Rutger Betlem, Gaby de Groot, Johan Leupen | Financieel Dagblad

Het moest een droomhuwelijk worden tussen een traditionele grootbank en een groeiwonder uit de fintechwereld. Het liep anders. Met de overname van Payvision belandde ING tot zijn schrik diep in de porno- en gokindustrie. Hoe kon dat gebeuren? Het FD reconstrueert de onbesuisde overname: van de feestavond in het Rijksmuseum tot de stille afschrijving van bijna €200 mln.

In de leeszaal van de Cuypersbibliotheek van het Rijksmuseum wordt ING-topman Ralph Hamers omringd door fintechondernemers. De sfeer is uitgelaten. Eregast van de avond: Rudolf Booker, oprichter van betaalplatform Payvision, het fintechbedrijf dat een paar maanden geleden is ingelijfd door ING. Het is met een waarde van €350 mln de grootste deal in jaren voor de bank die sinds de kredietcrisis nauwelijks meer op overnamepad is geweest. Hamers en Booker zijn die avond, 5 juni 2018, niet bij elkaar weg te slaan.

De overname is belangrijk voor Hamers; het zijn entrepreneurs als Booker die moeten bewijzen dat een traditionele bank als ING zich kan heruitvinden tot digitaal ‘warenhuis voor financiële diensten’, zoals de topman regelmatig predikt op fintechcongressen. De verwerker van online creditcardbetalingen is ‘een zeer strategische overname’, zegt hij in een interview met het FD; een kans om te bewijzen dat Hamers niet alleen stippen op de horizon zet, maar ook weet hoe ING er moet komen.

De oranje sneakers die hij een dag eerder bij de opening van fintechbeurs Money 20/20 droeg, steken nog altijd aan zijn voeten als Hamers met een handvol toonaangevende fintechondernemers een privétour door het Rijksmuseum maakt. Aansluitend wordt een exclusief diner geserveerd naast de iconische smeedijzeren wenteltrap van de Cuypersbibliotheek. ING viert vanavond een fintechfeestje.

Her en der in de zaal is een pak te zien. Hamers heeft het bestuur van de bank uitgenodigd om zijn visie te delen. Nick Jue is overgevlogen uit Duitsland, de ceo van ING België Roland Boekhout is aangeschoven, net als innovatiebaas Rudolf Molkenboer. Ook start-up-ambassadeur prins Constantijn is van de partij. Het diner verloopt ontspannen. ‘Ik heb nog nooit zo lekker gegeten’, zegt een van de aanwezigen.

Het einde van een reis

Voor Booker is de bijeenkomst het sluitstuk van een lange reis. Het is in zakenbankierskringen een publiek geheim dat hij sinds 2013 heeft lopen leuren met zijn bedrijf. Veelal schermend met de belangstelling die Payvision zou genieten van bekende investeerders in Silicon Valley. En nu is het dan eindelijk gelukt, zonder vreemd vermogen of verwatering van aandelen: ING legt €350 mln neer voor het betaalbedrijf, en het leeuwendeel daarvan gaat naar Booker zelf.

‘We waren op zich wel geïnteresseerd om het bedrijf voor hem te verkopen. Maar we hadden wel vragen over hoe zijn omzet precies tot stand was gekomen en zijn ietwat cowboy-achtige stijl’, vertelt nu een bankier die Booker persoonlijk kent. Booker, zoon van een vermogende Amsterdamse vastgoedbelegger, is innemend, maar ook het type dat het breed laat hangen. Hij rijdt in een Ferrari, houdt van snelle boten en draagt gouden horloges van Patek Philippe met adviesprijzen boven de €50.000.

Door de jaren heen hebben tientallen gegadigden gesnuffeld aan Bookers betaalbedrijf. Geen van hen was bereid om de overnamesom op tafel te leggen. Een van de bekendste is Rocket Internet. Het Duitse internetconglomeraat zag in Payvision een goede partner om zijn transactiestromen te verwerken. Rocket Internet-oprichter Oliver Samwer kwam er zelfs voor naar Amsterdam. Verder dan een lunchmeeting met Booker en een bod dat ver onder de vraagprijs lag, kwam het niet.

Dat uitgerekend het keurige ING in dit avontuur zou stappen, had niemand zien aankomen.

De hype rond fintech is compleet ten tijde van de overname. Investeerders steken honderden miljoenen in betaalbedrijven. Adyen staat op het punt om naar de beurs te gaan. Online transacties, het verdienmodel van deze bedrijven, stijgen naar een nieuw hoogtepunt. Banken hebben het nakijken. Ze zijn hun klanten misschien niet kwijt, maar wel het zicht erop. Betalingen zijn anonieme stortingen geworden. Binnen het progressieve ING heerst angst de boot te missen.

Als de verkoopmakelaar zich bij ING meldt, is de deal snel beklonken. Payvision is precies wat ING nodig heeft. Dicht bij huis, snel groeiend en voor wie de betaalmarkt een beetje volgt, een koopje.

Porno en gokken

‘Maar dan kijk je naar de klanten…’, een fintech-ondernemer maakt het gebaar van een warme schaal zonder handschoenen uit de oven pakken. ‘Ai, ai.’

Nu, ruim twee jaar na het sluiten van de deal, is de overname nog altijd een favoriet gespreksonderwerp binnen de Nederlandse fintechsector.

‘Dat bedrijf en zo’n bedrag!’: een investeringsadviseur van een grote bank kan zijn verbazing niet onderdrukken. ‘Er is niets aan deze overname dat logisch is.’

‘Iedereen wist dat porno en gokken de bread and butter van dit bedrijf was’, vertelt een ander.

Zakendoen met deze sectoren geldt als dusdanig riskant dat ze soms wel 15% commissie per transactie betalen. Payvision profiteerde daar volop van. Het bedrijf had zelfs een speciaal team in Macau om de daar gevestigde gokbedrijven te bedienen.

‘Bij Payvision kon alles’, zegt een ondernemer die in het verleden transacties aanleverde voor het betaalbedrijf. Of het nou ging om illegale downloadwebsites of vage bedrijfjes met banden naar sanctielanden, bij Payvision probeerden ze iedere klant te bedienen. ‘Ze pakten het heel slim aan’, zegt de voormalige verkooppartner. ‘Bij Payvision wisten ze zo te schuiven met posten dat iedereen akkoord was. Het bedrijf was niet financieel bezig, maar bezig met het samenbrengen van transactiestromen. En dan op zo’n manier dat 99% goed is en de laatste procent niet opvalt.’

Bij ING moest ten tijde van het Rijksmuseumfeestje nog indalen wat de bank precies in huis had gehaald.

Swipen naar Ferrari’s

In het jaar van de overname kwam de omzet van Payvision nauwelijks van zijn plek. De winst kelderde met 66%. De Amsterdammers waren daarmee een zeldzame uitzondering in een oververhitte sector. ING had ontdekt dat Payvision veel meer risico liep dan de bank lief was — er bleken nul ING-klanten in de boeken van Payvision te staan — en hield grote schoonmaak. Terwijl het Openbaar Ministerie met ING in overleg was over de megaschikking van €775 mln in het witwasdossier en de beurskoers van Adyen in één dag ruim verdubbelde, was het bij Payvision alle hens aan dek om verdachte transacties te filteren. Bronnen beweren dat uiteindelijk liefst 70% van de clientèle is weggestuurd.

Ondertussen merkte ING dat niet alleen veel klanten van Payvision een smetje hadden, maar ook dat het samenvoegen van de twee bedrijven veel lastiger ging dan gehoopt. De betrokkenheid van de oprichters was toen al aan het verslappen. ‘Booker was meer bezig met zijn kapitaal dan met de integratie van de twee bedrijven’, vertelt een ingewijde nu. ‘Toen we een keer samen aan tafel zaten, zei hij niet veel. Hij was op zijn iPad naar Ferrari’s aan het swipen.’

Booker had voordat ING aan boord kwam kunnen doen en laten wat hij wilde: Payvision had geen externe financiers aan boord en geen controlerend bestuur. ‘Hij betaalde zichzelf op jonge leeftijd al een riant salaris’, herinnert een fintechondernemer zich. ‘Na de overname ging het altijd over hoe goed ING had betaald.’

Een nieuw verhaal

In het eerste jaar van de overname degradeerde Payvision langzaam van ‘een strategische overname’ naar ‘een investering in innovatie’. Het bedrijf zou gekocht zijn voor de techniek en zijn netwerk van aangesloten betaalmethodes, niet om zijn klanten. ‘Ik denk dat ze zich gerealiseerd hebben: wat de fuck heb ik gekocht!? Dan zoek je iets om het goed te praten’, merkt een ingewijde uit de betaalindustrie cynisch op. Bronnen dicht bij de bank vertellen dat er nauwelijks intellectueel eigendom in het bedrijf zat. Payvision kocht veel van zijn techniek in, onder meer bij het Duitse white label betaalplatform Pay.On.

Voor de buitenwereld bleef het succesverhaal overeind: ING en Payvision vierden op 14 mei 2019 het eenjarig bestaan van de overname met een uitbundig evenement. ‘We hebben de tijd genomen om te wennen aan elkaars bedrijfsstijlen’, schreef ING’s hoofd transactiediensten en architect van de overname, Mark Buitenhek, in de aankondiging van het feestje. Payvision sprak van een ‘zeer succesvol jaar waarin het bedrijf met meer dan 50% gegroeid is’. Dat de winst gekelderd was, werd niet vermeld in de uitnodiging.

Kunstmuseum Moco aan het Amsterdamse Leidseplein werd afgehuurd voor het evenement. We’re making history, kopte de uitnodiging. De champagne en luxe cocktails vloeiden rijkelijk. Alle kopstukken uit de betaalsector waren aanwezig. ‘Eén grote poppenkast’, aldus een bezoeker.

De rol van de toezichthouder

De wildste geruchten gingen ondertussen rond binnen de fintech-sector. Hamers zou de aankoop er doorheen gedrukt hebben, de bank zou blind geweest zijn voor de risico’s en hun adviseurs zouden hebben zitten slapen bij het uitvoeren van het boekenonderzoek. Zelfs de huidige ceo Steven van Rijswijk, toen nog de risicobaas van de bank, maakte geen bezwaar. Datzelfde gold voor De Nederlandsche Bank, die in het najaar van 2017 al op de hoogte werd gebracht van de plannen van ING. Pas in december 2019 gelastte de toezichthouder de raad van commissarissen van Payvision een onderzoek te doen naar hoog-risicoklanten van Payvision en zusterbedrijf Acapture.

In de VS stond de kersverse ING-dochter toen al jaren op de radar. Bank of New York Mellon en de Amerikaanse tak van Deutsche Bank trokken tussen 2013 en 2017 meermaals aan de bel bij de antiwitwastoezichthouder FinCEN over verdachte transacties die via Payvision liepen, zo blijkt uit een tiental staatsgeheime transactiemeldingen die zijn ingezien door Het Financieele Dagblad. Het gaat onder meer om growshops, gokbedrijven en pornowebsites, waaronder Mindgeek, een van de grootste pornoplatforms van de wereld met websites als Pornhub, Brazzers en Reality Kings. Dat Payvision transacties in brokjes opknipt en via kleine Duitse banken overmaakte, baarde de Amerikaanse banken zorgen.

Deutsche Bank noemt Payvision ook in diverse meldingen over mogelijke verdachte transacties van Allied Wallet. Deze betaaldienstverlener kreeg in de zomer van 2019 een gevoelige tik van de Amerikaanse Federal Trade Commission. Het bedrijf zou meegewerkt hebben aan piramidespellen en oplichting. Er werd $110 mln aan onterechte incasso’s teruggehaald door de Amerikaanse toezichthouder.

Slachtoffers van soortgelijke beleggingsfraude hebben ook Payvision op de korrel. Het European Funds Recovery Initiative (EFRI) uit Oostenrijk beweert dat de Amsterdammers meer dan €130 mln aan foute transacties hebben doorgelaten. Uit documenten die in het bezit zijn van Het Financieele Dagblad blijkt dat EFRI in het najaar van 2019 een anti-witwasklacht heeft ingediend bij zowel het Openbaar Ministerie als de Autoriteit Financiële Markten en de Europese financiële toezichthouder ESMA.

In oktober van dit jaar ontving De Nederlandsche Bank per e-mail een vergelijkbaar schrijven van EFRI. Bij Payvision vielen diezelfde maand rekeningen voor in totaal bijna €10 mln op de mat vanwege zijn rol in twee boilerroomfraudezaken in Duitsland en Oostenrijk. Het betaalbedrijf zou geen goed klantonderzoek verricht hebben en daardoor indirect hebben meegewerkt aan de verkoop van niet-bestaande of waardeloze aandelen.

Een kwaadaardig gezwel

Ook vandaag heeft Payvision het huis nog niet 100% op orde. Klanten wordt geregeld gevraagd uit te kijken naar een andere aanbieder. ING wil geen enkel risico meer lopen met zijn fintechdochter. In coronajaar 2020, waarin online transacties de omzet van de winkelstraat opslokten en Adyen op de beurs zo’n 40% meer waard is geworden dan ING, zijn bij Payvision de omzet en winst verder gedaald. Een ingewijde omschrijft de klanten als een kwaadaardig gezwel: ‘Zij moeten op een nette manier uitgesneden worden’. In het tweede kwartaal heeft ING de volledige goodwill van de transactie afgeschreven, oftewel €188 mln.

Niet alleen door het klantenbestand gaat de bezem. Afgelopen voorjaar verlieten de drie oprichters het bedrijf en werd het volledige bestuur van Payvision geleidelijk vervangen door ervaren rotten uit de sector. André Valkenburg, die eerder orde op zaken heeft gesteld bij betaaldienstverlener Buckaroo, nam de ceo-positie over van Booker. Ook de andere twee Payvision-medeoprichters, Gijs op de Weegh en Cheng Liem Li, werden bedankt voor hun inspanningen.

Als afscheidscadeau kregen ze in september voor €1 een pakket klanten mee. Het zijn de overgebleven klanten uit de pornosector. ING draagt ze over aan Op de Weeghs bedrijf Cetler. Booker en Li nemen naast hem plaats in het bestuur.
Center of excellence

Heeft de bank zich laten verblinden door fear of missing out en is de grote fintechdroom van de voormalige ING-topman Ralph Hamers hiermee definitief uiteengespat, of beklijft er toch nog iets van het Payvision-avontuur? ING zelf houdt het er desgevraagd op dat het bedrijf ING goed aanvult en ‘onderdeel is van de propositie op het gebied van betalingsverkeer’, en spreekt van een ‘center of excellence’.

Klanten kunnen via de technologie van Payvision meer dan tachtig alternatieve betaalmethoden accepteren in meer dan honderdvijftig valuta’s, aldus ING. Vanaf het moment van de overname was volgens de bank al evident dat het zittende management en een ‘substantieel’ aantal klanten het bedrijf zouden verlaten. Waarom ING dan tot in 2020 heeft gewacht om het klantenbestand helemaal op te schonen? ‘De overdracht valt binnen de termijn die is afgesproken.’

Wat zegt het mislukte avontuur over de erfenis van topman Hamers? Bankanalist Jason Kalamboussis van KBC vat het bondig samen: ‘Zoals vaker was zijn visie uitstekend, zijn implementatie matig, en zijn uitvoering was soms verschrikkelijk’.

En Booker? Booker focust al zijn aandacht op zijn nieuwe bedrijf: Fourthline, dat zich richt op klantonderzoek en naleving van antiwitwasregels. ING maakt nog elke maand de huur van het Payvision bedrijfspand aan het Amsterdamse Molenpad over aan zijn goedgevulde vastgoed-bv.

Dit verhaal is tot stand gekomen op basis van documenten en gesprekken met een twintigtal bronnen. De namen zijn bekend bij de hoofdredactie.

Reacties ING en Rudolf Booker, medeoprichter Payvision

ING laat weten nog altijd tevreden te zijn met de overname van Payvision. De bank ziet de investering als een deal voor de lange termijn. Aangezien steeds meer van hun zakelijke klanten ook online verkopen, komt de techniek van Payvision goed van pas. De bank geeft aan dat er de afgelopen jaren hard is gewerkt aan het terugdringen van de risico’s bij Payvision. Van een groot aantal klanten is afscheid genomen. De omzet en winst van het bedrijf blijven daardoor sterk achter bij de rest van betaalmarkt: ‘Onze nieuwe klanten hebben een lager risicoprofiel en daardoor een lagere opbrengst per transactie.’ ING wil niets kwijt over de verwachtingen voor de komende jaren. Dat de volledige goodwill van Payvision (€188 mln) is afgeschreven, moet worden gezien in het licht van de coronacrisis. Dat de twee bedrijven nog altijd niet samen zijn, heeft alles te maken met verschil in schaal, aldus ING. ‘De samenwerking tussen een grote financiële instelling als ING en een relatief kleine fintech kost op meerdere fronten tijd.’ Het bedrijf moet, als het aan ING ligt, uitgroeien tot het ‘center of excellence’ van alle betaalactiviteiten van het bedrijf.

Oprichter Rudolf Booker laat in reactie op een reeks schriftelijke vragen weten dat hij ‘op zich best trots is op wat er vandaag bereikt is’. Zijn bedrijf is ‘van nul af aan opgebouwd met hard werk, strategische visie en ondernemersrisico’. ‘Payvision had onder mijn beleid een divers klantenbestand waarbij integriteitsgevoelige sectoren zoals de gambling en adult entertainment industrie niet uitgesloten waren.’ Hij benadrukt dat in 2010 de politieke wens is geuit vanuit het ministerie om ook dergelijke sectoren in staat te stellen primaire betaalfaciliteiten te onderhouden. ‘In mijn tijd zijn er geen klantengroepen op vraag van ING afgesloten.’

De overname van Payvision door ING valt volgens Booker ‘geenszins als flop te kwalificeren’. Naast de klanten moeten volgens hem ook de techniek, ‘know-how’, en het ‘menselijk kapitaal met alle kennis en ervaring’ worden meegewogen.

Het probleem van porno

Er zijn vier redenen om niet met bedrijven uit de porno en gokindustrie in zee te gaan:

1) Het zijn niet de meest stabiele bedrijven en ze zoeken doorgaans de randjes op. Vestigingen staan vaak op Malta of Cyprus met linkjes naar belastingparadijzen. ‘Het is echt iets anders dan een partnerschap met Ikea of Netflix’, zegt een marktkenner.

2) Bij deze bedrijven is het heel lastig om de ultimate benificial owner te vinden. Onderzoek doen naar witwassen en terrorismefinanciering wordt daardoor ernstig bemoeilijkt.

3) Het belangrijkste bezwaar is de fraudegevoeligheid van de sector. De branche kenmerkt zich door veel betwiste transacties, beter bekend als chargebacks. Een ander bekend probleem is het zogenoemde card testing, waarbij fraudeurs met een kleine transactie uitproberen of een gestolen creditcard nog werkt.

4) Ten slotte is het bij deze sectoren heel lastig om na te gaan of de tegenprestatie wel geleverd is.

Zelfs als aan al deze voorwaarden is voldaan, blijft het risicovolle handel. Creditcardbedrijven letten er scherp op of er geen illegale activiteiten over hun netwerk lopen, zoals pornowebsites waar niet iedereen 18+ is. Sluit een betaalaanbieder (payment service provider, psp) zo’n ondernemer niet snel genoeg af, dan volgen boetes. ‘Die doen pijn’, zegt een marktpartij. ‘Het begint met vier nullen en zo loopt het langzaam op. Het is geen speldenprik.’

Waarom schimmige partijen nog altijd betaalbedrijven weten te vinden die met hen willen werken, heeft alles te maken met geld. Op een grote klant verdient een betaalbedrijf een paar cent per transactie, bij kleine klanten worden dat dubbeltjes en bij porno en gokken loopt het al snel in de euro’s. Fees van rond de 15% zijn heel normaal.

Andere sectoren waar betaalaanbieders voorzichtig mee zijn: wapenhandel, cryptomunten, edelmetalen en ingewikkelde financiële producten.

Witwasrisico bij betaalbedrijven

Het Wirecard-echec, het Duitse betaalbedrijf dat failliet ging door boekhoudfraude, heeft pijnlijk duidelijk gemaakt hoe makkelijk het is om te frauderen met ingaande en uitgaande geldstromen. ‘Het is heel eenvoudig het resultaat op te pompen’, zegt een opsporingsambtenaar. ‘Je laat €100 mln door je bedrijf stromen en pakt daar een kleine fee op.’ Volgens de expert doen alle betaalaanbieders zaken met elkaar. ‘Het is relatief eenvoudig om betaalstromen diffuus te maken. Zwart geld wordt door fake geldstromen niet wit, maar je kunt het wel de schijn van legitimiteit geven.’ Hij vervolgt: ‘Ik denk dat in deze sector nogal wat mensen onbewust onbekwaam zijn.’

Een sectorexpert stelt: ‘Je ziet dat bepaalde betaalaanbieders voor bank gaan spelen en geld rondsturen naar entiteiten van de winkelier zonder dat er producten of diensten aan ten grondslag liggen. Je hebt geen zicht op zulke transacties en je gaat je dienstverlening ver te buiten.’

De moeizame weg van ING naar meer grip op betalingen

Door de opkomst van nieuwe betaalinstellingen verliezen banken gaandeweg de grip op de transactie. ING deed daar zelf aan mee door zijn elektronische betaalinstelling Banksys in 2006 aan Atos Worldline te verkopen. De digitale kassa die ING daaropvolgend ontwikkelde, flopte. Adyen werd ingeschakeld om een whitelabel-oplossing voor transactieverwerking te bouwen. Ook die samenwerking belandde op een dood spoor. Vervolgens meldde rond 2014 de kleine Amsterdamse betaaldienstverwerker Ginger zich. Er was zelfs even sprake van dat ING een belang in de fintech-start-up zou nemen. ING en Ginger werken, ondanks de overname van Payvision, nog altijd samen.

Bron: Financieel Dagblad