Follow The Money.nl | Lukas Kotkamp
Een Nederlandse boekhouder speelt als getuige een belangrijke rol in een smeergeldproces rond een van ’s werelds grootste handelaren in olie en gas: Vitol. Vanuit Curaçao runde hij voor dit van oorsprong Rotterdamse bedrijf een omvangrijke witwasserette.
Wat is het nieuws?
- De Nederlandse boekhouder Lionel Hanst is kroongetuige in een corruptieproces rond ’s werelds grootste handelaar in fossiele brandstoffen Vitol. Hanst zette voor Vitol bv’s op in Curaçao die gebruikt werden voor het betalen van smeergeld aan ambtenaren in Latijns-Amerika.
- Hoewel Vitol in 2020 schikte met Justitie in de Verenigde Staten, staat een betrokken medewerker, Javier Aguilar, deze maand terecht in de rechtbank van New York.
- Met deze zaak laat de Amerikaanse Justitie zien dat ook individuele medewerkers die de fout in gaan, kunnen rekenen op strafvervolging.
Waarom is dit belangrijk?
- De procedures tegen Vitol lijken onderdeel van een grotere Amerikaanse campagne om corruptie en witwassen in de wereldwijde grondstoffenhandel aan te pakken. Meerdere bedrijven worden op dit moment onderzocht in de VS.
- Deze bedrijven hebben hun werkzaamheden goeddeels ondergebracht in Nederland. Dat geldt niet alleen voor het Rotterdamse Vitol, maar ook voor diens concurrenten Glencore, Trafigura, Gunvor en Mercuria.
‘Ik begreep al snel dat wat ik deed niet legaal was,’ oordeelde Lionel Hanst, een boekhouder met dertig jaar ervaring, over de witwasserette die hij draaide op Curaçao. ‘Ik gebruikte twee bedrijven en imiteerde slechts wat ik elders had gezien.’
Hanst (62), gezet, met een dun montuur geklemd op het puntje van zijn neus, stond begin februari van dit jaar in de rechtbank van het Oostelijk District, New York. Het is deze rechtbank waar menige onenigheid in de mondiale haute finance wordt beslecht. Nu was het de beurt aan de Nederlander om zijn zegje te doen. Hanst was er voor zijn rol in een smeergeldaffaire rond het grootste private handelshuis in olie en gas ter wereld: het Rotterdamse Vitol.
Vitol is al enkele jaren doelwit van de Amerikaanse justitie. In 2020 bekende het bedrijf schuld in een grote corruptiezaak en kocht het voor 135 miljoen dollar verdere strafvervolging af. Tussen 2014 en 2020 betaalde Vitol smeergeld in onder meer Ecuador, Brazilië en Mexico in ruil voor lucratieve contracten met staatsoliebedrijven.
Maar het team van de FBI dat internationale corruptie, witwassen en kleptocratie onderzoekt, laat het bedrijf sinds de schikking niet met rust. In de zaak die in februari op de rol stond werd een individuele medewerker vervolgd: Javier Aguilar, een voormalig handelaar van het bedrijf. Aguilar, die zelf voor 75 miljoen dollar aan aandelen in Vitol bezat, wordt verdacht van omkoping.
Deze spelers zijn niet zelden actief in landen en sectoren met een torenhoog risico op corruptie
Met deze zaak laat de Amerikaanse Justitie zien dat ook individuele medewerkers die de fout in gaan, kunnen rekenen op strafvervolging. Hanst speelt in dit proces de typische rol van kleine vis die wordt gebruikt om een grotere mee te vangen. Hij richtte op Curaçao bv’tjes voor Vitol op waar meer dan 18 miljoen euro aan smeergeld doorheen stroomde, bedoeld voor ambtenaren in Latijns-Amerika.
De boekhouder zat hiervoor bijna twee jaar geleden zelf in het beklaagdenbankje. Hem werd witwassen ten laste gelegd, maar hij koos eieren voor zijn geld en bekende direct schuld. Deze februari getuigde hij tegen Aguilar.
Dunne marges, vette winsten
De van oorsprong Rotterdamse grondstofgigant Vitol werd in 1966 opgericht als simpele handelsmaatschappij. Rotterdammers Henk Viëtor en Jacques Detiger vervoerden met hun bedrijfje olie over de Rijn naar Duitsland. In de halve eeuw erna groeide de onderneming uit tot een van de grootste energiehandelaren ter wereld, met kantoren in Singapore, Genève en Houston.
Met een omzet van ongeveer een half biljoen euro in 2022 is Vitol het grootste bedrijf van Nederland en een van de grootste ter wereld. Dankzij de oorlog in Oekraïne bedroeg de winst in 2022 om en nabij de 14,5 miljard euro: meer dan de winst van de zes voorgaande jaren bij elkaar opgeteld, volgens de Financial Times.
Anders dan grote energieproducenten als Shell, werken handelshuizen als Vitol vooral als tussenschakel. Goudmijnen, olieputten of andere plekken waar grondstoffen worden gedolven, zijn wijdverspreid over de wereld. Handelshuizen als Vitol verzamelen deze stoffen, kopen ze op, en verkopen ze door. Het zijn onmisbare schakels tussen grondstofproducenten en consumenten.
Maar de marges zijn dun. In de jacht naar winst zijn deze spelers daarom niet zelden actief in landen en sectoren met een torenhoog risico op corruptie, waar meer rendement te halen valt. Dit verklaart de interesse van het Amerikaanse Openbaar Ministerie in grote grondstoffenhandelaren. De afgelopen jaren startte het onderzoeken naar meerdere bedrijven (zie kader).
Met de zaak tegen Vitol trapten de Amerikanen in 2020 een reeks strafprocessen af tegen de grootste grondstoffenhandelaren ter wereld. Glencore, een handelshuis in energie en metalen, schikte in 2023 in de Verenigde Staten voor 1,1 miljard dollar voor corruptie in maar liefst acht landen.
Ook concurrenten van Vitol als Trafigura en Gunvor worden op dit moment onderzocht in de Verenigde Staten wegens corruptie in onder meer Brazilië en Ecuador. Naar verwachting zullen ook zij schikken. Beide bedrijven hebben hier dit jaar aanzienlijke bedragen voor opzij gezet: respectievelijk 127 en 650 miljoen dollar.
Opvallend is dat veel van deze bedrijven hun werkzaamheden goeddeels hebben ondergebracht in Nederland. Dat geldt niet alleen voor het Rotterdamse Vitol, maar ook voor diens concurrenten Glencore, Trafigura, Gunvor en Mercuria. Dit om fiscale redenen en vanwege de vele belastingverdragen die Nederland heeft met andere landen.
Het in Houston gevestigde Vitol Inc, dat in 2020 een schikking trof met het Amerikaanse Openbaar Ministerie, is dan ook een volle dochter van de Nederlandse Vitol Holding bv. Of het Nederlandse Openbaar Ministerie partij was in het onderzoek is niet bekend. Het Openbaar Ministerie doet hierover geen uitspraken.
Lion-Oil by Lionel
Hanst bekende in 2022 schuld voor zijn rol in de smeergeldaffaire. Er werd beslag gelegd op een miljoen euro aan crimineel verkregen geld en hij kreeg een contactverbod met andere verdachten in het Vitol-dossier. Ook is er kans dat de boekhouder de gevangenis in zal moeten, al is nog niet duidelijk voor hoe lang. De officier van justitie sprak tijdens de zitting over een periode van ‘87 tot 108 maanden’, oftewel: zo’n acht jaar. Zijn borgsom is vastgesteld op 100 duizend dollar.
Het Amerikaanse OM heeft met Hanst een waardevolle government witness – een soort kroongetuige – in huis gehaald. Wie waren er hoger in de pikorde bij Vitol betrokken bij de corruptie? Wie wisten wat en waarover? Het was aan Hanst om die vragen te beantwoorden.
Een ambtenaar verklaarde dat hij, behalve door Vitol, ook is omgekocht door diens concurrenten
Vanwege zijn rol was de boekhouder bij machte ‘een beeld van de misdaden van de beklaagde vanuit elke hoek’ te schetsen in deze zaak over ‘toegang’, ‘invloed’ en ‘hebzucht’, aldus de officier van justitie in zijn openingsstatement deze februari.
Hanst stelde niet teleur. Hij vertelde de rechtbank dat hij, voor zijn diensten voor Vitol, twee brievenbusfirma’s op Curaçao oprichtte: Lion-Oil bv (een woordspeling op zijn eigen voornaam) en Zanza Oil bv, naar het gelijknamige roodharige personage uit Game of Thrones, een serie waar zijn dochter fan van is.
Omzeilde controle
Via deze twee firma’s voerde Hanst routineus boekhoudkundige klusjes uit die verhulden dat Vitol smeergeld betaalde in ruil voor lucratieve contracten. Zo ontving hij op 7 maart 2018 een e-mail met daarin 39 valse facturen voor ‘adviesdiensten’.
Hanst vroeg direct zijn contact bij Vitol, Javier Aguilar, welke vervolgstappen hij moest nemen. Aguilar, die zich verschool achter schuiladressen als [email protected] en [email protected], droeg hem op: ‘Doe iedere vijftien dagen betalingen van niet meer dan 150 duizend euro per keer. Ze moeten geduld hebben.’ Na deze opdracht kreeg de boekhouder 750 duizend euro van de Britse rekeningen van Vitol gestort op zijn Curaçaose bankrekeningen.
Hanst maakte dit geld vervolgens over naar bankrekeningen in de Verenigde Staten en Panama, waarna het zijn weg vervolgde naar ambtenaren in Latijns-Amerika. Hanst bekende in 2022 dat hij wist dat de ‘adviesdiensten’ waarvoor de facturen waren nooit zijn uitgevoerd. In andere woorden: dat hij medeplichtig was aan fraude.
Tussen april 2015 en september 2020 ontving Hanst regelmatig van dit soort opdrachten en vervalste facturen; ofwel van zijn contacten in Latijns-Amerika, ofwel van een van de e‑mailadressen waarachter Aguilar zich verschool.
Tijdens de zitting in New York getuigde een financieel directeur van Vitol dat de betalingen aan Hanst mogelijk buiten de boekhouding zijn gehouden. Aguilar deed zijn betalingen aan Hanst handmatig en Vitol voerde geen controles uit op geldstromen die niet zijn geautomatiseerd. Dat ‘kan een manier zijn om interne controles te omzeilen,’ citeert nieuwssite Bloomberg de financieel directeur.
Hoger in de pikorde
Tijdens de zittingsdagen in New York kwamen dankzij de getuigenissen van Hanst en anderen nog meer feiten boven water over betaalde smeergelden in Latijns-Amerika. Een Ecuadoriaanse voormalig ambtenaar verklaarde dat hij, behalve door Vitol, ook is omgekocht door diens concurrenten Trafigura en Gunvor. Tegen deze twee bedrijven lopen op dit moment strafrechtelijke onderzoeken in de VS. Geen van beide wilde hierover vragen beantwoorden van Follow the Money.
Voormalig Vitol-handelaar Javier Aguilar hangt een celstraf van twintig jaar boven het hoofd voor zijn rol in de smeergeldaffaire. Zelf ontkent hij de beschuldigingen en beweert dat hij er is ingeluisd door iemand hoger in de pikorde bij Vitol.
De relatie tussen Vitol en Aguilar lijkt inmiddels een duurzame breuk te hebben opgelopen. Aguilar wordt er namelijk ook nog van beschuldigd een miljoen euro van zijn oud-werkgever te hebben gestolen. Ook hiervoor zou hij gebruik hebben gemaakt van bv’s van Lionel Hanst. Met het geld kocht hij volgens het OM in New York kunst en betaalde hij de echtscheiding van zijn vrouw. Wie weet wat Hanst over deze zaak nog te melden heeft.
Een vonnis in de zaak tegen Aguilar en een uitspraak over de strafmaat voor Hanst worden in de komende weken verwacht.
Lionel Hanst en Vitol reageerden niet op vragen van Follow the Money.
Bron: Follow The Money.nl
Een Nederlandse boekhouder.
Gewoon een YDK
En wij maar braaf belasting betalen en arm blijven