Bade steekt zijn duim omhoog.

Instituto Buena Bista

De tentoonstelling, All You Can Art, gaat over tien jaar Instituto Buena Bista (IBB). Nog niet zo lang geleden zat Bade samen met medeoprichter Tirzo Martha op het kantoor van Rhuggenaath uit te leggen wat dat instituut allemaal deed: jongeren voorbereiden op een studie aan een kunstacademie in Nederland. Kunstprojecten organiseren met ouderen, met scholieren, met psychiatrische patiënten. Internationale kunstenaars uitnodigen voor een residency. Een nieuwe collectie hedendaagse kunst voor het eiland opbouwen.

‘Iedereen’, had Bade tijdens dat gesprek op het ministerie gezegd, ‘iedereen in Nederland kent Tania Kross en Izaline Calister. Tirzo en ik zijn in de beeldende kunst van hetzelfde kaliber en jouw regering zou daar trots op moeten zijn.’

Nu is Rhuggenaath de tweede minister uit het kabinet die in zee gaat met de mannen van IBB. Achter de hoge muur van de nieuwe jeugdgevangenis wordt volgende week begonnen met het maken van een wandschildering. Een Madonna met kind, maar dan anders: Madonna is een donkere vrouw met blingbling, haar kind een kleuter in Adidas-kostuum. Het is een schilderij van de Nederlandse kunstenaar Frans Franciscus. Het ministerie van Justitie betaalt zijn kosten.

Waar de minister van Cultuur is in dit verhaal, en of het niet logischer zou zijn dat zíj in Rotterdam een openingstoespraak houdt? ‘Tirzo en ik nemen haar totaal niet serieus. Net als de meeste mensen in Curaçao houdt de minister van Cultuur van folklore.’

Swa noemen ze elkaar. Broer. David Bade (46), geboren op Curaçao, een van Nederlands bekendste beeldend kunstenaars, is het opgewonden standje en de onvermoeibare pleitbezorger van het IBB. Martha, vijf jaar ouder, grote naam in de Cariben, is de man die deuren opent in buurten waar anders nooit kunst komt.

Ze ontmoetten elkaar in 2003. ‘Quality meets quality’, zegt Bade over de onmiddellijke klik die ze voelden. Meer nog dan waardering voor elkaars werk moeten ze de missionaris in elkaar hebben herkend. Geen kansen op het eiland voor jongeren die kunstenaar willen worden? Geen waardering voor hedendaagse beeldende kunst? Dan gaan ze daar toch zelf voor zorgen?

Reflection

Beiden zijn opgegroeid in gezinnen die oog hadden voor mensen die het minder hebben getroffen. Bade’s vader was leraar, Martha’s vader werkte met jongeren. Kunst was voor Bade en Martha niet alleen een voertuig om zelf succes mee te behalen. Ze lieten ouderen en jongeren ervaren wat het is creatief te zijn en samen iets te maken. Ze maakten praalwagens voor de jaarlijkse Carnaval Parade met psychiatrische patiënten. Met verstandelijk en lichamelijk gehandicapten werkten ze aan een beeldentuin. Op lagere scholen maakten ze muurreliëfs.

Omdat hun ambitie verder reikte dan het organiseren van een paar losse projecten, richtten ze in 2006 Institut Buena Bista op. Het eerste jaar schreven zes jongeren zich in. In 2010 twintig. Nu lopen er elk schooljaar vijftien eerstejaars, en evenveel tweedejaars studenten rond.

Instituto Buena Bista is gehuisvest in een paviljoen op het terrein van de psychiatrische kliniek Capriles, net buiten het centrum van Willemstad. Open ateliers rond een dorre binnentuin met hier en daar kunstwerken van gebruikt hout en autobanden. Onder een afdak liggen oude postzakken metershoog opgestapeld: voor jaren te gebruiken als schildersdoek of materiaal voor een installatie. Reflection, staat er groot op een van de muren geschilderd, naast een ayatollah met het logo van McDonald’s op zijn hoofddeksel.

In de schaduw zijn studenten aan het werk. Over twee dagen moeten ze beelden presenteren die ze hebben gemaakt voor het plaatselijke tuincentrum. De eigenaar had IBB benaderd met de vraag of ze meubels voor hem wilden ontwerpen of potten wilden beschilderen. Maar wat hier ontstaat, heeft in de verste verte niets te maken met de versiering die de man voor ogen had.

Dit is de IBB-methode in een notendop: méér dan een op zichzelf staande opleiding, waar binnen de veilige muren van het instituut kunstenaars worden gekweekt, staat IBB in permanente verbinding met de samenleving.

Komt er een verzoek zoals dat van het tuincentrum, dan gaan Bade en Martha het gesprek aan. Dat kunst niet om versieren gaat, maar om expressie. dat het erom gaat iets aan de kaak stellen, om te prikken en uit te dagen. Dan stellen ze voor om een lading bloempotten te bezorgen en doen de studenten research naar materialen die voor de potten zijn gebruikt, naar pesticiden en planten, plastic en natuur. Die research leidt tot een idee en het idee tot een vorm, zoals een 2 meter hoge ‘pesticidenverschrikker’ van petflessen, plastic bestek en een uit elkaar gehaald dashboard van een afgedankte Mitsubishi.

Workshops voor jonge delinquenten

Je moet voortdurend op scherp staan om mogelijkheden te zien voor samenwerking, zegt David Bade. Vraagt een langslopende verpleger van Capriles of ze een van de enorme houten katrollen mogen meenemen, om op te zitten, komt er een tegenvoorstel: wat als we er samen met de psychiatrische patiënten een kunstproject van maken? Zegt de directeur van de jeugdgevangenis ‘ja’ op een muurschildering, dan wordt een vervolgtraject van workshops voor jonge delinquenten in het vooruitzicht gesteld.

Gelukkig staan Martha en hij er niet alleen voor. Twee oud-studenten geven inmiddels les aan de eerstejaars en elke vier maanden komt er een nieuwe artist in residence uit Nederland die intensief met de leerlingen samenwerkt.

Marvi Johanna Zapata houdt haar T-shirt omhoog. In haar zij staat het zwart-witte logo van IBB in flink formaat getatoeëerd. Wie wil begrijpen hoe belangrijk IBB voor studenten kan zijn, hoeft zich maar de vraag de stellen: welke student in Nederland zou rondlopen met het beeldmerk van zijn universiteit op zijn lichaam?

Marvi Johanna is student van het allereerste uur. Colombiaanse van komaf, opgegroeid in een arm gezin, middelbare school gedaan in Curaçao, altijd veel getekend, maar niet bestand tegen de druk een beroep te kiezen waarmee ze genoeg verdient om haar familie te onderhouden.

Tot ze in 2006 over het IBB hoort, en zich met een map tekeningen meldt bij Martha en Bade. Eerste bepalende moment: ze houden haar voor dat ze voor zichzelf moet kiezen, omdat ze anders niet gelukkig wordt. ‘En weet je wat het meeste voor me heeft betekend?’, zegt Zapata terwijl ze een sjekkie rolt. ‘Dat ze meteen al een tekening van me kochten en me daarmee het vertrouwen gaven: je kunt geld verdienen met wat je leuk vindt.’

Lesgeven op het Instituto Buena Bista is lesgeven, opvoeden en coachen tegelijk. De studenten, in leeftijd variërend van 15 tot 25 jaar, komen uit alle lagen van de bevolking, vaak uit eenoudergezinnen. Er zijn leerlingen bij die als autist werden weggezet, maar opbloeiden toen ze zich eenmaal creatief konden ontwikkelen. Die voor het eerst boeken gingen lezen. Die leerden dat bij het kunstenaarschap een kritische geest hoort, goed kunnen argumenteren en jezelf presenteren. Die ook, als het nodig is, een schop onder hun kont krijgen: hoezo denk je dat je kunstenaar bent als je een gezicht kunt tekenen alsof het een foto is, dat kunnen zoveel mensen op dit eiland, doe eens iets anders, maak het jezelf eens moeilijk.

Kunstklimaat

In Bade, en meer nog in Martha, zien ze een vader die ze, ook als ze al lang en breed in Nederland studeren, bellen als ze worstelen met persoonlijke problemen.

Toen Marvi Johanna in haar eindexamenjaar op de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam stukliep op een docent die haar testte op eigenzinnigheid, waren het Bade en Martha die haar opvingen door haar een residency aan te bieden en workshops te laten geven op het IBB. Dat ging zo goed, dat ze inmiddels op de loonlijst staat als docent. ‘Als Tirzo en David er niet waren geweest’, vat ze de betekenis van IBB samen, ‘was ik nu een gefrustreerde plastisch chirurg geweest die elke dag aan de cocaïne zat.’

Zon, zee, wind: het klimaat op Curaçao is hard en verwoestend. Je kunt je spoor van kunst in de openbare ruimte trekken, en dat heeft IBB gedaan, maar na een paar jaar is het meeste vervaagd, afgebroken, omgevallen of door de mieren aangevreten, als mensenhanden er al niet met de witkwast overheen zijn gegaan.

Zegt dat laatste iets over het kunstklimaat op het eiland?

Ja, dat zegt het. Ga ter vergelijking ook maar eens kijken in het Curaçaos Museum, de eerste beeldende kunstinstelling op het eiland, opgericht in 1948: daar hangen een Willink, Fernhout en Sluyter te schimmelen in hun lijsten, en er is geen geld om ze op te knappen.

Rotzooi, noemen veel Curaçaoënaars de kunst die door IBB’ers wordt gemaakt. ‘Het is allemaal zo negatief’, kreeg David Bade onlangs nog te horen van de eigenaresse van een galerie op het eiland.

En als minister Rhuggenaath wordt rondgeleid op het instituut ter voorbereiding op zijn openingsspeech in Rotterdam, hoor je hem wel zeggen dat Curaçao dit soort ondernemingslust nodig heeft en dat IBB jongeren leert te gaan waarin je gelooft, maar wat echt blijft hangen is de opmerking, onder gelach van zijn vierkoppige entourage, in de binnentuin: ‘Dit doet me denken aan de tuin van mijn oom. Die was ook altijd zogenaamd auto’s aan het fixen.’

Het kwaadst krijg je Bade en Martha door te zeggen dat IBB geen rekening houdt met de realiteit. Tirzo Martha pakt er een boek bij dat verscheen bij een tentoonstelling van Yubi Kirindongo, lieveling van de Curaçaose kunstelite, en leest hardop voor: ‘Door internationale kunstenaars uit te nodigen en te laten werken met de studenten creëer je het beeld dat hedendaagse kunst alleen conceptuele kunst is, en zo zullen de studenten hun identiteit kwijtraken en vergeten dat Curaçao een eiland is met wortels in de Afrikaans-Caribische geschiedenis. Kunst uit het westen is avant-gardekunst voor een elite. Niet voor ons.’

Dan zegt Bade, trekkend aan zijn sigaar: ‘We zijn verdorie elke dag bezig met het volk!’

Ander concept van schoonheid

Een ander, veelgehoord geluid, nemen ze wel serieus: dat je kunstenaars in Nederland kunt opleiden, dat je kunt stimuleren dat ze terugkomen om de beeldende kunst op Curaçao een boost te geven, maar dat er voor die 45 studenten die inmiddels zijn afgeleverd, echt geen werk is. Ze beseffen: ze zijn tien jaar geleden met enorme ambitie en idealisme begonnen, hebben aan alle poorten gerammeld. Nu hebben ze ook de verantwoordelijkheid om deze mensen een toekomst te bieden. En te zorgen dat ze het niveau vasthouden dat ze in Nederland hebben bereikt. Martha: ‘Want wat je ziet, is dat iemand met een diploma op zak terugkomt en het eiland en alle gewoonten en smaken zo heeft gemist, dat het decoratieve weer snel om de hoek komt kijken. Als we dat laten gaan, vertroebelt het alles waarvoor we zo hard hebben gewerkt.’

Paviljoen Esmeralda, naast het gebouw waar IBB huist, oogt als een white cube, maar dan met houten shutters en een open galerij. Stap er binnen en je ziet de toekomst van IBB. Grote zalen waar straks de Collectie IBB permanent zal worden tentoongesteld. Een nieuwe bibliotheek, waar 3.500 kunstboeken eindelijk in glazen kasten kunnen worden gezet. Kamertjes waar de uit Nederland teruggekeerde studenten een eigen kunstpraktijk kunnen opbouwen – nog onder de vleugels van hun vertrouwde instituut. ‘En we krijgen ook een koffietentje’, zegt Bade.

Ondanks een overheid die tot nog toe niet met geld over de brug is gekomen en niets doet om kunst en cultuur onder toeristen te promoten, begint het tij voor IBB toch echt te keren. Het bedrijfsleven meldt zich steeds vaker als sponsor. De kunstelite – voornamelijk oudere dames – prijst Bade en Martha omdat ze het eiland een ander concept van schoonheid tonen. ‘Ze zorgen voor een verbreding van het panorama’, verwoordde Jennifer Smit, kunsthistorica en -recensent hun betekenis. ‘Van hoe je naar kunst kijkt en hoe je kunst maakt. En heel langzaam beginnen de mensen dat hier te begrijpen.’

‘Ja’, zegt Tirzo Martha, ‘nu willen ze ineens bij de winnaars horen.’ In zijn stem klinkt trots, maar ook een tikkeltje cynisme.

Bron: Volkskrant