Door Robert Chesal en Joep Dohmen | NRC Handelsblad

Een derde van alle misbruikzaken in de katholieke kerk is in stilte afgehandeld, buiten de officiële kanalen om. Wat er gebeurd is en welke schadevergoeding is toegekend blijft onzichtbaar. De slachtoffers mogen er niet over spreken.

AMSTERDAM – Het is een sleutelscène van de met twee Oscars bekroonde film Spotlight , over het ontrafelen van het kindermisbruik binnen de katholieke kerk in het Amerikaanse Boston: twee journalisten van The Boston Globe, Sacha Pfeiffer en Walter Robinson, krijgen van advocaat Eric MacLeish te horen dat hij jarenlang namens de slachtoffers schikkingen trof met de Kerk.

Pfeiffer vraagt: „Waarom kan ik geen verslagen vinden van deze schikkingen bij de rechtbank?” MacLeish kijkt haar aan en zegt: „We deden rechtstreeks zaken met de Kerk.” Pfeiffer, verbaasd: „Er zijn dus helemaal geen documenten bij de rechtbank? ” MacLeish: „Het is een private mediation.” Terug op de redactie vraagt adjunct- hoofdredacteur Ben Bradlee jr: „Dus dit gebeurt allemaal binnenskamers? ” Pfeiffer: „Er bestaat geen papertrail . Het slachtoffer moet een geheimhoudingscontract ondertekenen om compensatie te krijgen, de advocaat krijgt een derde, en de Kerk veegt alles onder het tapijt.”

In Nederland is het niet anders. Kerkelijke bronnen overhandigden aan NRC interne documenten waaruit blijkt dat een derde van alle misbruikzaken in stilte financieel is afgehandeld. Buiten de officiële klachtprocedure om. Uit de documenten, en aanvullend onderzoek van NRC, blijkt dat het gaat om 342 van de in totaal 1.045 afgewikkelde zaken (tot 1 januari dit jaar). Ze zijn 210 keer afgehandeld via mediation en 132 keer via een schikking, zonder mediator.

Voor deze 342 zaken geldt, net als bij advocaat MacLeish, dat er geen paper trail is. De feiten verdwijnen ‘onder het tapijt’: dossiers met getuigenissen over wat zich heeft afgespeeld en de betaalde schadevergoedingen zijn geheim.

Openbaarheid

De commissie-Deetman, die het kindermisbruik op verzoek van de Kerk onderzocht, adviseerde na het begin van het misbruikschandaal in 2010 om bij de afhandeling van klachten „openbaarheid de hoeksteen” te laten vormen. Daarom kwam er een officiële procedure via de Stichting Beheer & Toezicht – die klachten en schadevergoedingen afwikkelt.

Op de website van de stichting is van 703 slachtoffers geanonimiseerd te lezen wat de aard van het misbruik was en welke bedragen zijn betaald. De 703 slachtoffers kregen 21,3 miljoen euro. De website biedt dus geen compleet overzicht.

Wat er gebeurd is met de 342 slachtoffers wier zaken achter de schermen zijn afgehandeld, blijft onbekend. Niet kan worden uitgesloten dat dit dossiers zijn die de Kerk liever niet in de openbaarheid heeft – ook niet geanonimiseerd. Bijvoorbeeld vanwege de ernst van de feiten of omdat het gaat over een actieve bestuurder of dienaar.

Seksueel misbruik

Een derde van alle misbruikzaken in de katholieke kerk is in stilte afgehandeld, buiten de officiële kanalen om. Wat er gebeurd is en welke schadevergoeding is toegekend blijft onzichtbaar. De slachtoffers mogen er niet over spreken. Destijds moesten ze zwijgen. Nu weer.

Uit de interne documenten blijkt dat de Kerk 10,6 miljoen euro neerlegde voor de 342 geheime deals. De details staan op nrc.nl.

Zalfje voor schrale huid

Een van de zaken die niet is terug te vinden op de website van de Stichting Beheer & Toezicht is die van Marcel Roomans (73). Hij is een slachtoffer van de broeders van Maastricht, officieel de broeders van onze lieve vrouw onbevlekt ontvangen. Dat is een katholieke onderwijscongregatie waarvan leden zich vorige eeuw vergrepen aan kinderen op internaten en scholen. De commissie- Deetman kreeg 60 meldingen over deze broeders.

De broeder van de derde klas van de Aloysiusschool in Maastricht vond dat Roomans een schrale huid had. Daar had hij een zalfje voor. Hij smeerde het plassertje van het ventje in. Later misbruikte een andere broeder hem in een kast op school. Het was pikdonker en Roomans kon geen kant op. Na tien minuten was het over. „Hij is klaargekomen neem ik aan.”

Navraag bij de broeders van Maastricht leert dat de zaken van in totaal 63 van hun slachtoffers niet voorkomen op de website die laat zien wat er gebeurd is en hoeveel schadevergoeding is betaald. Dat komt doordat de slachtoffers, onder wie Roomans, kozen voor mediation met de congregatie. Roomans:

„Het had als voordeel dat we als groep erkenning kregen en minder bewijs nodig was.” Aan het einde van zijn mediation ondertekende Roomans een vaststellingsovereenkomst. Daarin wordt het misbruik beschreven en bieden de broeders excuses aan „zonder formele erkenning van juridische aansprakelijkheid”. In de overeenkomst staat ook hoeveel geld hij kreeg. Voor Roomans lag 37.000 euro klaar. Toen hij de overeenkomst las, viel hem op dat hij voortaan moest zwijgen over de kwestie. In het stuk stond dat „beide partijen ten opzichten van derden geheimhouding betrachten over de inhoud, achtergrond en wijze van totstandkoming”.

„Dat heb ik geweigerd”, zegt Roomans. „Ik wilde niet opnieuw door de daders geheimhouding opgelegd krijgen. Destijds moest ik zwijgen, nu weer. Dat vertik ik.”

Hij liet de clausule schrappen. Lotgenoten zetten wel een handtekening onder zulke overeenkomsten. Roomans:

„Ach, hoe gaat dat? Je krijgt vier A4’tjes in handen en je wilt dat het afgelopen is. Dan lees je misschien niet alles even nauwkeurig.”

Geen kwaad woord meer De Konferentie Nederlandse Religieuzen, de overkoepelende organisatie van ordes en congregaties, nodigde slachtoffers in een persbericht in 2013 expliciet uit om hun klacht „bij voorkeur ” af te doen buiten officiële procedures om:

„Slachtoffers zijn welkom klachten aan de instituten en de KNR voor te leggen, rechtstreeks, via officiële procedures of simpelweg en bij voorkeur in individuele gesprekken met hogere oversten.”

Veel slachtoffers hebben daar, naar nu blijkt, gehoor aan gegeven.

De Maastrichtse broeders zijn in de afwikkeling van het misbruikschandaal geholpen door twee mediators van bureau Drieluik herstelbemiddeling, Carla Goosen en Leo Klijn. Veel openheid bieden Goosen en Klijn niet. Klijn zegt „nee” op de vraag of hij wil vertellen hoeveel slachtoffers elke congregatie via mediation heeft erkend en hoeveel schadevergoeding is betaald.

„Ter bescherming van de betrokkenen is de afspraak gemaakt dat we de gegevens niet verder verdiepen.”

Deze mediators hielpen ook de fraters van Utrecht, de salesianen, de fraters van Tilburg, de broeders van de christelijke scholen en de broeders van liefde. Het zijn de onderwijs- en internatencongregaties met samen honderden slachtoffers. De vaststellingsovereenkomsten die Klijn en andere mediators gebruiken, bevatten allemaal clausules zoals bij de broeders van Maastricht. In de overeenkomsten staat ook:

„Partijen verbinden zich over en weer nu en in de toekomst tegenover derden zich niet negatief uit te laten over elkaar waar het betreft de totstandkoming van deze vaststellingsovereenkomst en het daaraan ten grondslagliggende.”

Anders gezegd: over het misbruik en de daders mag in het openbaar geen kwaad woord meer worden gezegd. Bij mediation in arbeidsconflicten is zo’n clausule gebruikelijk, maar bij een omvangrijke maatschappelijke misstand als het kerkelijk kindermisbruik, met zijn zwijgcultuur en doofpotten, is het moeilijk te begrijpen. Hadden die clausules er niet uit gekund? Klijn:

„Het was niet mijn keuze om het zo te doen, maar de keuze van de organisaties en slachtoffers.”

Advocaat Mirelle van Berckel-van der Rijken uit Breda, die honderd slachtoffers bijstond, heeft een genuanceerd oordeel over de handelwijze van de Kerk.

„Mediation is op zich niet slecht, slachtoffers zijn vaak tevreden. Maar tegelijkertijd is er die schaduwkant dat opnieuw iets onder het tapijt geveegd wordt.”

Nadat Marcel Roomans zijn handtekening gezet had, werd de 37.000 euro uitbetaald zonder dat de congregatie nog contact opnam. „Opeens stond het bedrag op mijn rekening, alsof ik geld terugkreeg na het ruilen van een paar schoenen. Nooit meer iets vernomen van de broeders.”

SCHIKKINGEN

Meeste kerkorganisaties zwijgen over geheime deals De meeste congregaties, ordes en bisdommen zwijgen over deals met misbruikslachtoffers. Bisdom Rotterdam trof volgens interne kerkdocumenten 12 keer een schikking. Andere bisdommen deden dat niet of nauwelijks. Het bisdom:

„Voor zover het bisdom schikkingen heeft getroffen met wederzijds goedvinden dan was dat met het oog op en op verzoek van het slachtoffer.”

De fraters van Tilburg willen iets meer kwijt. Met 5 slachtoffers is een mediationtraject doorlopen; met 28 is een schikking getroffen. Provinciaal overste Jan Koppens wil geen bedragen noemen „vanwege de privacy.”

De jezuïeten zijn transparanter. Overste Johan Verschueren zegt dat 12 slachtoffers via de openbare procedure 415.039 euro ontvingen. Via schikkingen en mediation kregen 24 slachtoffers 864.500 euro.

„Als de slachtoffers het goed vinden, ben ik ook bereid deze dossiers geanonimiseerd te openen.”

De salesianen delen die openheid. Overste Carlo Loots zegt 1,5 miljoen euro betaald te hebben, waarvan 1 miljoen via mediation aan 36 slachtoffers. Hij heeft de keuze altijd aan de slachtoffers gelaten, zegt hij, maar mediation heeft zijn voorkeur.

„Daar is meer ruimte voor het verhaal van het slachtoffer, het erkennen van het aangedane leed en aanbieden van excuses.”

MISBRUIK IN DE KERK

Een op vijf slachtoffers verkracht Een op de vijf slachtoffers van misbruik in de katholieke kerk die schadevergoeding hebben gekregen, is verkracht. Dat blijkt uit een inventarisatie van de 703 openbare besluiten (tot 1 januari) van de compensatiecommissie van de Stichting Beheer & Toezicht. Het gaat om 146 gevallen. De leeftijd van de slachtoffers loopt uiteen van 4 tot 26 jaar. Zij kregen 12.500 tot 100.000 euro. Het vierjarige slachtoffer werd vanaf 1959 misbruikt door de directeur, de adjunct-directeur en twee surveillanten van kindertehuis Don Bosco in Rotterdam.

Het Aartsbisdom Utrecht betaalde voor 13 verkrachtingen zes ton. Het gaat om 3 meisjes en 10 jongens, onder wie 6 misdienaren. De fraters van Tilburg betaalden voor 10 gevallen 7 ton. Voor 11 verkrachtingen van jongens in Huize Joseph in Cadier en Keer moesten de priesters van het heilige hart van Jezus 647.500 euro betalen. In jongensinternaat Maria ter Engelen van de arme broeders franciscanen in Bleijerheide werden 11 jongens verkracht. Omdat deze Duitse congregatie weigert te betalen wordt de vergoeding van 633.000 euro uitgekeerd uit een fonds waaraan alle kerkorganisaties meebetalen.

Reageren? [email protected]

Bron: NRC