De Nederlandse regering Rutte en de Arubaanse Raad van Advies (RvA) zijn het dan weliswaar oneens over de rechtmatigheid van de aanwijzing – kortom de manier waarop werd ‘ingegrepen’ – ze delen wel het oordeel dat de (oorspronkelijke) Landsbegroting 2014 ondeugdelijk was en op allerlei onderdelen tekort schoot.
Het was zelfs de RvA van Aruba die al in mei dit jaar ervoor waarschuwde dat de handelwijze van de regering van premier Mike Eman ‘zich niet verhoudt tot hetgeen met Nederland is overeengekomen in het zogeheten Witte Donderdag Protocol’.
Dit Witte Donderdag-akkoord komt terug in het jongste advies van de RvA inzake de (gewijzigde) Landsbegroting 2014 en de overigens zeer kritische juridische beoordeling van de aanwijzing van de Rijksministerraad (RMR) die de regering in Oranjestad in juli – twee maanden nadat het hoogste Arubaanse adviescollege de waarschuwende woorden uitte – opgelegd kreeg; gevolgd door een emotionele en zinloze hongerstaking door de premier.
De inhoud van het Witte Donderdag-akkoord – in werkelijkheid heet het ‘Uitvoeringsprotocol ex besluit artikel IV-B van het Samenwerkingsprotocol Aruba-Nederland’ – van 28 maart 2013 heeft vooral betrekking op de overheidsfinanciën. Het begint weliswaar met de overweging dat Nederland en Aruba op 27 oktober 2011 het samenwerkingsprotocol hebben gesloten waarbij beide landen, ‘op basis van een gelijkwaardige relatie en onderling vertrouwen’, aan de samenwerking ‘een nieuwe impuls wensen te geven’. En vervolgens gaat het verder over de wens te komen tot ‘een strategisch partnerschap’ gericht op ‘het realiseren van synergie’ en dat Aruba ‘het bruggenhoofd vormt tussen Nederland en Latijns-Amerika’ op tal van terreinen.
Maar in werkelijkheid lijkt het vooral te gaan om ‘houdbare overheidsfinanciën en terugbetalingscapaciteit’ en de belofte dat de ‘begrotingsregels in de Staatsregeling (soort grondwet, red.) van Aruba zullen worden verankerd’ en dat Aruba een ‘College van Advies’ (soort Begrotingskamer, red.) zal oprichten ‘voor de naleving van de voornoemde begrotingsregels’.
Dan en in dat geval ‘zou Nederland kunnen overwegen’ een financieringsarrangement aan te bieden waarbij Nederland inschrijft op een openbare aanbieding van een obligatielening van het Land Aruba en – veel belangrijker nog – waarbij de rente wordt gebaseerd op de rente die Nederland op de internationale markt kan verkrijgen. Dat zou heel wat procentpunten aan ‘rentevoordeel’ opleveren, waarmee de staatsschuld zou worden verlaagd.
Dit rentevoordeel geldt (al) wel voor Curaçao en Sint Maarten, die in 2010 akkoord gingen met de voorwaarden verbonden aan de schuldverlichting en -sanering, zoals een toezichtregime. Dit laatste geldt niet voor Aruba, hoewel dit met de aanwijzing medio 2014 in de praktijk wel heel dicht bij een situatie van toezicht is gekomen. Daarbij werd zelfs het College financieel toezicht (Cft) voor Curaçao en Sint Maarten voor Aruba ingezet om de begroting 2014 en meerjarenbegroting door te rekenen en te beoordelen.
Dat het zóver zou komen, had ook de RvA wellicht niet kunnen vermoeden. De RvA wijst er in een advies van afgelopen maand op dat de wijze waarop dit uiteindelijk door de RMR is gedaan naar de zienswijze van de Raad elke rechtsgrond mist. Maar het was wel dezelfde Arubaanse Raad van Advies die een vernietigend oordeel had over de Landsbegroting 2014. De overheidsbegroting schoot zelfs zodanig tekort dat geadviseerd werd het ontwerp maar níét aan de Staten aan te bieden. De regering Eman luisterde echter niet en een meerderheid van het door de regeringspartij AVP beheerste parlement keurde de begroting goed. Daarop greep ‘Den Haag’ in.
De RvA wees al in mei op het door Aruba niet nakomen van de afspraken in het Witte Donderdag Protocol. En wel specifiek hetgeen ‘op het gebied van houdbare overheidsfinanciën en het constitutioneel vastleggen van begrotingsregels’ was overeengekomen.
,,Naar aanleiding van de structurele schending van de Staatsregeling en afwijking van de normstelling in de Comptabiliteitsverordening 1989 moet geconcludeerd worden dat vastlegging van begrotingsnormen in de Staatsregeling en in de Comptabiliteitsverordening 1989 van belang is, doch dat dit alleen effectief zal zijn indien aan schending daarvan sancties zijn verbonden.”
De RvA somt vervolgens op wat de mogelijke sancties zouden kunnen zijn:
het niet in werking treden van de begroting; beperkte mogelijkheden tot het doen van uitgaven c.q. automatische aanpassingen van uitgaven; alsmede een verbod op het aangaan van leningen. De Raad vraagt hiervoor aandacht.”
In het verweer van de regering wijst de regering Eman regelmatig op het feit dat de economie als het ware vóór de overheidsfinanciën komt. De RvA signaleert echter dat de late indiening van de landsbegroting (en van een niet-realistische begroting, zoals de Raad eerder al en het Cft later vaststelden, red.) ook financieel-economische gevolgen hebben. Zoals voor de bedrijfsvoering van het overheidsapparaat; het investeringsklimaat, aangezien de overheid geen investeringen kan doen en geen effectief economische beleid kan voeren; en door slecht betalingsgedrag van de overheid, doordat de overheid stopt openstaande rekeningen te betalen, heeft dat consequenties voor het bedrijfsleven.
De overheid moet ‘oppotten’ om aan haar betalingsverplichtingen te kunnen voldoen, omdat zij geen financiering kan aangaan.
,,Dit alles leidt uiteindelijk tot grote onzekerheid, hetgeen niet goed is voor de economie en staat bovendien haaks op de voornemens van de overheid om de economie te laten groeien.”
Aldus de Raad van Advies in mei 2014, die verwijst naar het Witte Donderdag-akkoord aan het einde van het eerste kwartaal van 2013. Het werd namens Aruba ondertekend door de minister-president Mike Eman en toenmalig minister van Financiën Mike de Meza (beiden AVP) en namens Nederland door de bewindslieden Ronald Plasterk van Koninkrijksrelaties en Jeroen Dijsselbloem van Financiën (beiden PvdA).
Laatstgenoemden stelden dat Nederland de mogelijkheden voor inschrijving op een openbare aanbieding van een obligatielening van het Land Aruba zal beoordelen ‘aan de hand van in het Koninkrijk en internationaal gehanteerde criteria van houdbare overheidsfinanciën en terugbetalingscapaciteit’. Dit hield tevens in dat Nederland zich bij het níét voldoen aan deze criteria het recht voorbehoudt om niet in te schrijven.
Aruba rapporteert als sinds 2008 aan de Rijksministerraad. Elk half jaar aan de Rijksministerraad over haar financiële resultaten. In het kader van het Witte Donderdag Protocol werd dat herbevestigd, maar de regering hield er geen rekening mee dat ‘ingrijpen’ door het Koninkrijk door middel van een aanwijzing aan gouverneur Fredis Refunjol tot een reële mogelijkheid behoorde. Toch had de RvA een paar maanden eerder al wel gewezen op het niet nakomen van de afspraken. Alleen de consequenties daarvan werden toen benoemd.
Bron: Antilliaans Dagblad