige dingen goed praten.
Marlon, het is allemaal vreselijk. Maar u haalt een paar soorten conflicten door elkaar.
En dat Rusland de Oekraine binnenvalt kun je niet accepteren.
Denk aan dit. Tijdens de tweede wereldoorlog werden japaners door de Amerikanen in internment kampen in de VS opgesloten.
Een Russische orkest leider in Duitsland werd ontslagen.
Bezittingen van Russische rijken worden in beslag genomen.
Of zij wel of geen een relatie hebben met de Russische regering doet er niet toe.
En als ze ook al een relatie hebben met de Russische elite, so what ? Dit doet me denken aan de Duitse Nazi.
Kijk naar de westerse media. Ook dit doet me denken aan de nazi. Geen woord over Iral, Libie etc. Alsof het geen mensen zijn.
1 miljoen of meer vonden de dood in Irak. Niets van de ICC of de westerse media. Tony Blair, Bush, etc lopen nog rond.
Powel is naar het hiernamaals gegaan en hopelijk komt hij zijn slachtoffers daar in het hiernamaals tegen.
Zeker; het is voor een deel symbolisch. Maar ook deze lieden hebben familie en vrienden,. Ja, ook echte. En die vinden het echt niet leuk. Bovendien moet je het zien in het licht van de vele fysieke, financiele, sociale en psychologische maatregelen. Een totaalpakket, waardoor het leven er bepaald niet prettiger op wordt. Het is en blijft goed om boeven en schurken aan te pakken. Helaas ook als dat ten koste gaat van onschuldigen. Zo werkt dat. Ook wij hier op ons eiland geven miljoenen uit aan beveiliging, opsporing, gevang enz. Geld dat beter beter besteed kan worden aan armoedebestrijding en onderwijs. Met dank aan de te vele boeven en schurken die deze wereld rijk is.