Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) heeft Nederland op de vingers getikt in de zaak van de Antilliaanse kindmoordenaar James Murray. De rechten van de tot levenslang veroordeelde en in 2014 overleden. Murray zijn volgens het Hof jarenlang ernstig geschaad.

Het Hof in Straatsburg stelt in zijn uitspraak vandaag dat Murray tijdens zijn levenslange detentie is behandeld als ‘menselijk afval’, een lot dat volgens de Europese rechters geen enkele gevangene verdient, hoe ernstig zijn misdaad ook is.

Het EHRM stelt ook dat ‘gerechtigheid voor de heer Murray te laat is gekomen’, omdat hij geen enkele kans heeft gekregen op een psychiatrische behandeling. Het Hof voegt er aan toe dat een vergoeding voor immateriële schade aan Murrays nabestaanden op zijn plaats zou zijn.

Met de uitspraak bevestigt het Europese mensenrechtenhof opnieuw dat er bij het opleggen van een levenslange gevangenisstraf perspectief moet zijn op een terugkeer in de maatschappij, een discussie die in Nederland de afgelopen jaren steeds weer oplaaide.

PvdA-plan

Begin deze maand bleek dat nu ook regeringspartij VVD de levenslange gevangenisstraf in de huidige vorm niet meer houdbaar vindt. De liberalen steunen een plan van coalitiepartner PvdA, waarin wordt voorgesteld na circa 25 jaar te toetsen of levenslang gestraften kunnen terugkeren in de samenleving.

De in 1953 op Aruba geboren Nederlander James Clifton Murray spande zijn zaak tegen het Koninkrijk der Nederlanden in 2010 aan bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Hij betoogde dat zijn rechten geschonden waren, onder meer vanwege de slechte omstandigheden in de gevangenissen op Aruba en Curaçao.

Verder stelde hij dat hem geen enkel perspectief op vrijlating was geboden, vooral omdat hij in al die jaren geen psychiatrische behandeling had gekregen. Hoewel dit in diverse psychiatrische rapporten werd aanbevolen en hij dit zelf ook wilde, kreeg hij deze behandeling niet, waarmee hem elk uitzicht op een eventuele terugkeer in de maatschappij werd ontnomen, betoogde Murray in zijn zaak.

Zesjarig slachtoffer

Hij zat toen al ruim dertig jaar vast voor de moord op het zesjarig meisje Darly Lai op Curaçao, in 1979. Het motief voor zijn daad was het nemen van wraak op de tante van het meisje, die toen Murrays vriendin was maar de relatie had verbroken. De destijds 26-jarige Murray bracht het meisje met meerdere messteken om het leven.

In eerste instantie werd hij veroordeeld tot twintig jaar cel, maar in hoger beroep kreeg Murray levenslang opgelegd. Het hof achtte bewezen dat hij de moord opzettelijk en met voorbedachten rade had gepleegd. In een psychiatrisch rapport werd hij als verminderd toerekeningsvatbaar omschreven, maar wel crimineel verantwoordelijk voor zijn daad.

Het hof vond een tbs-behandeling eigenlijk op zijn plaats, maar die was op de Antillen niet mogelijk en hem naar Nederland sturen had volgens het hof weinig zin vanwege Murrays ‘beperkte intelligentie en onvoldoende mogelijkheden zichzelf verbaal uit te drukken’. In de volgende 34 jaar van zijn detentie zou Murray verstoken blijven van psychiatrische behandeling.

Dertien gratieverzoeken

In die tijd diende Murray dertien keer een gratieverzoek in. Dat werd alle keren afgewezen door de gouverneurs van Aruba en Curaçao waar hij vast zat, meestal zonder opgave van redenen. Sommige gratieverzoeken werden niet eens beantwoord.

Het destijds op de Antillen geldende rechtssysteem bood geen mogelijkheid van vervroegde vrijlating voor levenslang gestraften. Die mogelijkheid kwam er op Curaçao pas in november 2011, een flinke verbetering volgens het Hof in Straatsburg, maar met juridische vaagheden waardoor Murray er geen gebruik van kon maken.

Het Hof in Straatsburg hekelt in zijn vonnis de zogeheten ‘Catch 22’-situatie waarin Murray zich bevond: ‘Een Staat weigert iemand gratie te geven totdat hij weer een normaal leven in de maatschappij kan leiden. Maar dat kan alleen als deze persoon van de Staat een behoorlijke psychiatrische behandeling krijgt, die door diezelfde Staat wordt geweigerd’. Met andere woorden: Murray heeft van het Koninkrijk der Nederlanden nooit de kans gekregen om van zichzelf via een behoorlijke behandeling een beter mens te maken.

Kanker

Pas toen begin 2013 bij Murray terminale kanker werd geconstateerd begon er beweging in de zaak te komen. Hij mocht naar een verpleeghuis op Curacao, waar hij werd bewaakt. Toen bleek dat hij ongeneeslijk ziek was, kreeg hij in maart 2014 alsnog gratie. Hij ging naar huis in Aruba, waar hij in november 2014 overleed.

Na zijn dood zetten Murrays zoon en zus de zaak voort. Het Hof boog zich bijna anderhalf jaar geleden voor het eerst over Murrays eis, en kwam dus vandaag met zijn uitspraak, een bevestiging van het eigen vonnis uit 2013 waarin het Hof stelt dat elke gevangene recht heeft op perspectief.

Nederland biedt dat perspectief op dit moment nog niet aan levenslang gestraften, omdat de staatssecretaris van justitie in de praktijk nooit tot gratie overgaat. Daarmee zou Nederland in strijd handelen met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Het kabinet buigt zich momenteel over het door de VVD gesteunde plan van de PvdA om na zo’n 25 jaar een toets in te voeren. Een voorstel van staatssecretaris van veiligheid en justitie Klaas Dijkhoff wordt binnenkort verwacht. Dijkhoff kondigde eerder al aan dat hij met een nieuw plan komt omdat de straf niet meer opgelegd dreigt te worden na kritiek van rechters. De VVD wil dat de bewindsman daarbij ook serieus onderzoekt of de straffen voor doodslag en moord omhoog kunnen.

Bron: Trouw