Rik Rutten

Belastinghervorming Nederland werkt in Brussel en daarbuiten aan zijn imago: geen belastingparadijs meer, maar een voortrekker. Niet zonder succes.

Marnix van Rij is netjes opgevoed. Dus hij weet, zegt hij donderdag in een zaaltje in Brussel, „dat als je de uitnodiging krijgt om op een partijtje te verschijnen, dat dat eervol is, dat je dat moet doen.”

Van Rij, CDA’er en staatssecretaris voor Fiscaliteit in kabinet-Rutte IV, is niet iemand die lacht om zijn eigen grapjes, maar ontspannen is hij wel. Ook al heeft hij zich net in een hoorzitting moeten verantwoorden voor het Nederlandse kabinetsbeleid, over de aanpak van belastingontwijking nota bene, een onderwerp waarop zijn land geen beste reputatie heeft, en dat in het Europees Parlement, hetzelfde parlement dat Nederland in 2019 per motie bestempelde tot belastingparadijs.

Jarenlang heeft Nederland internationaal erom onder vuur gelegen. Andere landen ergerden zich kapot aan de schimmige constructies en bodemtarieven waarmee Haagse kabinetten het voor internationale bedrijven aantrekkelijk maakten om zich te vestigen op de Zuidas of een ander anoniem brievenbusadres – op papier althans. Goed voor de staatskas misschien, maar „ondermijnend voor de integriteit van de Europese markt”, zo stelde een onderzoeksgroep van Europarlementariërs in 2019 vast.

Het kan verkeren. De leden van het Europees Parlement die Van Rij deze week tegenover zich treft, zijn plots mild gestemd. Een teken aan de wand: Nederland is in de ogen van de rest niet meer de stoutste leerling in het belastingklasje.

In de woorden van Van Rij bestaat zijn werk uit het wegwerken van een „ongewenst neveneffect” van de open Nederlandse economie en het gunstige vestigingsklimaat. Die ultralage belastingen, zegt hij in het Europarlement, waren nooit bedoeld als het belangrijkste lokkertje.

De staatssecretaris is daarmee wel erg bescheiden over de rol van de Belastingdienst en van zijn voorgangers in het kabinet. Nederland pionierde bij het optuigen van nieuwe belastingconstructies en betaalde in sommige gevallen zelfs mee aan de honoraria van adviseurs die bedrijven hielpen zo min mogelijk belasting te betalen. Deze zomer bleek via een lek naar The Guardian nog dat de Belastingdienst in 2014 en 2015 een Europees onderzoek naar taxidienst Uber traineerde en zo andere lidstaten dwarszat.

Feit is dat er wel iets veranderd is. De econoom Thomas Piketty zette de ongelijke verdeling van vermogens op de kaart, terwijl de kritiek op multinationals vleugels kreeg door de financiële crisis en een reeks onthullingen over het fiscale handjeklap tussen overheden en grote bedrijven, onder meer in de Panama Papers.

Eerst was ik kritisch over Nederland, nu kan het als voorbeeld gebruiken

„Daardoor is er een andere wind gaan waaien”, zegt belastingeconoom Arjan Lejour, verbonden aan Tilburg University. „Het kabinet-Rutte 3 liet merken dat het niet langer een internationale paria wilde zijn.”

In Brussel kan Van Rij pronken met de resultaten van die nieuwe koers. Nederland is zelden de eindbestemming, maar veel vaker een nuttige omleidingsroute om geld langs te sluizen. Daarom kwam het kabinet met een ‘bronbelasting’ op rentes en royalty’s die voor laagbelastende landen, zoals de Kaaimaneilanden, bestemd zijn. Over een jaar moet ook weggesluisd dividend op die manier belast worden. Stroomde in 2019 nog 38 miljard euro over zulke routes via Nederland naar landen met een superlaag tarief, nu is dat nog 6 miljard.

„Er is nog een grote erfenis om op te ruimen”, zegt PvdA’er Paul Tang, maar hij beaamt de vooruitgang. Tang is de Europarlementariër die de motie introduceerde die Nederland als belastingparadijs betitelde. Nu is hij de voorzitter van de commissie die Van Rij heeft uitgenodigd. „Ik was ooit een Nederlander die tegen zijn eigen land in ging. En nu kan ik Nederland gebruiken als voorbeeld voor de rest, hoe het beter kan.”

Die nieuwe houding biedt ook Nederland een strategisch voordeel. Van Rij kan nu immers in de EU bepleiten dat de volgende stappen vooral gezamenlijk moeten worden genomen. En hij kan zonder schroom beginnen over landen die weliswaar hun belasting op orde hebben, maar met subsidies en andere douceurtjes bedrijven lokken. Of over Hongarije, dat de invoering van een wereldwijd bodemtarief voor de winstbelasting in de EU tegenwerkt. Wat Nederland betreft, moet de rest nu vaart maken, desnoods door af te zien van unanimiteit bij zulke beslissingen.

Hij krijgt complimenten. Zelfs de afgevaardigde van De Groenen hoort „veel vooruitgang”. En ze heeft een vraag: „Hoe krijgen we de rest zover als Nederland?”

Bron: NRC Handelsblad