Opinie Dr. Jeff Sybesma
Bij het schrijven van deze opinie is de vierjaarlijkse Universal Periodic Review (UPR) van de United Nations Human Rights Council in Genève net ten einde. In deze bijeenkomst presenteren de lidstaten hun beleid op het gebied van mensenrechten (zie kader) en evalueren ze de onvolkomenheden en vooruitgang die op de verschillende gebieden is geboekt.
Het Koninkrijk, inclusief een delegatie uit Curaçao, was ook aanwezig. Behalve dat afgevraagd kan worden in hoeverre de landenpresentaties in Genève de werkelijkheid daadwerkelijk weergeven – wie gaat zichzelf nu een dikke onvoldoende geven -, lijkt voor wat Curaçao betreft de nadruk op dit moment slechts gelegd te worden bij het thema van de Venezolaanse vluchtelingen. Hun status, hun illegaliteit en participatie en uitbuiting in de maatschappij, hun opsluiting en deportatie, etc. worden breed uitgemeten. Allemaal aspecten die als daar niet goed mee wordt omgegaan schendingen van mensenrechten opleveren.
De Curaçaose delegatie komt in dit kader terug met een positieve boodschap dat lokaal geboren ongedocumenteerde migrantenkinderen een verblijfsvergunning kunnen krijgen en daardoor toegang tot basisvoorzieningen (AD 19 november 2022). Mooi, maar niet wordt gezegd dat wij nog steeds geen partij zijn bij het Vluchtelingenverdrag en het Protocol dat daarbij hoort. Een ander prangend voorbeeld is het recht om met iemand van het eigen geslacht te mogen trouwen. Dat is in Curaçao ook nog steeds niet geregeld ondanks dat de rechter heeft geoordeeld dat dit strijd oplevert met mensenrechten.
En hoe zit dat met de overige mensenrechten, zoals het recht op een schoon milieu, het recht op gezondheid en het recht op een menswaardig bestaan? Hoe gaan we daar op dit moment mee om en wat wordt er op korte termijn aan gedaan?
De mensenrechtencatalogus is niet statisch. In de loop der tijd komen er mensenrechten bij of wordt de betekenis ervan anders ingevuld. Kijk maar naar het begrip slavernij. Dat is op papier allang afgeschaft. Toch is door een andere interpretatie het begrip nog springlevend. Denk maar aan arbeidsuitbuiting, gedwongen prostitutie en mensenhandel.
Zo heeft de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties recentelijk de toegang tot een schoon en gezond leefmilieu officieel ook erkend als universeel mensenrecht. De impact van klimaatverandering, het niet-duurzame beheer van natuurlijke hulpbronnen, de vervuiling van lucht, land en water, het onverantwoordelijk omspringen met chemicaliën en afval en het daaruit voortvloeiend verlies aan biodiversiteit worden allemaal benoemd als inbreuken op dit mensenrecht. Een schadelijk leefmilieu verhindert volgens de resolutie ook dat personen daadwerkelijk kunnen genieten van alle andere mensenrechten.
In dit kader vond in Egypte de vergadering van partijen bij het klimaatverdrag plaats (COP 27) waar verdere afspraken gemaakt worden tegen het opwarmen van de aarde door broeikasgassen als CO2 en methaan. De 1,5 graden norm staat onder druk en er wordt hard onderhandeld over een compensatiefonds voor ontwikkelingslanden die ernstig te lijden hebben onder de gevolgen – zeespiegelstijging, opwarming met sterke klimaatveranderingen, zwaardere stormen – vooral veroorzaakt door de veel grotere uitstoot van de ontwikkelde landen.
Het is wel opvallend dat een Curaçaose delegatie – terwijl Curaçao nog altijd geen partij is bij het klimaatverdrag – jubelend aankondigt dat het zorg zal dragen dat vrachtwagens in 2040 schoon zullen rijden, dus zonder uitlaatgassen (AD 18 november 2022). Het is de vraag of er geen belangrijkere klimaatbeslissingen voor ons eiland genomen moeten worden? Bijvoorbeeld zorg dragen dat de CO2 en andere uitstoot van de ISLA, mocht die ooit open gaan, drastisch wordt verminderd, dat maatregelen worden getroffen om kustbescherming vorm te geven of te zorgen voor een betaalbare voorziening van schoon drinkwater. Ook dat gedegen milieuwetgeving met moderne milieunormen wordt aangenomen, zoals luchtnormen, waarbij de rechter heeft moeten uitspreken dat Curaçao op dit gebied de mensenrechten overtreedt.
Van belang in dit kader is dat Nederlandse Tweede Kamer recent een motie heeft aangenomen waarin de regering wordt gevraagd om in het kader van de waarborgplicht van het Koninkrijk wat betreft mensenrechten samen te werken met de Curaçaose regering en met lokale mensenrechtenorganisaties.
Allereerst, wat behelst die waarborgplicht? In artikel 43 tweede lid van het Statuut staat dat het waarborgen van de fundamentele menselijke rechten en vrijheden, de rechtszekerheid en de deugdelijkheid van bestuur een aangelegenheid is van het Koninkrijk. De juridische doctrine was en is vooralsnog dat deze waarborgplicht pas kan worden uitgeoefend als ultimum remedium, dat wil zeggen pas wanneer alle lokale mogelijkheden zijn uitgeput.
De Raad van State van het Koninkrijk heeft hier echter over gezegd dat dit niet moet betekenen dat pas moet worden opgetreden als het kalf verdronken is. In een recent artikel van Stanley Betrian, waarin hij Rita Dulci Rahman aanhaalt, wordt hier nader op ingegaan. Gesteld wordt dat de waarborgfunctie vooral ook betekent samenwerken (AD 18 november 2022).
Artikel 37 Statuut vormt daarvoor de grondslag waarin staat dat Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten zoveel mogelijk overleg zullen plegen omtrent alle aangelegenheden, waarbij belangen van twee of meer van de landen zijn betrokken.
Daartoe kunnen bijzondere vertegenwoordigers – als voorbeelden kunnen genoemd worden de Justitiële samenwerking 1), de samenwerking tussen de nationale archieven 2), met de universiteit 3) en op het terrein van onderwijs, cultuur en wetenschap – worden aangewezen en gemeenschappelijke organen worden ingesteld. Het wetsartikel geeft een voorbeeld van een aantal van die aangelegenheden, zoals bevordering van doelmatige economische, financiële en monetaire betrekkingen of de bevordering van de economische weerbaarheid door onderlinge hulp en bijstand van de landen, doch deze zijn niet limitatief.
De landen kunnen zondermeer ook natuur- en milieuaangelegenheden hieronder scharen. Als nu een dergelijk overleg leidt tot gedegen aanpak van natuur- en milieuproblemen -te denken valt aan moderne natuur en milieuwetgeving, inclusief adequate toezicht en handhaving, aanwijzen van beschermde planten en dieren, instelling van natuurparken met wettelijke grondslag, dit alles zowel op land als in de zee, milieuregelgeving voor wat betreft land, water en lucht, plus moderne normen – dan is dat een win win situatie voor alle partijen en vooral de bevolking van Curaçao.
21 november 2022
2) https://www.nationaalarchief.nl/beleven/nieuws/curacao-en-nederland-gaan-samenwerken
4) file:///E:/Downloads/Samenwerkingsprotocol%20op%20de%20beleidsterreinen%20Onderwijs,%20Cultuur%20en%20Wetenschap%20tussen%20Aruba,%20Cura%C3%A7ao,%20Sint%20Maarten%20en%20Nederland-1.pdf
Kader
Mensenrechten zijn verankerd in verdragen waarvan de belangrijkste voor Curaçao het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM) en het Internationaal verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten (IVBPR) zijn. Andere mensenrechtenverdragen van belang zijn het Europees Sociaal Handvest (ESH) en het Internationaal verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten (IVESC). Er is wel een verschil tussen de eerste twee en de laatste twee mensenrechtenverdragen. EVRM en IVBPR zijn zogenaamde klassieke mensenrechtenverdragen wat betekent dat de overheid zich daar zoveel mogelijk niet mee moet en mag bemoeien. Voorbeelden zijn het recht op leven, verbod van slavernij en marteling, recht op vrijheid en veiligheid, recht op een eerlijk proces, recht op privé- en gezinsleven, recht op eigendom en verbod op discriminatie. De andere twee verdragen zijn zogenaamde sociale mensenrechtenverdragen. Bij deze verdragen moet de overheid zich juist wel inspannen om deze rechten toe te kennen aan de bevolking. Voorbeelden zijn recht op zelfbeschikking, arbeid, sociale zekerheid en onderwijs.
Dr. Jeff Sybesma is bioloog én jurist. Hij is lid van de Raad van Advies Curaçao, parttime docent staats- en bestuursrecht én milieurecht. Ook is hij bijzondere rechter in ambtenaren en sociale zaken. Deze bijdrage is volledig op eigen titel geschreven.