Gertjan van Schoonhoven

Beter nieuw historisch onderzoek, dan generieke excuses. Prima dus dat De Nederlandsche Bank in zijn slavernijverleden duikt. Maar vrijblijvend zal de uitkomst niet zijn, schrijft Gertjan van Schoonhoven. Zeker niet voor Amsterdam.

Het was maar een negenregelig persberichtje waarmee De Nederlandsche Bank (DNB) het eind vorige week aankondigde.  De bank laat een onafhankelijke partij historisch onderzoek doen naar de relatie tussen DNB en de slavernij. Daarbij gaat het vooral om de begintijd van de bank, die in 1814 in Amsterdam is opgericht en de eerste vijftig jaar een volledig Amsterdamse aangelegenheid was. Welke rol hebben de eerste presidenten van de bank, en ook directeuren – allen lid van de bestuurlijke en financiële elite van Amsterdam – in dat Nederlandse slavernijverleden gespeeld?

Het is een teken dat de financiële wereld in toenemende mate zenuwachtig wordt. De concrete aanleiding voor het besluit, aldus de bank, is de stap van de Bank of England. Die bood half juni excuses aan voor de betrokkenheid van vroege bankpresidenten bij de slavenhandel, en gelastte het verwijderen van hun beelden en schilderijen op het hoofdkantoor. Net als bij de Bank of England is er bij DNB voor zover bekend geen sprake van directe betrokkenheid bij de slavernij. Maar wel indirect: via eerdere en andere activiteiten van prominente vroege bestuurders.

‘Beeldenstorm’ mist uitwerking op financiële wereld niet

Het is de beeldenstorm na de beeldenstorm: Black Lives Matter heeft zijn uitwerking op de internationale financiële wereld niet gemist. Ook andere Nederlandse banken dan DNB zijn nadrukkelijk met hun eventuele slavernijverleden bezig, blijkt uit een inventarisatie van het maandblad Vrij Nederland.

Weliswaar zijn de bekende Nederlandse banken strikt genomen van vrij recente datum, maar ze zijn niet zelden – via voorgangers of buitenlandse overnames – toch te koppelen aan de zeventiende- en achttiende-eeuwse slavenhandel. Wat DNB gaat doen met de uitkomsten van het historisch onderzoek laat de bank nog in het midden. Maar gezien het Britse voorbeeld zijn excuses niet uitgesloten.

Dat de toenmalige financiële wereld – ook de Nederlandse – nauw betrokken was bij de slavenhandel en de plantage-economie, die op slavenarbeid dreef, is zeker niet algemeen bekend. Maar echt nieuws is het ook niet. Voor alle historici die zich met het onderwerp bezighouden, is een proefschrift uit 1973 een belangrijke bron. Het gaat om De Westindische plantages van 1720 tot 1795. Financiën en handel van J.P. van de Voort.

Tweede helft achttiende eeuw slaat financiële sector toe in slaveneconomie

Historicus Karwan Fatah Black reconstrueert in zijn vorig jaar verschenen, uitstekende boek Sociëteit van Suriname. Het bestuur van de kolonie in de achttiende eeuw de historische gang van zaken ook al nauwkeurig. In de tweede helft van de achttiende eeuw voltrekt zich in de exploitatie van de plantage-kolonie Suriname een proces van ‘financialisering’. Een ‘meedogenloze financiële sector’, aldus de auteur, begon enorme bedragen te investeren in de trans-Atlantische slaveneconomie.

In combinatie met andere factoren leidde dit tot een enorme bloei van de koffie- en cacaoproductie in Suriname. De kolonisten daar konden eindelijk over kapitaal beschikken – kapitaal dat onder meer nodig was voor de aankoop van steeds weer nieuwe slaven. De sterfte op de plantages was enorm: een van de redenen dat de kolonie Suriname permanent verlegen zat om krediet.

Fatah-Black becijfert dat in de periode 1751-1780 ruim 80.000 mensen uit Afrika naar Suriname werden gehaald, maar dat het aantal Afrikaanse slaven in Suriname in die periode slechts toenam met 20.ooo mensen.

Bron: Elsevier