Willemstad – Staatsrechtdeskundige Arjen van Rijn, verbonden aan de University of Curaçao (UoC), heeft bij de herdenking van 65 jaar Statuut aangegeven dat het Statuut wat hem betreft niet met pensioen hoeft, maar dat het voor een facelift de hoogste tijd is.

Er zijn mooie kanten aan het Statuut, maar het leidt bij de hoogleraar Staatsrecht en Staatkundige Vernieuwing aan de UoC ook tot frustratie.

Nederland lijkt altijd te kunnen ‘winnen’, zo stelt hij vast en noemt als voorbeeld het voortgezet overleg oftewel intern appel waarbij Nederland de discussie altijd wint als het op stemmen aankomt. ,,En de realiteit gebiedt te erkennen dat Nederland van die macht vaak niet zachtzinnig gebruik maakt, in toenemende mate lijkt het.”

Ook ‘het drama rond de Rijkswet Koninkrijksgeschillen laat zien dat gelijkwaardigheid in de huidige verhoudingen ver te zoeken is’. Maar er is op basis van het Statuut ook steun geweest vanuit Nederland. Bijvoorbeeld in 2017 toen op verzoek van de gouverneur van Curaçao in haar hoedanigheid van Koninkrijksorgaan de koninkrijksregering een voorziening heeft getroffen om ervoor te zorgen dat de Statenverkiezingen konden doorgaan.

,,Ook toonde de Koninkrijksregering zich bereid de omstreden 80/20-regeling tegen te houden wegens strijd met discriminatieverbod”, zo voert Van Rijn aan. Vervolgens gaat hij toch nog in op de frustraties.

,,Frustratie omdat de politieke relaties tussen de Caribische entiteiten en Nederland maar al te vaak worden gedomineerd door wederzijds onbegrip, gebrek aan empathie en een tweeslachtige houding. Nederland weet de Caribische landen wél te vinden als er moet worden gelobbyd voor de Veiligheidsraad en verwacht van de eilanden wél dat ze het sanctiebeleid van de Europese Unie tegenover Venezuela volgen, maar als de eilanden in het kielzog van de Venezolaanse crisis in de voegen dreigen te kraken onder de toestroom van vluchtelingen en migranten, dan is sprake van een interne aangelegenheid en komt steun slechts aarzelend en mondjesmaat.

Nog een voorbeeld, wellicht minder sympathiek. In alle internationale fora loopt Nederland voorop als het om de bescherming van de mensenrechten gaat. Gaat het om de toestand in de gevangenissen van Sint Maarten en Curaçao, die al decennialang onder zware kritiek ligt, dan is de gretigheid van Nederland om concreet bij te dragen aan oplossingen traditioneel een stuk minder groot.

Terwijl juist dan de koninkrijksverantwoordelijkheid behoort te worden waargemaakt. Die ontbrekende Nederlandse bereidheid om te helpen waar het zou moeten, heeft natuurlijk ook te maken met de trots van de Caribische landen, met het ‘nos mes por’ dat aan deze kant van de oceaan het levensgevoel bepaalt en sinds het uiteenvallen van de Nederlandse Antillen in 2010 alleen maar sterker geworden is. Wij kunnen het zelf. Wie dat ál te vaak zegt, krijgt vanzelf te horen: ‘dan dóen jullie het ook maar zelf’ op momenten dat er wel degelijk terecht een beroep op Nederland wordt gedaan.”

Samenvattend: ,,Het Statuut ondersteunt de aan beide kanten ingebeitelde krampachtigheid doordat het anno 2019 nog steeds vastzit in het denken van 1954 en van een ouderwetse visie op zelfbestuur en samenwerking getuigt.

Alle besluitvormingsmechanismen die het Statuut 65 jaar geleden heeft ontworpen, zijn erop gericht dat Nederland uiteindelijk zijn wil kan doorzetten, zo nodig tegen de zin van de Caribische landen, of het nu gaat om buitenlandse betrekkingen of om ingrijpen in de autonomie.”

Geschillen: beter half ei dan lege dop

,,Ten aanzien van de geschillenregeling legt Van Rijn nader uit:

,,Elke poging om tot een rijkswet te komen waarin geschillen over de uitleg van het Statuut en de daarop gebaseerde regels worden beslist door een onafhankelijke rechter is verzand in de keiharde weigering van Nederland om de allerlaatste beslissingsmacht uit eigen handen te geven, ondanks een andersluidend advies van de Raad van State van het Koninkrijk, en ondanks de opvattingen van staatsrechtdeskundigen onder wie ondergetekende die door de Tweede Kamer zijn gehoord.

Uiteindelijk heeft de Tweede Kamer afgelopen juli toch ingestemd met een regeling die alles weg heeft van het aloude Kroonberoep en zijn ook de Caribische landen hier mee akkoord gegaan, onder het motto: beter een half ei dan een lege dop.

Hoe ziet dat halve ei eruit? Bij een juridisch geschil binnen de rijksministerraad over een voorgenomen beslissing kan dit geschil aan een speciaal op te richten Afdeling Koninkrijksgeschillen van de Raad van State worden voorgelegd. Deze geeft dan een oordeel. De Rijksministerraad volgt het oordeel in beginsel, tenzij echter – en nu komt het: ‘de aard en het gewicht van een door de Afdeling Koninkrijksgeschillen van de Raad van State van het Koninkrijk geconstateerd bezwaar niet opweegt tegen een zwaarwegend belang’.

Dat wil zeggen dat de Rijksministerraad uiteindelijk toch van het juridische oordeel van de Raad van State kan afwijken als hij dat beter acht vanwege een ‘zwaarwegend belang’, whatever that may be.

Weliswaar zal de Rijksministerraad zijn afwijkende standpunt goed moeten motiveren, maar het komt er onder de streep toch op neer dat de Rijksministerraad gewoon zijn eigen hoogste rechter blijft.

De angst van Nederland dat uit een geschillenregeling met een onafhankelijke rechter ooit eens een resultaat rolt dat voor Nederland niet gunstig of onwerkbaar is, of nog erger: dat Nederland met zijn ruim 17 miljoen inwoners eens overruled zou kunnen worden door ‘de kleintjes’, zit kennelijk diep.

Wel een beetje herkenbaar misschien voor Curaçao, dat ook zelf zijn Antilliaanse ervaringen met de eigen ‘kleintjes’ heeft gehad. Maar toch: ‘so what?’ Het gaat toch niet om politieke besluiten maar alleen om de uitleg van regels. Daar zijn rechters voor opgeleid.”

Het brengt Van Rijn tot de slotsom dat ‘per saldo juridische argumenten niet tellen’ en dat het ‘uiteindelijk gaat om macht’.

,,De Eerste Kamer moet het wetsontwerp overigens nog behandelen. Theoretisch bestaat dus nog een kans dat de Rijkswet Koninkrijksgeschillen alsnog sneuvelt. Ik vraag me af of het blijven vasthouden aan de visie van 1954 de juiste benadering is in een relatie die rust op het axioma van gelijkwaardigheid en op het zelfbeschikkingsrecht van de Caribische landen.”

Bron: Antilliaans Dagblad