Gaby de Groot Jan Kleinnijenhuis | Financieel Dagblad

De Nederlandsche Bank (DNB) blijft trustkantoren dicht op de huid zitten. De toezichthouder is nog lang niet tevreden over de vorderingen die de sector maakt om goed zicht te hebben op klanten en hun geldstromen. Die klantkennis moet risico’s voorkomen als financiering van terrorisme of belastingontduiking.

De Panama Papers brachten vorig jaar deze problematiek extra voor het voetlicht. ‘Je merkt dat het maatschappelijk krediet begint op te raken’, zegt Willemieke van Gorkum, directeur integriteit bij DNB in een gesprek met Trouw en het FD. ‘Als je als sector zo doorgaat en er verandert niets, dan is op gegeven moment je “license to operate” wel verdwenen.’

Dat klinkt nogal zorgelijk. Staat de sector en dan zo slecht voor?

‘Nou, in ieder geval zien we bij een aantal trustkantoren waar we hebben opgetreden verbetering. Dus dat is heel positief. Alleen, we hebben beperkte capaciteit, dus we raken maar een deel van de sector.

En bovendien is het een vrij bewegelijke sector. Dan zie je cliënten ergens verdwijnen en elders weer opduiken.’

DNB roept toch al jaren dat de sector moet veranderen?

‘Het is altijd de vraag: is het niet kunnen, of is het niet willen? Ik verwacht niet dat op korte termijn de hele sector op orde zal zijn. We zien wel verbetering en stapjes daarin. We hebben afgelopen periode gezien dat de trustsector kleiner is geworden en dat een aantal zwakkere spelers uit de markt is verdwenen. Afgelopen jaar zijn er een kleine 25 trustkantoren uit het register verdwenen. Deels gedwongen en deels omdat zij niet in staat waren te voldoen aan de wet- en regelgeving of dat niet wilden.’

Helpt de sector zelf goed mee, bijvoorbeeld met het keurmerk van branchevereniging Holland Quaestor? In december 2016 viel de Fiod nog binnen bij keurmerkdrager BlauStein in Amersfoort.

‘We zien nog geen verschillen tussen Holland Quaestor-leden en niet-leden. Lang niet alle trustkantoren zijn lid. Van de grofweg 30 leden, die 75% van de markt bedienen, heeft een zeer groot deel inmiddels zo’n keurmerk. Maar met een aantal daarvan zijn inderdaad issues. Dus dat stelt Holland Quaestor voor de vraag of die keurmerken wel terecht zijn afgegeven. Moet de kwaliteit van die keurmerken dan niet omhoog?’

Begin 2016, voor de publicatie van de Panama Papers, waren er 269 trustvergunningen afgegeven door toezichthouder DNB. Op dit moment staan er in het register van DNB 239 trustvergunningen ingeschreven.

Begin 2016 waren er 156 trustkantoren in Nederland. Een jaar eerder waren dat er nog 190. Er zijn meer trustvergunningen dan trustkantoren. Dit komt doordat sommige kantoren meerdere vergunningen hebben. Zo heeft het beursgenoteerde Intertrust tien vergunningen.

DNB heeft zelf gevraagd om aanscherping van de Wet toezicht trustkantoren (wtt). In 2018 moet de nieuwe wet worden ingevoerd. Hoe gaat deze wet het toezicht helpen?

‘De nieuwe wtt maakt het in ieder geval mogelijk het toezicht strenger te maken. Het wordt eenvoudiger om vergunningen in te trekken. Er kan meer publiek worden gemaakt over genomen maatregelen, iets wat instellingen buitengewoon vervelend vinden. En we kunnen gemakkelijker bepaalde dienstverlening verbieden, bijvoorbeeld als we vinden dat er te hoge risico’s aan zitten. Daarnaast hebben we ingezet op een veel strakkere en publiekere lijn, om te zeggen: de rode streep begint nu akelig dichtbij te komen.’

We zagen in de Panama Papers een trustkantoor dat tegelijkertijd belastingadvies gaf. Dat mag wel binnen de wtt, maar omgekeerd niet volgens de regels van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB). Hoe gaat DNB daarmee om?

‘Voor ons is het relevant wat NOB vindt. Alleen is ons toezicht geënt op de wtt en daar staat niet met zoveel woorden in dat die combinatie niet mag worden gemaakt. Als een bestuurder van een instelling zich niet houdt aan de regels van zo’n vereniging, dan is dat relevant voor je geschiktheid en betrouwbaarheid voor je functie. Dus je kunt er rekening mee houden in de toetsing, maar we zijn er als toezichthouder niet voor aangewezen.’

U was in 2004 betrokken bij de invoering van de wtt. Hoe heeft u de sector in die tijd zien veranderen?

‘De aanleiding om het trusttoezicht op te zetten was 9/11, de aanslagen in de Verenigde Staten, en de aandacht voor terrorismefinanciering. We wisten niets van deze sector en hoeveel trustkantoren er eigenlijk waren. Er zat van alles bij, van de krijtstreep bankendochters tot en met de eenpitters die wat uurtjes in de week bijklusten. Soms kwamen we op werkbezoek en werden we ontvangen in een garage met zelfgebakken appeltaart. Dat was dan het trustkantoor.’

Deze trustkantoren kregen niet alleen te maken met toezicht, zij moesten ook via de zogenoemde poortwachtersfunctie kennis hebben van al hun klanten. Hoe goed werkt dat nu?

‘Het ministerie van Financiën wilde met de invoering van de wtt de poortwachtersfunctie introduceren. Dus beginnen bij de trustkantoren en via hen hopen dat er een goed, gezond, betrouwbaar klantenbestand komt. Er zijn nu kantoren die dat prima doen. Maar het overgrote deel van de bevindingen uit onze onderzoeken is gewoon best zorgelijk. En daar zitten hele ernstige tekortkomingen bij.’

Kan de sector die poortwachtersfunctie wel uitvoeren?

‘Het antwoord is ja, natuurlijk kan dat. De vraag is alleen of dat in de praktijk ook gebeurt. Nou, daar hebben wij zo onze bedenkingen bij. Een heel belangrijk facet hierin is: gaat de trustsector haar eigen verantwoordelijkheid nemen om hieraan te voldoen? Daarbij gaat helpen dat er een aangescherpte wtt komt. Maar ook bijvoorbeeld de Panama Papers en het maatschappelijk debat dragen daaraan bij.’

Wat was de reactie bij DNB toen Trouw en het FD met de publicaties over de Panama Papers kwamen?

‘Heel positief. Wij hebben zelf al een hele tijd de cliëntintegriteit hoog op de agenda staan. De Panama Papers hebben ervoor gezorgd dat er extra data beschikbaar kwam die voor ons een mooie aanleiding waren om onderzoek te verrichten. We hebben er zowel bij individuele instellingen aandacht aan besteed als sectorbreed navraag gedaan. In sommige gevallen was er echt iets aan de hand. Daar zijn in het toezicht maatregelen getroffen, soms heel verstrekkend. Zo hebben we in een paar gevallen aangifte gedaan bij het Openbaar Ministerie.’

Willemieke van Gorkum: ‘Soms werden we ontvangen in een garage met zelfgebakken appeltaart. Dat was dan het trustkantoor.’

Wordt er nog steeds onderzoek gedaan naar aanleiding van de Panama Papers?
‘Ja. Zo loopt er een onderzoek samen met andere toezichthouders en staan er nog een aantal vragen uit bij instellingen om overeenkomsten te bekijken. Soms heel simpel. Er zit geen geboortedatum bij: is het hem wel, is het hem niet? Daarnaast hebben we voor dit jaar agressieve belastingplanning en klantanonimiteit geformuleerd als themaonderzoek. En er is een parlementaire ondervraging aangekondigd naar aanleiding van de Panama Papers’

Die mini-enquête is nu gepland na de Tweede Kamerverkiezingen van maart. Een deel van de commissieleden keert niet terug in de Kamer, waaronder voorzitter Ed Groot van de PvdA. Denkt u dat de enquête nog doorgaat?

‘Dat is afwachten. Aan de andere kant, wij zijn hierover zeer recent weer benaderd, dus het staat blijkbaar nog altijd op de agenda. De vraag is wel wat de focus wordt. Als het gaat over belastingontwijking dan is dat een politiek debat. Gaat het echter over het aan de tand voelen van financiële instellingen over hun dienstverlening dan komt dat wel meer in de buurt natuurlijk. Maar in dat geval moet je vooral ook de sector uitnodigen.’

‘Soms is het heel simpel. Er zit geen geboortedatum bij: is het hem wel, is het hem niet?’ Willemieke van Gorkum

We hebben het nu vooral over trustkantoren, maar u gaat ook over intergriteitsvraagstukken bij andere financiële instellingen, zoals banken. Hoe is de stand van zaken in andere sectoren?

‘Als je kijkt naar integriteit, dan speelt dat bij alle sectoren. De combinatie met de discussie over fiscaliteit gaat vooral trustkantoren en banken aan. Maar voor alle sectoren geldt dat risico’s in beeld moeten zijn en dat vooraf is bepaald wat acceptabel is en wat niet. Naar aanleiding van de Panama Papers zijn ook aan banken vragen gesteld en is dataonderzoek gedaan. Dat heeft nog niet tot definitieve formele handhavingsmaatregelen geleid, maar zeker wel tot trajecten.’

In de Panama Papers kwamen we Nederlandse banken tegen die zogenoemde nomineediensten in het buitenland aanbieden, waarmee aandeelhouders kunnen worden afgeschermd. Wat vindt u daarvan?

‘Dat hangt denk ik af van de context waarin het gebeurt. Op zich kan er best een gerechtvaardigde reden zijn waarom je de identiteit van een cliënt afschermt. Zolang een bank maar weet wie zijn klant is en daar de goede vragen over stelt.

Maar het kan niet zo zijn dat je als bank geen clou hebt wie de uiteindelijke belanghebbende van je dienstverlening is. Daarom hebben we bij een aantal banken nu extra onderzoekstrajecten om ook bij deze facetten te kijken hoe dat in de praktijk uitwerkt. Het is te zwart wit om te zeggen: het mag nooit. Maar ik denk dat het een bepaald type dienstverlening is, waarbij wij extra moeten kijken hoe dat in de praktijk is ingericht en of je dat toelaatbaar vindt.’

Bron: Financieel Dagblad