‘Bij zijn uitverkiezing dreigt een Venezolaans scenario’ |  Kees Broere

Over een week kiest Curaçao een nieuw parlement. Alles draait om Gerrit Schotte, de voor omkoping veroordeelde oud-premier die pleit voor volledige onafhankelijkheid van het ‘koloniale’ Nederland. ‘Gaat dit ontploffen?’

Zijn naam kan nauwelijks Nederlandser klinken: Gerrit Schotte. Maar zijn politieke ideeën zijn uitgesproken anti-Nederlands. Dat laatste wil Schotte ook graag laten horen. ‘Volk van Curaçao’, zo begon hij onlangs een persconferentie. Alleen daar immers ligt zijn loyaliteit. Daarna liet hij Nederland weer eens alle hoeken van zijn partijkantoor zien.

Schotte zegt Curaçao volledig onafhankelijk te willen maken. Geen probleem, zo zou premier Mark Rutte reageren. Rutte mag het immers graag herhalen: wil een van de Caribische eilanden binnen het koninkrijk onafhankelijk worden? Eén telefoontje is genoeg om het proces op gang te brengen.

Veel politici in Nederland willen met plezier van de Caribische eilanden afscheid nemen. Maar als vroegere kolonisator (en baas van de slavenhandel in het gebied) is Den Haag aan allerlei internationale verdragen gebonden.

Andersom geldt dat Caribische politici zoals Gerrit Schotte wel kunnen pleiten voor onafhankelijkheid, maar tegelijkertijd weten dat, in het referendum dat daarvoor nodig is, hun bevolking daarvoor vooralsnog niet zal kiezen. Wat beide groepen bindt, is het verlangen naar minder Nederlandse bemoeienis.

Gevaarlijke vrienden

De geboren en getogen Curaçaoënaar Schotte (42), leider van de Movementu Futuro Korsou (MFK), is lid van het parlement op het Caribische eiland. Hij was eerder premier. En: hij is veroordeeld wegens valsheid in geschrifte, witwassen en ambtelijke omkoping, een uitspraak waartegen hij in hoger beroep is gegaan. Ondertussen lijkt vrijwel de hele Curaçaose politiek om hem te draaien.

Schotte is voor velen een held, en voor niet minder mensen een schurk die, gezien zijn populistische ambities en mogelijk gevaarlijke vrienden, het hele eiland over de rand van de afgrond zou kunnen sleuren. Hij is ook een man die zichzelf weet op te zwepen. Hij is vrolijk en hoffelijk, maar zet hem voor een microfoon of voor een publiek en de slimme redenaar in hem komt met steeds luidere stem naar boven.

Schotte heeft de pers, plus de nodige hard klappende aanhangers, naar zijn hoofdkantoor laten komen. Hij wil nog eens uitleggen waarom Nederland zijn Curaçao tot ‘een compleet circus’ omtoverde: omdat het Openbaar Ministerie op het eiland besloot tot een inval in zijn huis en in dat van een partijgenoot. Die zaak betreft mogelijke omkoping van een derde parlementslid. Maar daarom gaat het niet op de eerste plaats.

‘Het is een aanval op onze democratie’, zegt Schotte. Zijn verweer, en dus ook zijn tirades aan het adres van Nederland, maken hem geliefd bij zijn kiezers in het armere deel van de samenleving. De rolverdeling: Schotte gromt over de vermeende leiband van Nederland; zijn kiezers juichen, maar weigeren te bijten in het aas van de onafhankelijkheid.

“God beware me dat de band helemaal wordt doorgesneden”

De vakantiegangers, uit Nederland, de Verenigde Staten of landen in de regio, krijgen hiervan niets mee. Zij liggen tevreden op de stranden, rum en witte wijn binnen handbereik, of komen van hun enorme cruiseschepen om de prachtige binnenstad van Willemstad te verkennen. Maar op het eiland gist het in politieke kringen als haast nooit tevoren.

Electorale instabiliteit

Hoogleraar Gilbert Cijntje is in staat een lijn naar het verleden te trekken. Hij promoveerde aan het eind van de vorige eeuw op ‘electorale instabiliteit op Curaçao’. Cijntje, die wekelijks ook een talkshow heeft op een van de vele lokale radiostations op Curaçao, kan er zelf om lachen. ‘Instabiliteit, ja. Dat is dus nog altijd zo.’

Dit keer begon het allemaal op 12 februari van dit jaar. Het eiland, sinds 2010 een zelfstandig land binnen het koninkrijk, beleefde de val van het kabinet-Koeiman, dat nog maar zo’n drie maanden daarvoor was beëdigd. De MFK van Schotte nam het initiatief tot een nieuwe meerderheidscoalitie en wilde doorregeren, maar Koeiman had al nieuwe verkiezingen uitgeschreven. Die staan voor 28 april gepland.

Nederland heeft, door middel van een zogeheten aanwijzing via de Rijksministerraad, de organisatie van die verkiezingen in handen gelegd van de gouverneur op Curaçao. Veel mensen op het eiland, maar ook in Nederland, zijn bang dat de MFK, de partij van Schotte, haar macht zal weten uit te breiden. Bij de vorige verkiezingen was de MFK immers op een haar na de grootste.

De Nederlandse SP-politicus Ronald van Raak is een van de meest uitgesproken critici van Schotte. Hij noemde hem een ‘stroman van de maffia’, van internationale drugs- en gokbazen.

‘Vergis je niet’, zegt een juridisch ingevoerde waarnemer op het eiland, ‘wie 20 miljoen kan besteden aan een verkiezingscampagne, kan hier met zijn overwinning een heel land kopen. Schotte is iemand zonder enig moreel kompas. Als hij opnieuw aan de macht zou komen, dreigt voor Curaçao een rampscenario à la Venezuela.’

Dergelijke redeneringen, menen de aanhangers van Schotte, zijn typerend voor de houding van de Makamba’s, de Nederlanders. Die immers zijn op Curaçao druk hun eigen belangen vast te houden en schilderen Schotte daarom af als de boeman.

Hoogleraar Cijntje: ‘Nederland heeft hier nog steeds flinke economische belangen. Grote bedrijven als Shell mogen dan weg zijn, het midden- en kleinbedrijf is hier stevig vertegenwoordigd in sectoren als onroerend goed en het toerisme. En als straks off-shorevoorraden aan olie en gas gewonnen kunnen worden, wil Nederland daarvan meeprofiteren.’

Volgens Cijntje heeft Schotte in zijn steeds fellere kritiek op het ‘koloniale’ Nederland (‘Mijn volk! Open de ogen!’, zo riep Schotte eerder) een redelijk punt: ‘Het is o zo duidelijk dat Nederland hier zijn eigen belangen verdedigt. Dat zal ook niet snel veranderen. En Nederland weet: de Curaçaoënaars zullen de band met Nederland niet doorsnijden. Het Nederlandse paspoort kent ook voor hen nog te veel voordelen.’

Makkelijk schieten

Joop Kusters en Ronald Lieuw, respectievelijk de voorzitter en directeur van de Curaçaose werkgeversorganisatie VBC, zijn het met dit laatste eens. Ondanks al het gekrakeel over onafhankelijkheid, waarover in een referendum gestemd zou moeten worden, is hooguit 7 procent van de bevolking hiervoor te porren. Het kleine eiland met zo’n 150 duizend inwoners heeft ook niet de middelen om geheel op eigen benen te staan.

‘Schotte probeert met Nederland een gezamenlijke vijand te creëren’, zegt Kusters. ‘Op de vroegere kolonisator is het natuurlijk altijd makkelijk schieten. Maar Nederland geeft met het Koninkrijksstatuut voor Curaçao wel de waarborg dat ook hier de regels van de rechtsstaat gelden. God beware me dat die band helemaal doorgesneden zou worden.’

Kusters en Lieuw signaleren buiten de politiek een veel dieper probleem voor het Caribische eiland. ‘De economie staat er al twintig jaar niet goed voor. De groei is amper een half procent, terwijl je in de regio 2 tot 3 procent ziet’, zegt Lieuw. ‘Er zijn onvoldoende middelen om groei te financieren. En daarbij komt de ramp van de werkloosheid. Die ligt hoger dan 13 procent. En erger, bij jongeren is die zelfs 37 procent.’ En dat voor een eiland dat ooit een van de welvarendste in de regio was.

Nederland heeft met een dergelijke economische crisis wel degelijk ook zelf te maken. Jongeren op Curaçao met talent en voldoende financiële steun kiezen ervoor na hun middelbare school in Nederland verder te studeren. Velen van hen zoeken daarna een baan in het vroegere koloniale moederland. Met wisselend succes. En ondertussen meent Nederland, zo bleek dezer weken met de ingreep in het Curaçaose bestuur, zijn ‘waarborgfunctie’ voor een democratisch eiland te moeten vervullen.

De Curaçaose bestuurskundige Miguel Goede is een expert op het gebied van ‘goed bestuur’. Hij ziet zijn eiland meegaan op de stroom van populistische politiek die de regio al kent met landen als Venezuela en de Verenigde Staten. ‘Wanneer je als land, zoals Curaçao, al tijden geen significante economische groei meer meemaakt, neemt de voedingsbodem voor populisme enkel toe. De kloof tussen rijken en armen hier wordt steeds groter.

Een enorme tweedeling. Helmin Wiels (de in 2013 vermoorde politicus, red.) koos voor het nationalisme. Gerrit Schotte, een intelligente man, kiest voor populisme. Curaçao kent een zeer materialistische cultuur. Maar het risico is steeds groter dat daarin corrupte en criminele krachten het voor het zeggen krijgen.’

Stemmen op 28 april

De verkiezingen van 5 oktober 2016 werden nipt gewonnen door de partij MAN van Wesley Koeiman. MAN kreeg 168 stemmen meer dan de MFK van Gerrit Schotte. Koeiman werd premier van een coalitie die algemeen bekend stond als ‘Nederlandgezind’.

In februari verloor het kabinet zijn meerderheid in de Staten, het parlement van Curaçao. De MFK vormde met andere partijen een nieuw kabinet, maar het bewind-Koeiman had al nieuwe verkiezingen uitgeschreven.

Die moeten op 28 april plaatsvinden. Elf partijen strijden om de 21 zetels in de Staten. Curaçao kent weinig ervaring met uitgebreide opiniepeilingen, dus is er weinig bekend over precieze steun binnen de bevolking.

Goede ziet hierin niet snel verbetering komen. ‘Ik hoop dat het nog niet te laat is. Maar dat Nederland het nodig vindt om in te grijpen, is goed te begrijpen. Schotte zegt dan dat Nederland zich als kolonisator gedraagt. Maar kun je het niet omdraaien? Het wangedrag van Curaçao zelf lokt het Nederlandse optreden uit. Minister Plasterk (van Koninkrijksrelaties, red.) heeft zich in het verleden misschien juist wel te slap opgesteld.’

Met het ingrijpen van Nederland heeft de gouverneur van Curaçao, de Curaçaose Lucille George-Wout, verregaande bevoegdheden om op 28 april vrije en eerlijke verkiezingen te garanderen voor de Staten, het parlement van 21 zetels. Wat de uitslag ook wordt, een snel einde aan het politieke gekrakeel wordt daarmee niet verwacht. En daaronder, zo menen zowel aanhangers als felle critici van Gerrit Schotte, zal de sociaal-economische achteruitgang zich steeds feller doen gelden.

Hoogleraar Cijntje trekt nóg een lijntje naar het verleden. ‘In de jaren zestig van de vorige eeuw zag je een vergelijkbaar verschil tussen de haves en de have-nots. Daarin speelde toen ‘huidskleur’ ook een rol. Het liep uit op de bloedige opstand van 30 mei 1969. Kleur speelt nu geen rol meer; maatschappelijke positie wel. We zitten in een zware crisis. We moeten oppassen dat die niet in ons gezicht ontploft.’

Hoe verhoudt Nederland zich tot Curaçao?

Curaçao is sinds 10 oktober 2010 een zelfstandig land binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Hetzelfde geldt voor Aruba, dat al langer een ‘status aparte’ had, en St. Maarten. Nederland is wel verantwoordelijk voor Buitenlandse Zaken en Defensie. Bonaire, Saba en St. Eustatius zijn zogeheten ‘bijzondere Nederlandse gemeenten’.

Daarnaast is in het Koninkrijksstatuut geregeld dat de Rijksministerraad, waarin ook de gevolmachtigde ministers van de drie Caribische landen zitten, oog houdt op zaken als goed bestuur, mensenrechten en het handhaven van een democratische rechtsstaat. Daarom ook kon de Raad onlangs ingrijpen op Curaçao en de uitvoering van de verkiezingen in handen leggen van de gouverneur. Die gouverneur is de vertegenwoordiger van de koning, die het staatshoofd van het koninkrijk is. De gouverneur is onschendbaar. Hij of zij heeft geen politieke taken (die liggen bij het kabinet van het betreffende eiland). Het staatshoofd benoemt de gouverneur.

Curaçao is sinds 10 oktober 2010 een zelfstandig land binnen het Koninkrijk der Nederlanden. Hetzelfde geldt voor Aruba, dat al langer een ‘status aparte’ had, en St. Maarten. Nederland is wel verantwoordelijk voor Buitenlandse Zaken en Defensie.

Bonaire, Saba en St. Eustatius zijn zogeheten ‘bijzondere Nederlandse gemeenten’.

Daarnaast is in het Koninkrijksstatuut geregeld dat de Rijksministerraad, waarin ook de gevolmachtigde ministers van de drie Caribische landen zitten, oog houdt op zaken als goed bestuur, mensenrechten en het handhaven van een democratische rechtsstaat. Daarom ook kon de Raad onlangs ingrijpen op Curaçao en de uitvoering van de verkiezingen in handen leggen van de gouverneur.

Die gouverneur is de vertegenwoordiger van de koning, die het staatshoofd van het koninkrijk is. De gouverneur is onschendbaar. Hij of zij heeft geen politieke taken (die liggen bij het kabinet van het betreffende eiland). Het staatshoofd benoemt de gouverneur.

Dit is het eerste artikel van Kees Broere als correspondent voor Caribisch Nederland en Suriname.

Bron: Volkskrant /Knipselkrant BearingPoint/KPMG